Mga “Anaconda”—Nagbutyag ba Sila ug Pipila ka Tinagoan?

Sinulat Sa Usa Ka Kawani Nga Magsusulat Sa Pagmata!

AMBOT lang nimo, pero ako gusto kaayog dagkong mga bitin kay sa ubang pipila ka mga mananap. Ug kon dagkong mga bitin ang atong hisgotan, maghisgot kita bahin sa mga anaconda, nga iya sa Boidae nga pamilya sa mananap. Apan, sa katingalahan bisan pa sa ilang pagkadako, diyutay ray nahibaloan bahin sa ilang kinaiya​—sa ato pa, hangtod karon.

Sa 1992, ang biologong si Jesús A. Rivas ug ang mga tigpanukiduki sa Wildlife Conservation Society (WCS) nga nagbase sa New York, nagsugod sa pagtuon niining maong mga higante sa unang higayon sukad diha sa kaihalasan. * Sa dihang nabasa ko nga kining unom ka tuig nang pagtuon diha sa kaihalasan, nga gihimo diha sa kalamakan sa Venezuela, nakatuki ug pipila ka bag-ong mga detalye, naikag ako kon unsay nakat-onan. Karon mosulay ako sa pagsusi.

Bahin sa mga Ngalan ug mga Espisye

Sa init nga kahaponon, migikan ako sa akong opisina sa Brooklyn ug mipaingon sa punoang buhatan sa WCS, nga nahimutang sa Bronx Zoo sa New York City. Nakapanukiduki na akog diyutay bahin sa pipila ka detalye sa mga anaconda.

Sa katingalahan, ang ngalang anaconda tingali naggikan halayo sa pinuy-anan sa maong mananap sa Amerika del Sur. Ang uban nag-ingon nga kini naggikan sa Tamil nga mga pulong anai, nga nagkahulogang “elepante,” ug kolra, nga nagkahulogang “mamumuno.” Ang uban nagtuo nga kini naggikan sa Sinhala nga pulong henakandayā (hena, nga nagkahulogang “kilat,” ug kanda, nagkahulogang “punoan”). Lagmit ang Sinhala nga mga pulong​—sa sinugdan gigamit alang sa mga sawa sa Sri Lanka​—gidala gikan sa Asia ngadto sa Amerika del Sur sa mga negosyanteng Portuges.

Kon bahin sa sayop nga mga ngalan, bisan ang opisyal nga ngalan sa anaconda, nga Eunectes murinus, dili husto. Ang  Eunectes nagkahulogang “hawod nga maglalangoy”​—ug tinuod na. Apan ang murinus nagpasabot ug “kolor-ilaga.” Alang sa usa ka bitin nga sama ka berde sa olibo ang panit, kining ngalana “morag dili gayod angay,” nag-ingon ang usa ka reperensiyang basahon.

Adunay usa pa ka butang nga hisgotan bahin sa siyentipikanhong mga ngalan ug klase sa mananap. Ang basahon bahin sa mga anaconda sagad nag-ingon nga adunay duha ka espisye sa mga anaconda. Ang usa maoy gihisgotan niining artikuloha​—ang berdeng anaconda, o halas sa tubig, nga naglangoylangoy ilabina diha sa kalamakan sa Amazon ug sa dal-as sa Orinoco ug sa mga lugar sa Guiana. Ang lain mao ang mas gamay dalag nga anaconda (E. notaeus), usa ka lumad sa Paraguay, habagatang Brazil, ug amihanang Argentina.

Nakigkita sa Usa ka Eksperto

Ania miabot na ako sa Bronx Zoo. Kining parke sa ihalas nga mga mananap, nga mokabat ug 107 ka ektarya nga kakahoyan, maoy pinuy-anan sa kapin sa 4,000 ka mananap, apil sa duolag 12 ka anaconda. Ang nagsininag kaki nga si William Holmstrom sa Department of Herpetology (ang pagtuon sa mga reptilya) sa WCS ania sa pagtagbo nako sa entrada sa zoo. Si G. Holmstrom​—51-anyos nga taga-New York nga nag-antipara, bungoton, ug mapahiyomon​—mao ang tagdumala sa koleksiyon sa departamento sa reptilya sa zoo ug nakapakigbahin sa pagtuon sa anaconda sa Venezuela. Sumala pa niya, ang mga siyentipiko karon nahibalo nga dunay ikatulong espisye sa anaconda (E. deschauenseei), usa ka molupyo sa amihanan-sidlakan sa Brazil ug sa kadaplinan sa baybay sa French Guiana. * Karong hapona si G. Holmstrom mahimong akong ekspertong giya.

