Sensitibo Ka ba sa “Lactose”?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO

“Ang akong bana ug ako miduaw sa pipila ka higala sa estado sa Puebla, sa Mexico. Ang nag-abiabi kanamo nagbuhi ug mga baka, busa gidalitan nila kami ug preskong gatas sa pamahaw ug panihapon.

“Sa unang gabii lain ang among gibati, apan sa ikaduhang adlaw migrabe na kini. Ang akong tiyan mibutod pag-ayo nga maora akog nagmabdos ug pipila ka bulan. Dayon kaming duha grabeng nagkalibang.

“Katuigan lamang sa ulahi nga among nahibaloan nga sensitibo diay kami sa lactose.”​—Bertha.

ANG kasinatian ni Bertha dili talagsaon, kay gibanabana sa uban nga hangtod sa 75 porsiyento sa mga hamtong sa kalibotan ang mahimong mahiagom sa pipila o sa tanang simtomas sa pagkasensitibo sa lactose. * Unsa ba gayod kining sakita, ug unsay nagpahinabo niini? Labing hinungdanon, unsay mahimo aron masagubang kini?

Ang terminong “pagkasensitibo sa lactose” nagtumong sa kawalay-katakos sa lawas sa paghilis sa lactose, ang asukar nga daghan diha sa gatas. Aron masuhop ngadto sa sapasapa sa dugo, ang lactose kinahanglang bungkagon ngadto sa glucose ug galactose. Aron mahitabo kini, gikinahanglan ang usa ka enzyme nga gitawag ug lactase. Ang suliran mao nga human sa pagkamasuso menos na ang ipatungha sa lawas nga lactase. Kay kulang ug lactase, daghang hamtong ang nahimong sensitibo sa lactose.

Sa dihang ang usa ka tawo makakaon ug mas daghang lactose​—diha sa gatas ug sa mga produkto niini​—kay sa iyang mahilis, ang bakterya diha sa dakong tinai maghimo niana nga lactic acid ug carbon dioxide. Sulod lamang sa 30 minutos, ang kasagarang mga simtomas magsugod, lakip na sa pagkakasukaon, pagsuol, pagbutod, ug pagkalibang. Ang uban nga wala mahibalo nga sensitibo diay sila sa lactose mosulay tingali sa paghupay sa tiyan pinaagi sa pag-inom ug dugang gatas, sa ingon nagpasamot lamang sa suliran.

Ang sukod sa lactose nga maagwanta nagkalainlain diha sa matag tawo. Ang uban makainom ug usa ka gamayng baso sa gatas nga dili mobati ug bisan unsang grabeng mga epekto. Alang sa uban, bisan kini nga kagamyon makapatungha ug grabeng mga simtomas. Ang uban nagsugyot  nga aron matino kon unsa ka daghan ang imong maagwanta, kinahanglang magsugod ka pag-inom ug usa ka gamayng baso sa gatas. Unya anam-anama pagpauswag ang gidaghanon sa imong imnon sa sunod nga mga panahon. Maylabot niini, hinumdomi nga bisan tuod ang mga simtomas sa pagkasensitibo sa lactose makahasol, kini panagsa rang peligroso.

Kon Unsay Kaonon ug Kon Unsay Likayan

Kon sensitibo ka sa lactose, kinahanglang tinoon nimo kon unsa ug kon unsay dili nimo mahimong kaonon. Dakong bahin ang mag-agad sa imong maagwanta. Ang mga pagkaon nga dunay lactose naglakip sa gatas, sorbetes, yogurt, mantikilya, ug mga keso. Ang ubang lutong-daan nga mga pagkaon, sama sa mga keyk, seryal, ug salsa, basin may lactose usab. Busa, ang mga tawo nga sensitibo sa lactose kinahanglang magsusi sa impormasyon bahin sa nutrisyon sa maong mga produkto.

Siyempre, ang gatas maoy pangunang tinubdan sa kalsiyum, ug ang kakulang sa kalsiyum diha sa gikaon mosangpot sa sakit nga osteoporosis. Busa, kadtong sensitibo sa lactose kinahanglang mangitag laing tinubdan sa kalsiyum. Ang pipila ka preskong mga utanon, sama sa broccoli, repolyo, ug spinach, dunay kalsiyum. Mao man usab ang mga almendro, lunga, ug humok-ug-bukog nga isda, sama sa sardinas ug salmon.

Bisan pag sensitibo ka sa lactose, basin dili nimo kinahanglang likayan sa bug-os ang gatas ug mga produkto sa gatas. Hinunoa, sulayi pagtino kon unsa ka daghan ang imong maagwanta, ug dayon ayaw nag kaon ug labaw pa nianang gidaghanona. Kon posible, kaon ug ubang mga pagkaon duyog sa bisan unsang mga produkto nga dunay lactose. Hinumdomi, usab, nga ang gipamalos nga mga keso menos ug lactose, ug basin wala ra kiniy epekto nimo. Komosta ang yogurt? Halos sama sa gatas ang gidaghanon sa lactose niini, apan ang ubang mga tawo nga sensitibo sa lactose dali rang mahilisan niini. Ngano man? Tungod kay ang yogurt dunay mga mikroorganismo nga mopatungha ug lactase, ug kini moabag sa paghilis sa lactose.

Busa kon sensitibo ka sa lactose, ayawg kabalaka. Sa atong nasabtan, ang kahibalo bahin niining sakita motugot kanimo sa pagkontrolar dayon niana. Apan hinumdomi kining mosunod nga mga puntos:

(1) Inom ug diyutayng gatas ug kaon ug diyutayng mga produkto sa gatas, duyog sa ubang mga pagkaon, aron matino nimo ang sukod nga imong maagwanta.

(2) Kaon ug yogurt ug gipamalos nga keso, nga kasagarang dali rang hilison.

(3) Pahimusli ang bisan unsang produkto nga mabatonan nga walay lactose o dunay lactase.

Pinaagi sa pagsunod niining mga sugyota, makasagubang ka sa pagkasensitibo sa lactose.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 26, 27]

Pagdayagnos sa Pagkasensitibo sa Lactose

Daghang pamaagi ang gigamit aron mahibaloan ang pagkasensitibo sa lactose.

Lactose tolerance test: Human sa pagpuasa, ang pasyente moinom ug likido nga dunay lactose. Ang mga sampol sa dugo kuhaon aron matino kon sa unsang gilapdon nahilis ang lactose.

Hydrogen breath test: Ang wala mahilis nga lactose magpatunghag lainlaing mga gas, lakip na sa idroheno. Moagi kini gikan sa tinai ngadto sa sapasapa sa dugo ug dayon ngadto sa baga, nga human niana kini ibuga.

Stool acidity test: Ang wala mahilis nga lactose diha sa dakong tinai magpatunghag mga asido nga makita diha sa usa ka sampol sa hugaw.

Kining maong mga pagsusi kasagarang himoon nga dili na kinahanglang magpaadmit sa ospital.