Mga Batan-on Nangutana . . .

Miikyas nga mga Amahan​—Makaikyas ba Gayod Sila?

“Pag-ingon niyang, ‘Nagmabdos ko sa imong anak,’ nakuratan ko. Kinsay moatiman sa bata? Wala ko sa kahimtang nga makaatiman ug usa ka pamilya. Gusto kong moikyas.”​—Jim. *

“MATAG tuig,” matod sa usa ka taho gikan sa Alan Guttmacher Institute, “halos 1 ka milyong tin-edyer nga babaye . . . ang momabdos.” Ingon ka daghan sa “78% ka mga pagpanganak sa mga tin-edyer ang mahitabo sa dili pa maminyo.”

Sa miagi, ang mga lalaki mibating may tulubagon sa mga bata nga sila mao ang amahan. Apan sumala pa sa giingon sa librong Teenage Fathers, “ang pagmabdos sa dili pa maminyo dili na makauulaw sama sa una.” Sa mga batan-on diha sa pipila ka komunidad, gilantaw pa gani nga garbo sa usa ka lalaki kon duna siyay anak sa gawas! Bisan pa, diyutay ra ang mga lalaki nga mohimog malungtarong pagsuportar sa ilang mga anak sa gawas. Daghan sa ngadtongadto ang moikyas. *

Apan bug-os ba gayod nga makakalagiw ang usa ka batan-ong lalaki gikan sa mga sangpotanan sa imoral nga panggawi? Dili sumala sa Bibliya. Kini nagpasidaan: “Ayaw pahisalaag: Ang Diyos dili usa nga kayagayagaan. Kay bisan unsay ginapugas sa usa ka tawo, kini usab iyang anihon.” (Galacia 6:7) Ingon sa atong masabtan unya, ang seksuwal nga imoralidad sagad nga dunay tibuok-kinabuhing mga sangpotanan alang sa mga babaye ug lalaki. Malikayan sa mga batan-on ang maong mga sangpotanan pinaagi sa pagpatalinghog sa tin-awng tambag sa Bibliya nga likayan ang seksuwal nga imoralidad.

Pag-ikyas​—Dili Gayod Sayon

Ang pag-atiman sa usa ka bata naglangkit ug dako kaayong mga sakripisyo sa panahon, salapi, ug personal nga kagawasan. Ang librong Young Unwed Fathers miingon: “Ang ubang mga batan-ong lalaki dili interesado sa ‘pag-atiman ug laing tawo,’ kay ang paghimo niini nagpasabot ug limitadong salapi para sa ilang kaugalingon.” Apan, daghan ang mibayad ug kapildihan tungod sa ilang kahakog. Pananglitan, ang mga korte ug mga magbabalaod diha sa daghang nasod dugang nga nagbaton ug dili-paborableng panglantaw sa mga lalaking dili mosuportar sa ilang mga anak. Sa dihang legal nang maestablisar ang pagkaamahan, ang batan-ong mga amahan mahimong pangayoan ug pinansiyal nga suporta sulod sa daghang tuig​—ug angay gayod. Daghang batan-on ang napugos nga moundang sa pag-eskuyla o motrabaho nga menos ang suweldo aron matuman ang maong mga obligasyon. “Kon mas batan-on pa nga nahimong  ginikanan,” matod sa librong School-Age Pregnancy and Parenthood, “mas diyutay ang pormal nga edukasyon nga matapos sa amahan.” Ug kon dili siya makahatag ug pinansiyal nga suporta, motipun-og ang daghang utang.

Tinuod, dili tanang batan-ong lalaki ang way-pagpakabana sa ilang anak. Daghan ang misugod uban ang maayong mga intensiyon. Sumala pa sa usa ka surbi, 75 porsiyento sa tin-edyer nga mga amahan miduaw sa ilang anak sa ospital. Apan, dili magdugay kadaghanang batan-ong mga amahan ang mabug-atan sa mga responsabilidad sa pag-atiman ug bata.

Nakaplagan sa daghan nga wala gayod silay katakos o kasinatian nga magbaton ug haom nga trabaho. Kay naulaw sa ilang kawalay-katakos sa pagtaganag pinansiyal nga suporta, sa ngadtongadto ilang biyaan ang ilang obligasyon. Apan, ang mga pagmahay motulisok sa usa ka batan-ong lalaki sulod sa katuigang moabot. Usa ka batan-ong amahan miangkon: “Usahay maghunahuna ko kon unsa nay nahitabo sa akong anak nga lalaki. . . . Wala ko malipay nga mibiya [kaniya], apan karon wala na ko mahibalo kon hain siya. Tingali moabot ra ang adlaw nga pangitaon ko niya.”