Namatikdan dayon nako nga gusto kaayog mga bitin ang akong giya sama sa pagkagusto sa uban sa mga irong poodle o sa mga kulasisi. Iya kong gisultihan nga sa bata pa siya, ang balay sa iyang mga ginikanan dunay mga tabili, baki, ug sama niini. “Si Papa gusto kaayo kanila. Wala lang magsapayan si Mama kanila.” Sa ato pa, si G. Holmstrom liwat sa iyang amahan.

Makapahingangha nga mga Sukod ug Dagkong Kalainan

Diha sa sulod sa 100-ka-tuig nga balay sa reptilya, kaming duha mihunong atubangan sa usa ka alad nga gipuy-an sa usa ka anaconda. Bisag nagtan-aw ako sa usa ka mananap nga akong gipaabot nga tan-awon, wala ako makapugong sa akong kakurat. Nahingangha ako sa pagkadako ug sa talagsaong mga sukod niini. Ang dumpol ug ilong nga ulo niini, nga mas dako kay sa kamot sa tawo, migamay diha sa dakong lawas nga gitapotan niini. Miingon ang giya nako nga kining dakong reptilya maoy singko-metros nga gitas-ong baye nga motimbang ug mga 80 kilos. Bisan pag ang iyang lawas sama ka bus-ok sa poste sa telepono, nahibaloan nako nga gamay ra siya kon ikompara sa kinadak-an sa kalibotan​—usa ka burabog nga baye nga anaconda nga nadakpan sa 1960, nga gibanabanang mitimbang ug hapit 227 kilos!

Walay laki nga anaconda ang makadamgong makaabot sa ingon niana nga makapahingangha nga mga sukod. Bisan tuod ang mga herpetologo nahibalo nga ang laki nga mga anaconda mas gamay kay sa mga baye, nakita sa pagtuon nga ang mga laki mas gamay kaayo nga sila morag gagmayng mga bersiyon sa mga baye kon tan-awon. Sa pagkatinuod, ang pagtuon nagpakita nga ang mga baye, sa aberids, halos lima ka pilo nga mas dako kay sa mga laki. Kanang dakong kalainan sa gidak-on tali sa mga sekso mohatag ug sayop nga ideya, ingon sa nadiskobrehan sa biologong si Jesús Rivas. Siya kaniadto dunay usa ka bata pa  nga anaconda ingong binuhi apan nahibulong gayod kon nganong paakon siya kanunay niining gamayng bitin. Diha lamang siya nakaamgo panahon sa pagtuon nga naghapohap siyag hamtong na ug nasuko nga laki!

Gipangita!​—Ganti Naghulat

Bisan tuod ang gidak-on sa anaconda mao ang pangunang hiyas niini, ang gitas-on niini talagsaon usab. Tinuod, ang mga anaconda dili sama ka higante ingon sa paglarawan kanila sa Hollywood​—usa ka sine nagpakita ug 12-metros nga anaconda​—apan ang kinadak-ang gitas-on niini nga mga 9 metros talagsaon na gayod nga palandongon.

Diyutay lamang ang ingon nianang gidak-ona sa anaconda. Ang kinadak-an sa mga baye nga nadakpan panahon sa pagtuon maoy 90 kilos nga nagsukod ug duolan sa 5 metros. Sa pagkatinuod, lisod kaayong makakitag dagkong mga anaconda nga ang ganti nga $1,000, nga gitanyag mga 90 ka tuig kanhi sa New York Zoological Society (ang mag-uuna sa WCS), alang sa bisan unsang buhing bitin nga kapin sa 9.2 metros ang gitas-on wala pay nakakolekta hangtod karon. “Nakadawat kami ug duha o tulo ka tawag sa usa ka tuig gikan sa mga tawo sa Amerika del Sur nga naningil sa ganti,” nag-ingon si G. Holmstrom, “apan sa gipangutana namo sila sa pagpadala namog pamatuod sa ilang nadakpan aron may katarongan kaming moadto didto aron sa pagtan-aw, wala gayoy ebidensiya nga miabot.” Ay, lain pay ato, ang ganti alang sa usa ka 9.2-metros nga buhing bitin karon mokantidad ug $50,000!

