Kon sa Unsang Paagi ang mga Pamilya Makasagubang sa Laygay nga Balatian

ANG pagsagubang mahimong hubiton ingong “katakos sa pag-atiman sa epektibong paagi ug pagdumala sa mga kapit-os nga naagoman sa usa.” (Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary) Nalangkit niini ang pag-atubang sa mga suliran sa laygay nga balatian sa paagi nga ikaw makapahimulos ug usa ka sukod sa pagkontrolar ug kalinaw sa hunahuna. Ug tungod sa kamatuoran nga ang laygay nga balatian maoy alatimanon sa pamilya, ang mahigugmaon ug maunongong pagpaluyo sa matag membro sa pamilya gikinahanglan aron makasagubang nga malamposon ang pamilya. Tagdon nato ang pipila ka mga paagi nga ang mga pamilya nakasagubang sa laygay nga balatian.

Ang Bili sa Kahibalo

Dili tingali posible ang pag-ayo sa depekto, apan ang pagkahibalo kon unsaon pagsagubang makapamenos sa epekto sa balatian diha sa hunahuna ug sa emosyon. Kaharmonya kini sa karaang proverbio nga nag-ingon: “Ang kahibalo sa usa ka tawo maoy makapalig-ong gahom.” (Proverbio 24:5) Sa unsang paagi ang usa ka pamilya makabaton ug kahibalo kon sa unsang paagi makasagubang?

Ang unang lakang mao ang pagpangita ug doktor nga makigsulti ug matinabangon, usa kinsa andam nga mogahin ug panahon sa pagsaysay pag-ayo sa tanan ngadto sa pasyente ug sa pamilya. “Ang maayong doktor,” matod sa librong A Special Child in the Family, “may kahangawa sa tibuok pamilya ug nakabaton usab sa tanang gikinahanglang kabatid sa medisina.”

Ang sunod nga lakang mao ang pagsigeg sukna ug tinong mga pangutana hangtod masabtan nimo ang kahimtang kutob sa imong maarangan. Apan, hinumdomi nga sa dihang kauban nimo ang doktor, dali rang motokar ang nerbiyos  ug malimot sa gusto nimong isukna. Ang usa ka sugyot nga makatabang mao ang pagsulat daan sa mga pangutana. Ilabina, buot tingali nimong mahibaloan kon unsay dahomon gikan sa balatian ug sa pagtambal ug kon unsay buhaton niana.​—Tan-awa ang kahon nga “Mga Pangutana nga Mahimong Isukna sa Usa ka Pamilya sa Doktor.”

Ilabinang hinungdanon nga mohatag ug igong impormasyon ngadto sa mga igsoon sa bata nga gilaygay sa balatian. “Isaysay kon unsay diperensiya sukad pa sa sinugdan,” misugyot ang usa ka inahan. “Dali ra silang mobati nga walay labot sa pamilya kon wala nila masabti ang nagakahitabo.”

Ang ubang pamilya nakaarang usab sa pagkaplag ug mapuslanong impormasyon pinaagi sa pagpanukiduki diha sa lokal nga librarya, sa usa ka tindahan ug libro, o sa Internet​—nga kasagaran kaayong makakuha ug detalyadong impormasyon bahin sa espesipikong mga balatian.

Paghupot ug Usa ka Kasarangang Kalidad sa Kinabuhi

Natural lamang nga buot sa mga membro sa pamilya nga huptan ang kasarangang kalidad sa kinabuhi alang sa pasyente. Tagda, pananglitan, si Neil du Toit, nga gihisgotan sa unang artikulo. Mahigawad gihapon siya sa makapainutil nga mga epekto sa iyang sakit. Bisan pa niana, mogugol siya ug 70 ka oras kada bulan sa pagbuhat sa iyang gikalipayan pag-ayo​—pagpakigsulti sa mga tawo diha sa iyang komunidad bahin sa iyang pinasukad-sa-Bibliya nga paglaom. “Naghatag usab kanako ug katagbawan sa kahiladman,” matod niya, “ang paghatag ug instruksiyon sa Bibliya diha sa kongregasyon.”