Ang Kadaot nga Mahimo Ngadto sa mga Bata

Kinahanglan usab nga sagubangon sa miikyas nga mga amahan ang grabeng pagbati sa kaulaw​—ang kaulaw nga nakahimog kadaot sa ilang anak mismo. Kon buot sabton, ingon sa gipakita sa Bibliya, ang usa ka bata nagkinahanglag inahan ug amahan. (Exodo 20:​12; Proverbio 1:​8, 9) Sa dihang biyaan sa usa ka lalaki ang iyang anak, iyang giladlad ang iyang anak sa daghang posibleng mga suliran. Matod sa usa ka taho sa Department of Health and Human Services sa T.B.: “Ang mga bata diha sa mga pamilyang walay-bana ang inahan may purohan nga mas menos ang mga eskor sa mga pasulit bahin sa paggamit ug mga pulong ug sa matematika. Sa panahon sa pagkabata, ang mga bata nga gipadako sa nag-inusarang ginikanan may purohan nga makadawat ug mas ubos nga mga grado, mas daghang suliran sa pamatasan, ug adunay mas taas nga sukod sa balikbalik nga sakit sa panglawas ug sa kaisipan. Sa mga tin-edyer ug mga hulohamtong, ang pagdako diha sa pamilyang walay-bana ang inahan adunay koneksiyon sa mas dagkong mga risgo sa pagmabdos samtang tin-edyer pa, dili pagtiwas sa hayskul, pagkabilanggo, ug pagkawalay trabaho ug dili pag-eskuyla.”

Nanghinapos ang magasing Atlantic Monthly: “Sumala sa nagkadaghan nga sosyal-siyentipikanhong pamatuod, ang mga bata diha sa mga pamilyang nabungkag sa diborsiyo ug pagkapinaangkan maoy dili kaayo malamposon sa daghang bahin sa kauswagan kay sa mga bata diha sa kompletog-ginikanan nga pamilya. Ang mga bata diha sa mga pamilya nga nag-inusara ang ginikanan unom ka pilo nga may purohang mahimong kabos. Malagmit usab nga sila magpabiling kabos.”

Ibutang sa hunahuna nga kining maong mga risgo gibase sa estadistikanhong mga pagtuon sa mga grupo ug wala magkinahanglan nga ipadapat nganha sa mga indibiduwal. Daghang bata ang nahimong maayo, timbang nga mga hamtong bisan pa sa di-paborableng mga kahimtang sa panimalay. Bisan pa niana, ang mga pagbati sa pagkasad-an makahasol pag-ayo sa usa ka batan-ong lalaki nga nag-abandonar sa iyang anak. “Nahadlok ko nga ako gayong [nadaot] ang iyang kinabuhi hangtod sa hangtod,” matod sa usa ka di-minyong amahan.​—Teenage Fathers.

Ang Hagit sa Paghatag ug Suporta

Dili tanang batan-ong mga amahan ang moikyas. Ang ubang batan-ong mga lalaki haom nga mibati ug moral nga obligasyon sa ilang mga anak ug buot gayod nga motabang sa pagmatuto kanila. Apan, kasagarang mas sayon kaayo kining isulti kay sa himoon. Una, ang di-minyong amahan mahimong gamay rag legal nga mga katungod, nga magtugot sa babaye ug sa iyang mga ginikanan nga maoy magbuot kon unsa ka daghan​—o unsa ka gamay​—ang puwede niyang himoong pakigkontak sa iyang anak. “Kini maoy kanunayng pagpailin-ilin sa kahimtang aron makabatog diyutay nga katungod sa bata,” matod ni Jim, nga gikutlo sa sinugdanan. Busa may himoon tingaling mga desisyon nga supak kaayo ang batan-ong amahan, sama sa pagsagop​—o bisag aborsiyon. * “Lisod para nako nga pasagdan lang sila nga ihatag siya ngadto sa usa ka estranyo,” mimulo ang usa ka batan-ong amahan, “apan nagtuo kong wala koy laing mahimo.”