Duol nga Pagtan-aw

Misunod ako sa akong giya samtang iyang gidala ako ngadto sa ikaduhang andana sa balay sa reptilya, nga nagsilbing alad ug sanayanan. Ang lugar init ug alangaang. Aron makakita akog maayo sa akong gikaikagan, gibuksan ni G. Holmstrom ang pultahan sa alad nga gipuy-an sa dako kaayong baye nga anaconda.

Dinhi, mga duha ka metros​—ug walay bisan unsa​—ang nag-ali kanamo ug sa mananap. Dayon, hinayhinayng miisa ang ulo sa anaconda ug hinayhinayng mituyhakaw paingon sa among nahimutangan. Sa pagkakaron usa ka metro na lamang ang distansiya tali sa ulo sa anaconda ug sa amoa.

“Mas maayong magpalayo ta,” yanong miingon si G. Holmstrom, “basig nangita siya ug pagkaon.” Miuyon ko dayon. Iyang gisirhan ang pultahan sa alad, ug ang ulo sa anaconda miluko ug balik hangtod anam-anam kining nahibalik sa puwesto duol sa tunga sa nagluko nga lawas niini.

Kon dili nimo balehon ang makahahadlok nga pagtutok sa anaconda ug tan-awog maayo ang binadlisag-pula nga ulo niini, makita nimo nga kini dunay talagsaong mga parte sa lawas. Ang mga mata ug mga lungag sa ilong sa anaconda, pananglitan, napormang kinatas-ang bahin sa ulo niini. Gumikan niini ang bitin makapalusbog sa iyang lawas ug ulo diha sa tubig ug ang mga mata ug mga lungag sa ilong iyang ipagimaw ibabaw lamag diyutay sa tubig​—sama gayod sa ginahimo sa mga buaya. Mao kanay hinungdan kon nganong makaduol ang bitin sa biktima niini nga dili mamatikdan.

Hugot Molikos ug Mahasohasong mga Apapangig

Ang anaconda dili lala. Kini mopatay pinaagi sa hugot nga paglikos sa iyang biktima. Dili niya dugmokon ang iyang biktima, apan matag higayong moginhawa ang biktima, hugtan sa bitin ang iyang paglikos hangtod ang walay mahimong biktima dili makaginhawa. Halos tanan​—gikan sa mga itik ngadto sa osa​—lagmit tukbon. Apan, ang kasaligang mga taho bahin sa mga tawo nga gikaon sa mga anaconda talagsa ra.

Sanglit ang mga bitin dili makausap o makakuniskunis sa ilang pagkaon, walay mahimo ang anaconda kondili sa pagtulon sa patayng biktima niini nga tibuok​—bisan pag ang biktima mas dako kay sa bitin mismo. Sa pagkatinuod, kon makahimo  ka sa paagi sa pagkaon sa anaconda, imong mabuka ang imong baba libot sa lubi ug makatulon niini nga tibuok nga morag mani lamang kini. Sa unsang paagi himoon kini sa anaconda?

“Maglakaw ang ulo niini ibabaw sa biktima,” miingon si G. Holmstrom. Siya misaysay nga ang mga apapangig sa anaconda mahasohaso gikan sa ulo niini. Sa dili pa tukbon ang iyang dako nga biktima, ang ubos nga apapangig niini moluyloy ug mobukad. Dayon iduso sa anaconda ang usa ka kilid sa iyang ubos nga apapangig paabante, ikaw-it ang iyang palikod nga mga ngipon diha sa biktima, ug birahon kanang kilira sa apapangig ug ang biktima ngadto sa iyang baba. Sunod, sublion niya ang maong paagi sa pagtulon pinaagi sa laing katunga sa iyang ubos nga apapangig. Makahimo usab niini ang ibabaw nga apapangig. Tungod niining nagsaylohay paabante nga lihok, ang apapangig sa mananap morag naglakaw gayod ibabaw sa iyang biktima. Sa dihang matulon na ang biktima, nga tingali mokabat ug daghang oras, manghuy-ab ang bitin ug pipila ka beses, ug ang lainlaing mga bahin sa iyang mahasohasong ulo mobalik sa lugar.