Ang kalidad sa kinabuhi naglakip usab sa katakos sa pagpakita ug pagdawat ug gugma, sa pagpahimulos sa makalingawng mga kalihokan, ug sa pagkamalaomon. Ang mga pasyente buot gihapong mopahimulos sa kinabuhi sa gilapdon nga itugot sa ilang balatian ug sa pagtambal. Usa ka amahan kansang pamilya nakasagubang sa balatian sulod sa kapin sa 25 ka tuig misaysay: “Ganahan mi manuroy sa gawas, apan tungod sa mga limitasyon sa akong anak nga lalaki, dili kami makalakawlakaw ug layo. Busa gihimo namo kana sa lahi nga paagi. Moadto kami sa mga dapit nga wala magkinahanglan ug makapahago nga mga kalihokan.”

Oo, ang mga pasyente duna gihapoy mga katakos nga makapaarang nila sa pagbaton ug usa ka sukod sa katagbawan gikan sa kinabuhi. Depende sa matang sa balatian, daghan ang makaapresyar gihapon sa maanindot nga mga talan-awon ug mga tingog. Kon mas pa nilang bation nga kontrolado nila ang lainlaing mga bahin sa ilang kinabuhi, mas lagmit nga mabatonan nila ang kasarangang kalidad sa kinabuhi.

 Pagdumala sa Malisod nga mga Emosyon

Ang usa ka hinungdanong bahin sa pagsagubang naglakip sa pagkat-on kon sa unsang paagi makontrolar ang makadaot nga mga emosyon. Usa niini mao ang kasuko. Giila sa Bibliya nga ang usa ka tawo tingali dunay katarongang mapikal. Bisan pa niana, kini nag-awhag usab kanato nga “magmahinay sa kasuko.” (Proverbio 14:29) Nganong maalamon nga buhaton kana? Sumala sa usa ka reperensiya, ang kasuko “mahimong makadaot nimo ug makapalagot nimo o mosangpot sa pagsulti nimo ug makapasakit nga mga pulong nga sa ulahi imong basolan.” Bisan ang usa lang ka pagsilaob sa kasuko makapahinabog kadaot nga basin dangtag dugay una maalim.

Ang Bibliya nagsugyot: “Ayaw pasalopa ang adlaw nga kamo anaa sa suko nga kahimtang.” (Efeso 4:26) Dayag, wala kitay mahimo sa pagpalangan sa pagsalop sa adlaw. Apan makahimo kitag mga lakang sa paghusay dihadiha sa atong “suko nga kahimtang” aron dili nato padayong madaot ang atong kaugalingon ug ang uban. Ug lagmit mas maayo ang imong pagdumala sa usa ka situwasyon sa dihang kalmado ka na.

Sama sa bisan unsang pamilya, ang imoha sa walay duhaduha makasinati ug maayo ug dili-maayong mga yugto. Daghan ang nakakaplag nga mas makasagubang sila kon makasugid sila sa usag usa o sa lain kinsa maluluy-on ug mabination. Mao gayod kini ang kasinatian ni Kathleen. Una giatiman niya ang iyang inahan, kinsa may kanser, ug sa ulahi ang iyang bana, kinsa nakaagom sa dugayng depresyon ug ngadtongadto sa sakit nga Alzheimer. Siya miangkon: “Nahimong tuboran sa kahayahay ug kahupayan alang kanako sa dihang makapakigsulti ako sa masinabotong mga higala.” Si Rosemary, kinsa nag-atiman sa iyang inahan sulod sa duha ka tuig, miuyon. “Ang pagpakigsulti sa usa ka matinud-anong higala,” matod niya, “nakatabang kanako nga mahuptan ang akong pagkatimbang.”

