Ang Talagsaong Kasaysayan sa “Yuta sa mga Kalainan”

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRAZIL

GITAWAG kini nga “yuta sa mga kalainan”​—ug may lig-ong katarongan. Bisan tuod ang Brazil sa dakong bahin maoy usa ka tropikanhong nasod, ang klima niini nagkalainlain gikan sa sikbit-tropikanhon sa habagatan ngadto sa ekwetoryal sa rehiyon sa Amazon. Ang kasaysayan usab sa Brazil nailhan tungod sa mga kalainan niini. Latas sa katuigan, kining dako kaayong yuta​—nga may gilapdong 8,511,999 kilometro kuwadrado, lakip ang 7,400-kilometro nga baybayon​—nahimong pinuy-anan sa mga tawo gikan sa daghang lainlain nga mga kultura.

Ang pagkamaabiabihon maoy usa sa unang mga hiyas nga namatikdan sa mga Portuges sa dihang sila midunggo sa Brazil 500 ka tuig kanhi. Sa pagkatinuod, sa pagsulat ngadto kang Haring Manuel I sa Portugal sa tuig 1500, giasoy ni Pero Vaz de Caminha nga ang nitibong mga Braziliano libreng nakig-uban sa ilang mga bisitang Portuges ug mihalog kanila. Apan unsa may gihimo sa mga Portuges didto sa Brazil?

Sa Marso 9, 1500, si Pedro Álvares Cabral milawig gikan sa Portugal uban ang panon sa mga barko. Ang iyang tuyo mao ang pagtukod ug puwesto sa negosyo sa Calicut, India. Ugaling, sa wala pa makaabot sa padulngan niini, si Cabral midunggo sa baybayon nga gitawag karon ug estado sa Bahia sa Brazil. Ang petsa maoy Abril 23, 1500.

Ang pipila ka tigdukiduki nag-ingon nga ang mga Portuges nahibalo na sa paglungtad sa Brazil ug nga ang pagdunggo ni Cabral didto dili kay wala tuyoa. * Kon unsa man ugaling, daw ang bugtong baligya nga ikatanyag sa Brazil maoy brazilwood, usa ka kahoy nga nailhan tungod sa lutong-pagkapula nga tina niini. Bisan tuod dayag nga may purohan kining makuwartahan, mas makuwartahan ang mga panakot sa India.

Busa sulod sa napulo ka tuig gipaabangan sa Portugal ang Brazil kang Fernando de Noronha sa Portugal, kinsa nangolekta ug brazilwood ug nagbayad ug mga buhis ngadto sa Monarkiya sa Portugal.  Apan gusto usab sa ubang Uropanhong mga nasod nga pasangkaron ang ilang komersiyo sa Bag-ong Kalibotan, ug walay gahom si Noronha sa pagpugong sa nag-uswag nga ilegal nga pamatigayon nga gihimo sa Pranses, Ingles, ug Katsila nga mga maglalawig. Kay nahadlok nga basin mawala kanila ang Brazil, gisugdan sa mga Portuges ang pagkolonisar niini sa 1532. Ang paggamag asukar nahimong unang dakog-kita nga negosyo sa Brazil.

Ang pagminag bulawan ug diamante nahimong mauswagong mga negosyo sa ika-18ng siglo. Pagsugod sa ika-19ng siglo, ang pagkuhag duga gikan sa kahoyng goma nahimong hinungdanon nga ekonomikanhong kalihokan sa rehiyon sa Amazon. * Sa ulahi, ang pagpananom ug kape nagdulag papel sa pagkahimong siyudad sa Brazil, nga nagtaganag salapi alang sa pagtukod ug mga riles ug sa pagpamoderno sa mga pantalan sa Santos ug Rio de Janeiro. Sa hinapos sa ika-19ng siglo, katunga sa tanang kape sa kalibotan giani didto sa Brazil, ug ang São Paulo mao ang pangunang sentro sa ekonomiya sa Brazil.

Ikasubo, ang pagpangulipon may bahin sa kasaysayan sa Brazil. Sa sinugdan, gigamit sa Portuges nga mga pumoluyo ang mga Indian sa pagputol ug paghakot sa brazilwood. Sa ulahi, ang mga Indian gipatrabaho sa mga katubhan. Makapasubo, daghan kaayong nitibo ang natakdan sa Uropanhong mga sakit ug nangamatay tungod niini. Aron pulihan kining maong mga trabahante, ang Portugal nagdalag mga ulipon gikan sa Aprika.

Latas sa katuigan minilyon ka Aprikano ang gidala sa Brazil ingong mga ulipon, ug ilang gidala ang ilang kultural ug henetikanhong kabilin uban kanila. Kana nga impluwensiya makita diha sa popular nga musika sama sa samba ug diha sa capoeira (usa ka sistema sa pagpakig-away) maingon man diha sa mga pagkaon sama sa feijoada, ginama sa black beans nga giluto sa karneng baboy, soriso, ug kusahos. Sa kataposan, sa 1888, gihanaw ang pagpangulipon didto sa Brazil. Mga 750,000 ka tawo​—kadaghanan niini nagtrabaho sa mga katubhan​—ang gihatagag kagawasan.

Gikan sa ika-19ng siglo padayon, minilyon ka langyaw ang nangadto sa Brazil, lakip sa mga Aleman, Hapon, Italyano, Katsila, ug mga Polako maingon man kadtong may Sirya-Lebano nga kaliwat ug mga Sweko. Nindot puy-an ang Brazil. Daghan kinig mga tanom ug kahayopan. Kasagaran, walay kinaiyanhong mga katalagman nga mahitabo sa Brazil. Walay mga gubat, linog, bolkan, bagyo, o higanteng mga balod. Busa nganong dili sination ang Brazil pinaagi sa pagduaw sa pipila ka iladong mga talan-awon niini? Imong matagamtam ang mao gihapong pagkamaabiabihon ug kinaiyanhong katahom nga nakapadayeg sa mga Portuges 500 ka tuig kanhi.

[Mga footnote]

[Mapa/Mga hulagway sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

 REHIYON SA AMAZON

ESTADO SA BAHIA

Brasília

Rio de Janeiro

São Paulo

Santos

Iguaçú Falls

[Mga hulagway]

1. Pedro Álvares Cabral

2. Tratado sa Tordesillas, 1494

3. Mga tighakot ug kape

4. Iguaçú Falls, ingon sa makita gikan sa tampi sa Brazil

5. Ipixuna nga Indian

[Credit Lines]

Culver Pictures

Kortesiya sa Archivo General de Indias, Sevilla, Espanya

Gikan sa librong Brazil and the Brazilians, 1857

FOTO: MOURA

 [Mga hulagway sa panid 18]

1. Daghag puma sa Brazil

2. Mga orkid sa lasang sa Amazon

3. Naandang sinina sa Salvador, Bahia

4. Usa ka macaw

5. Copacabana Beach, Rio de Janeiro. Ang Brazil adunay kapin sa 7,000 kilometros sa matahom nga baybayon

[Credit Line]

Kortesiya sa São Paulo Zoo

[Hulagway sa panid 19]

Brasília—kaulohan sa Brazil sukad sa 1960

[Hulagway sa panid 19]

São Paulo—ang sentro sa ekonomiya sa Brazil

[Credit Line]

FOTO: MOURA

[Picture Credit Line sa panid 16]

© 1996 Visual Language