Ang ubang batan-ong mga lalaki motanyag nga pakaslan ang inahan sa ilang anak. * Tinuod, ang  kaminyoon magpalingkawas sa babaye sa kaulawan ug magtugot sa bata nga matutoon sa duha ka ginikanan. Ug tingali bisan pa sa ilang sayop nga panggawi, ang duha ka batan-on tinuod nga naghigugmaay. Ugaling, tungod lang kay ang lalaki makapamabdos wala gayod magpasabot nga siya aduna nay mental ug emosyonal nga kahamtong nga gikinahanglan aron mahimong bana ug amahan. Ni magpasabot kini nga aduna siyay katakos nga suportahan sa pinansiyal ang usa ka asawa ug anak. Gipakita sa mga pagtuon nga ang mga kaminyoong ipahinabo tungod sa pagmabdos may purohan nga dili magdugay. Busa ang dalidaling pagpakasal maoy dili kanunay usa ka maalamong solusyon.

Daghang batan-ong lalaki mitanyag sa pagsuportar sa ilang mga anak sa pinansiyal. Ingon sa gihisgotan ganiha, nagkinahanglan gayod ug determinasyon nga padayonon sa usa ka batan-ong amahan ang maong pagsuporta sulod sa taas nga panahon​—malagmit sa 18 ka tuig o mas dugay pa! Apan ang mapinadayonong tabang niining paagiha makaabag sa inahan ug sa anak nga dili magkinabuhi sa kakabos.

Komosta ang bahin sa pag-ambitay sa aktuwal nga pagpadako sa bata? Kini usab mahimong usa gayod ka lisod nga hagit. Usahay ang mga ginikanan sa duha ka batan-on mahadlok nga basin may seksuwal nga relasyon na usab nga mahitabo ug busa magtinguha nga dili dasigon​—o idili pa gani​—nga magkita ang duha ka batan-on. Ang babaye mismo mahimong mohukom nga dili niya gustong “mosuod” ang iyang anak sa lalaki nga dili niya bana. Kon unsa man ugaling, kon tugotan ang amahan nga regular nga makigkontak sa iyang anak, maalamon alang sa mga pamilya nga seguradohong duna gayoy mga tsaperon sa mga pagduaw, aron malikayan ang dugang sayop nga panggawi.

Kay nagtinguha nga mosuod sa ilang mga anak, ang ubang di-minyong mga amahan nakakat-on sa paghimog pipila ka yanong mga buluhaton sa ginikanan, sama sa pagkaligo, pagpakaon, o pagbasa ngadto sa ilang mga anak. Ang usa ka batan-ong lalaki nga nakabaton ug pagpabili sa mga sukdanan sa Bibliya mahimo ganing maningkamot sa pagtudlo sa iyang anak ug pipila ka prinsipyo sa Pulong sa Diyos. (Efeso 6:4) Apan bisan tuod ang gamayng atensiyon gikan sa usa ka amahan way-duhaduhang mas maayo para sa bata kay sa wala gayod, dili gayod kini parehas sa pagbaton ug amahan nga makauban sa adlaw-adlaw. Ug kon ang inahan sa bata maminyo ugaling, ang batan-ong amahan tingali walay mahimo samtang laing lalaki ang magpadako sa iyang anak.

Nan, tin-aw nga ang pagbaton ug anak sa gawas mosangpot sa daghang kagul-anan​—alang sa mga ginikanan ug sa bata. Gawas pa sa praktikal nga mga kabalaka, anaa ang kapeligrohan nga mawad-an sa pabor ni Jehova nga Diyos, kinsa nagsaway sa imoral nga pakigsekso. (1 Tesalonica 4:3) Bisan tuod posibleng mahimo ang labawng maarangan aron masagubang ang dili-maayong kahimtang sama sa pagmabdos samtang tin-edyer, tin-aw nga ang kinamaayohang buhaton mao ang paglikay nga malangkit sa imoral nga panggawi sa sinugdanan pa lang. Usa ka batan-ong amahan miangkon: “Sa dihang duna ka nay anak sa gawas, lahi na gayod ang imong kinabuhi.” Sa pagkatinuod, mahimong antoson sa usa ka batan-ong amahan ang mga sangpotanan sa iyang kasaypanan sa tibuok niyang kinabuhi. (Galacia 6:8) Sa makausa pa ang tambag sa Bibliya napamatud-ang maalamon sa dihang kini miingon: “Kalagiw gikan sa pakighilawas.”​—1 Corinto 6:18.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 15]

Mas labing maayo nga likayan ang imoral nga panggawi sa sinugdanan pa lang