Apan, ayaw katingala kon dili nimo mapugngan ang mga luha samtang nagsulti ka. “Ang paghilak makapahungaw sa tensiyon ug kasakit, ug motabang kanimo sa pagbuntog sa imong kasubo,” matod pa sa librong A Special Child in the Family. *

Hupti ang Masaligong Tinamdan

“Ang imong tinguha nga mabuhi makapalig-on kanimo sa dihang nagsakit ka,” misulat ang maalamong Haring Solomon. (Proverbio 18:​14, Today’s English Version) Ang modernong mga tigdukiduki nakamatikod nga ang mga panahom sa mga pasyente​—negatibo man o positibo​—sagad nga mag-impluwensiya sa sangpotanan sa ilang pagtambal. Apan, sa unsang paagi ang usa ka pamilya makapabiling malaomon sa dihang nagsagubang sa laygay nga balatian?

Bisan tuod dili ibalewala ang balatian, ang mga pamilya mas makasagubang sa dihang ilang isentro ang ilang pagtagad sa mga butang nga mahimo pa nila. “Ang kahimtang bug-os nga makapahimo nimong negatibo,” miangkon ang usa ka amahan, “apan kinahanglang maamgohan nimo  nga daghan ka pag nabatonan. Nabatonan gihapon nimo ang kinabuhi, ang usag usa, ug ang imong mga higala.”

Bisan tuod ang laygay nga balatian dili pakamenoson, ang maayong katakos sa pagkatawa motabang sa pagsanta sa espiritu sa pagkadulom ug panglantaw. Ang pagkadaling makakatawa sa mga Du Toit nag-ilustrar sa punto. Si Collette, kinamanghorang igsoong babaye ni Neil du Toit, misaysay: “Tungod kay nakakat-on kami sa pagsagubang sa pipila ka situwasyon, makakatawa kami sa mga butang nga nahitabo kanamo nga morag makapapikal kaayo sa uban. Apan ang pagbuhat niana makatabang gayod sa paghupay sa tensiyon.” Ang Bibliya nagpasalig kanato nga ang “kasingkasing nga malipayon maoy usa ka maayong tambal.”​—Proverbio 17:22.

Hinungdanon-sa-Tanan nga Espirituwal nga mga Prinsipyo

Usa ka hinungdanong bahin sa espirituwal nga kahimsog sa matuod nga mga Kristohanon naglakip sa ‘pagpahibalo sa ilang mga pangaliya ngadto sa Diyos pinaagi sa pag-ampo ug pangamuyo.’ Ang resulta maoy sumala sa gisaad sa Bibliya: “Ang kalinaw sa Diyos nga nagalabaw sa tanang panghunahuna magabantay sa inyong mga  kasingkasing ug sa inyong mga gahom sa pangisip.” (Filipos 4:​6, 7) Human sa duolan sa 30 ka tuig nga pag-atiman ug duha ka bata nga gilaygay sa sakit, usa ka inahan ang miingon: “Kami nakakat-on nga si Jehova motabang gayod kanimo sa pagsagubang. Siya nagapalig-on gayod kanimo.”

Dugang pa, daghan ang napalig-on sa mga saad sa Bibliya sa usa ka paraisong yuta nga wala nay kasakit ug pag-antos. (Pinadayag 21:​3, 4) “Tungod sa laygay nga mga balatian nga giatubang sa among pamilya,” matod ni Braam, “among nakaplagan ang dugang kahulogan sa saad sa Diyos nga ‘ang piang mokatkat sama sa laking osa, ug ang dila sa amang mosinggit sa kalipay.’” Sama sa daghang uban pa, ang mga Du Toit mahinamong nangandoy sa panahon diha sa Paraiso sa dihang “walay molupyo nga moingong: ‘Ako masakiton.’”​—Isaias 33:​24; 35:6.

Magmadasigon. Ang kasakit ug pag-antos nga nagpabug-at sa katawhan maoy bahin mismo sa pamatuod nga ang mas maayong mga kahimtang haduol na. (Lucas 21:​7, 10, 11) Apan, sa kasamtangan, daghang tig-atiman ug mga pasyente ang makapamatuod nga si Jehova, sa pagkatinuod, maoy ‘Amahan sa malumong mga kaluoy ug Diyos sa tanang paghupay, kinsa nagahupay kanato sa tanan natong kasakitan.’​—2 Corinto 1:​3, 4.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

Mga Pangutana nga Mahimong Isukna sa Usa ka Pamilya sa Doktor

• Sa unsang paagi maugmad ang balatian, ug uban sa unsang sangpotanan?