Nganong dili matuk-an ang anaconda? Ang pagkaadunay ubol-ubol nga motaas nga nahimutang sa salog sa iyang baba. Samtang gamaniobra pagtulon ang iyang pagkaon pasulod, iduso sa anaconda ang ubol-ubol niini pagawas sa atubangan sa iyang baba. Nianang paagiha, ang samag-snorkel nga ubol-ubol nagpaposible sa anaconda sa pagginhawa samtang nagkaon.

Kon Unsaon Pag-ila sa Lainlaing mga Anaconda

Gikuha karon sa akong giya ang tabon sa usa ka terrarium, ug among gitan-aw ang duha ka bata pa nga mga anaconda. Ang ilang poparehas nga mga dagway nagpahibulong kanako kon sa unsang paagi ang mga tigdukiduki makaila sa kalainan tali sa ginatos ka ihalas nga mga anaconda nga ilang gitun-an panahon sa ilang pagtuon ug mga anaconda sa Venezuela.

Si G. Holmstrom misaysay nga sila misulay sa pagsulbad sa problema sa pag-ila pinaagi sa paghimog gagmayng mga igmamarkang puthaw nga gama sa mga paper clip. Ilang giinit ang “mga puthaw” ug gimarkahan ug gagmayng mga numero ang mga ulo sa anaconda. Misaler ang paagi hangtod ang mga bitin mangluno​—ug dala ang ilang mga numero! Apan, nakamatikod ang mga tigdukiduki nga ang matag usa ka anaconda duna nay iyang kaugalingong marka sa pag-ila. Ang matag bitin dunay disenyong itom nga mga pat-ak diha sa dalag nga kilid sa iyang ikog​—nga iya ra gayod sa matag bitin sama sa tawo nga dunay iyang kaugalingong fingerprint. “Ang himoon lamang namo mao ang pagdrowing sa disenyo nga makita diha sa panit nga 15 ka himbis ang katas-on, ug kami nakakita ug igoigong lainlain nga mga disenyo aron maila ang 800 ka bitin nga among natun-an.”

Ang Kinatulinan, ang Kinaangayan, o ang Kinakusgan?

Samtang gitapos namo ang interbiyo diha sa opisina ni G. Holmstrom, iya kong gipakitaan ug letrato nga iyang gikuha sa Venezuela sa laki nga mga anaconda nga naglukoay sa usag usa. Makapaikag ang letrato. Siya miingon nga kining hugpong sa nagbaligtosayng mga lawas sa anaconda nagporma nianang gitawag nga bolang sanayanan. (Tan-awa ang letrato sa panid 26.) “Diha sa sulod niining bolaha mao ang baye nga anaconda. Usa ka higayon nakakita kami ug usa ka baye nga gilukoan ug 13 ka laki​—kadto ang kinadaghanan.”

Nag-awayay ba ang mga laki? Buweno, morag slow-motion nga bangga kini sa dumog. Ang matag laki nga bumabangga naningkamot sa pagbadbad sa uban ug maniobrahon niya ang iyang kaugalingon sa posisyon sa pagsanay uban sa baye. Ang bangga tingali mokabat ingon ka dugay sa duha o upat ka semana. Kinsay makadaog? Ang kinatulinan (ang laki nga nakakitag una sa baye), ang kinaangayan (ang laki nga makapagawas sa kinadaghanang mga binhi), o ang kinakusgan (ang laki nga makadaog sa bangga)? Ang mga tigdukiduki naglaom nga makakaplag sa tubag sa dili madugay.

Sa kataposan sa hapon, gipasalamatan nako ang akong giya sa iyang makaiikag kaayo nga pagpaseyo. Samtang nagbiyahe ako balik sa akong opisina, gipamalandong ko ang akong nakat-onan. Tinuod, lahi ako ug opinyon sa biologong si Jesús Rivas, nga “ang mga anaconda makalingaw,” apan admitihon ko nga ang mga anaconda nakakuha gayod sa akong pagtagad. Samtang ang mga tigdukiduki nagpadayon sa pagsubay sa mga anaconda sa mga dapit sa kaihalasan, makaiikag ang pagkasayod kon kining higanteng mga bitin andam bang mobutyag ug dugang pa bahin sa ilang makadani nga mga tinagoan.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Ang pagtuon sa anaconda sa Venezuela

[Hulagway sa panid 25]

William Holmstrom

[Hulagway sa panid 26]

Usa ka bolang sanayanan sa anaconda