• Unsa unyay mga simtomas, ug sa unsang paagi kini makontrolar?

• Unsay mga kapilian sa pagtambal?

• Unsa ang posibleng segundaryong mga epekto, mga risgo, ug mga benepisyo sa lainlaing mga pagtambal?

• Unsay mahimo aron moarang-arang ang kahimtang, ug unsay angayng likayan?

[Kahon/Hulagway sa panid 11]

Kon sa Unsang Paagi Mahimo Kang Mapaluyohon

Ang ubang mga tawo maglikay tingali sa pagbisita o pagtanyag ug tabang tungod kay wala sila mahibalo kon unsay isulti o kon unsaon pagdumala ang situwasyon. Ang uban tingali mokiling sa pagkahimong dominante ug, pinaagi sa pagpamugos sa ilang gihunahuna nga makatabang, basin makadugang kini sa kapit-os nga gibati sa pamilya. Nan, sa unsang paagi ang usa mahimong mapaluyohon niadtong dunay membro sa pamilya nga gilaygay sa balatian nga dili manghilabot sa ilang pribasiya?

Paminaw uban ang pagkamabination. “Magmaabtik sa pagpaminaw,” matod sa Santiago 1:19. Ipakita ang kabalaka pinaagi sa pagkahimong maayong mamiminaw ug pinaagi sa pagtugot sa mga membro sa pamilya sa pagpagaan sa ilang gibati kon gusto nilang mosulti. Basin mas makiling sila sa pagbuhat niana kon ilang mamatikdan nga ikaw dunay “pagbati nga alang sa isigkaingon.” (1 Pedro 3:8) Apan, hinumdomi nga walay duha ka tawo o pamilya ang managsamag sanong sa laygay nga balatian. Busa, “ayaw pagtanyag ug tambag gawas kon tinuod kang nahibalo sa tanan bahin sa sakit o situwasyon,” matod ni Kathleen, kinsa nag-atiman sa iyang inahan ug sa ulahi sa iyang bana nga gilaygay sa balatian. (Proverbio 10:19) Ug hinumdomi, bisan pag duna kay diyutayng kahibalo bahin sa maong sakit, ang pasyente ug ang pamilya basin modesidir nga dili mangayo o modawat sa imong tambag.

Pagtanyag ug praktikal nga tabang. Bisan tuod sensitibo sa panginahanglan sa pamilya ug pribasiya, magmaandam sa pagtabang kanila kon nanginahanglan gayod sila kanimo. (1 Corinto 10:24) Si Braam, kinsa gikutlo niining tanang serye, nag-ingon: “Dako kaayo ang tabang sa among Kristohanong mga higala. Pananglitan, sa dihang nagpalabay kami sa kagabhion didto sa ospital tungod sa kritikal nga kahimtang ni Michelle, kanunayng may tali sa upat ug unom sa among mga higala nga mitapad namo paglingkod sa tibuok gabii. Kon kami nanginahanglan ug tabang, anaa kana.” Ang asawa ni Braam, si Ann, midugang: “Bugnaw kaayo kadto nga tingtugnaw, ug sulod sa duha ka semana gihatagan kami ug lainlaing sabaw kada adlaw. Gipalig-on kami sa mainit nga sabaw ug sa dagayang mainit nga gugma.”

Pag-ampo uban kanila. Usahay, diyutay ra tingali o wala kay mahimong praktikal nga tabang. Bisan pa niana, usa sa labing makapadasig nga mga butang mao ang pagpakig-ambit ug makapalig-ong hunahuna gikan sa Kasulatan o ang kinasingkasing nga pag-ampo uban sa mga pasyente ug sa ilang mga pamilya. (Santiago 5:16) “Ayaw gayod pakamenosa ang gahom sa pag-ampo alang​—ug uban​—sa mga tawong gilaygay sa sakit ug sa ilang mga pamilya,” matod sa 18-anyos nga si Nicolas, kansang inahan nag-antos sa dugayng depresyon.

Oo, ang hustong matang sa pagpaluyo dakog mahimo sa pagtabang sa mga pamilya sa pagsagubang sa kapit-os sa laygay nga balatian. Gipahayag kana sa Bibliya niining paagiha: “Ang usa ka higala maoy mahigugmaong kauban sa tanang panahon, ug usa ka igsoon nga natawo aron makig-ambit sa mga suliran.”​—Proverbio 17:​17, The New English Bible.

[Kahon/Hulagway sa panid 12]

Sa Dihang ang Balatian Mosangko sa Kamatayon

Ang ubang pamilya magpanuko tingali sa paghisgot sa nagsingabot nga kamatayon sa usa ka minahal nga dunay balatiang mosangko sa kamatayon. Bisan pa niana, ang librong Caring​—How to Cope nag-ingon nga “kon duna kay ideya kon unsay dahomon ug kon unsay angay nimong buhaton, makatabang tingali kana sa pagpakalma sa pagbati.” Bisan tuod ang tinong mga lakang magkalainlain depende sa lokal nga mga balaod ug mga kostumbre, aniay pipila ka sugyot nga mahimong konsiderahon sa pamilya sa dihang nag-atiman diha sa balay sa usa ka minahal nga dunay balatiang mosangko sa kamatayon.

Sa Wala pa Mamatay

1. Pangutan-a ang doktor kon unsay dahomon sa kataposang mga adlaw ug mga oras ug kon unsay angayng buhaton kon mamatay ang pasyente sa gabii.

2. Paghimog listahan niadtong kinahanglang pahibaloon sa kamatayon.

3. Konsideraha ang mga kapilian sa paglubong:

• Unsay mga kagustohan sa pasyente?

•Ilubong o sunogon? Itandi ang mga galastohan ug mga serbisyo sa lainlaing mga tighikay sa paglubong.

• Kanus-a angayng himoon ang paglubong? Paggahin ug panahon nga makahimog mga kahikayan sa pagbiyahe ang mga paryente ug mga higala nga atua sa layo.

• Kinsay magdumala sa serbisyo sa paglubong?

• Asa man kini ipahigayon?

4. Bisan pag gipainom ug mga tambal nga makapakalma, ang pasyente tingali makamatngon gihapon kon unsay gisulti ug gihimo palibot niya. Mag-amping nga dili mosultig bisan unsa atubangan niya nga dili nimo buot nga madunggan niya. Tingali buot nimong pasaligan siya pinaagig kalmadong pagpakigsulti ug pinaagi sa pagkupot sa iyang kamot.

Sa Dihang Mamatay ang Minahal

Aniay pipila ka butang nga mahimo sa uban sa pagtabang sa pamilya:

1. Hatagig igong panahon ang pamilya nga makauban ang namatay aron nga masugdan nila pagdawat ang kamatayon.

2. Pag-ampo uban sa pamilya.

3. Sa dihang andam na ang pamilya, basin pabilhan nila ang tabang nga pahibaloon ang mosunod:

• Ang doktor aron sa pagpamatuod sa kamatayon ug pagtagana sa sertipiko sa kamatayon.

• Usa ka tighikay sa paglubong, punerarya, o sunoganan sa patay, aron atimanon ang minatay.

• Ang mga paryente ug mga higala. (Mahimong mataktikanhon kang moingon ug susama niini: “Nanawag ko maylabot kang [ngalan sa pasyente]. Gikasubo ko ang pag-ingon nga dunay daotang balita. Sa nahibaloan na nimo, taudtaod na siyang nakigbisog sa [balatian], ug siya namatay [kanus-a ug diin].)

• Buhatan sa mantalaan aron ipaimprenta ang pahibalo sa kamatayon kon gusto.

4. Ang pamilya buot tingaling dunay mokuyog nila sa pagtabang kanila sa paghimo sa mga kahikayan sa paglubong.

[Hulagway sa panid 9]

Ang mga membro sa pamilya kinahanglang mohimo sa ilang maarangan aron mahuptan ang kasarangang kalidad sa kinabuhi

[Hulagway sa panid 10]

Ang pag-ampo uban sa pamilya makatabang kanila sa pagsagubang