Panalipdi ang Imong Kaugalingon ug ang Imong mga Minahal

ANG Internet mahimong usa ka mapuslanong galamiton. Apan, sama sa kadaghanang galamiton, kini mahimong gamiton sa sayop nga paagi. Ug ang cyberporn​—pornograpiya diha sa Internet​—maoy usa ka pananglitan nianang sayop nga paggamit.

Kay nahibalo kon unsa ka dako ang impluwensiya sa usa ka larawan, angayng buhaton sa mga ginikanan ang tanan nga ilang maarangan aron dili makita sa mga bata ang dili maayong mga site sa Internet. Ang pulyetong Teen Safety on the Information Highway nagtaganag makatabang nga impormasyon bahin sa maong ulohan. Kini nag-ingon: “Karon aduna nay mga serbisyo nga magtimbangtimbang sa mga unod sa web site maingon man mga programa nga mosala sa dili maayong materyal ug mga programa nga magamit sa pagsuhid sa ubang mga site nga mag-awtorisar sa mga ginikanan sa pagsira sa mga site nga ilang giisip nga dili-angayan. Kining mga programaha moobra sa lainlaing mga paagi. Ang uban mosira sa mga site nga nahibaloang dunay makadaot nga mga materyal. Ang uban magpugong sa mga tiggamit sa pagtan-aw sa pipila ka matang sa impormasyon sama sa ilang ngalan ug adres. Ang ubang mga programa magpalayo sa imong mga bata sa mga chat room o magkuto sa ilang katakos sa pagpadala o pagbasa ug E-mail. Kasagaran kining mga programaha mahimong paobrahon sa ginikanan aron mosira lamang sa mga matang sa mga site nga giisip sa ginikanan nga makadaot.”​—Tan-awa usab ang kahon nga “Pagpanalipod sa mga Anak Batok sa Pornograpiya.”

Apan, kinahanglang ilhon nga limitado ang mahimo sa mga ginikanan sa pagsira sa dili maayong mga site nga mahimong makita sa ilang mga anak. Dili nila mabantayan ang ilang mga anak sa tanang panahon. Ug ang usa ka bata o batan-on nga wala maladlad sa pornograpiya diha sa balay mahimong makatan-aw niana nga walay-pugong diha sa kompiyuter sa eskuylahan o sa balay sa usa ka eskolmet. Busa, dugang pa sa paghimo sa ilang maarangan sa pagpugong sa ilang mga anak sa pagtan-awg pornograpiya, ang mga ginikanan kinahanglang motabang kanila sa pag-ugmad ug sensitibong tanlag nga mopalihok kanila sa paglikay sa pornograpiya bisag wala did-i.

Sayop nga mohinapos nga ang mga hamtong mas takos nga motan-awg pornograpiya kay sa mga bata. Sa ato nang nakita sa nag-unang artikulo, ang pornograpiya dili maayo alang ni bisan kinsa!

Apan, pananglitan dugaydugay ka nang nagtan-awan ug pornograpiya. Imong naamgohan nga ang imong ginabuhat dili makapahimuot sa Diyos, ug buot nimong moundang pagbuhat sa maong bisyo. Mahimo ba kana? Oo, mahimo. Ang mga tawo moundang pagbuhat sa daotang bisyo kada adlaw. Kon buot gayod nimong makalingkawas sa pornograpiya, mahimo nimo kana.

 Kon Buot Nimong Makalingkawas

Ang unang tikang mao ang paghunong sa pagtan-awg pornograpiya​—dihadiha! Kon sigean nimog oktaba, mas lisod ang paghunong. Apan, ang paghunong sayon ra tingaling isulti kay sa himoon. Ang Bibliya realistikanhong nag-ingon nga ang sala mahimong maghatag ug temporaryong kalipay. (Hebreohanon 11:25) Apan ang sala mahimong mosangpot usab sa kamatayon. (Roma 6:23) Sa sinugdan, himoon tingali nimo ang tanang matang sa mga pasangil aron makatan-aw pa ug pornograpiya. Ayawg pamati sa imong kaugalingon! Ug ayawg padala sa tentasyon nga magsigeg tan-aw!

Sumala sa nahisgotan sa sinugdan niining maong serye, ang pagtan-awg pornograpiya makaapektar pag-ayo sa imong kalidad sa kinabuhi. Matinud-anong susiha ang epekto sa maong bisyo diha sa imong relasyon sa imong pamilya ug mga higala. Ikaw ba usa ka bana ug amahan? Lagmit ang imong asawa ug mga anak nakamatikod ug pipila ka kausaban sa imong panggawi. Sukad nga nagtan-aw ka ug pornograpiya, lagmit nahimo kang mas sapoton, mug-oton, malilongon, o tigpalain​—tingali nga wala nimo mahibaloi kana. Usahay mosinghag ka sa mga membro sa pamilya nga walay hinungdan. Kon nagtan-aw ka ug pornograpikong materyal, mapadayag kini sa imong panggawi. Ang mga higala ug mga membro sa pamilya nakamatikod nga dunay problema. Wala pa lang sila mahibalo kon unsa kana!

Kon sublisubli kang nadani sa pornograpiya, ayawg sulayi pagpakigbisog niana nga ikaw-ikaw ra. Pangayog tabang. Isugid ngadto sa usa ka eksperyensiyadong higala. Tinuod, magkinahanglag kaisog ang pagdawat nga duna kay suliran sa pornograpiya, apan ang usa ka hamtong nga higala lagmit modayeg kanimo sa paghimog unang lakang sa paghunong niana.

Ang lig-ong tinguha sa pagpahimuot sa Diyos tinong mao ang labing gamhanang rason sa pagpakigbisog sa pornograpiya. Kon magpabilin kita diha sa putli nga dalan, atong gilipay ang kasingkasing sa Diyos. (Proverbio 27:11) Sa dihang mosubay kita sa usa ka sayop nga dalan, atong “gipasubo ang iyang kasingkasing.” (Genesis 6:6) Kon ikaw usa ka Kristohanon, sa walay duhaduha mabalaka ka kon unsay bation sa Diyos. Angayng mabalaka ka usab bahin sa paagi sa paggamit nimo sa imong hunahuna ug kasingkasing, nga gipahinungod ngadto sa Diyos ug angayng huptang hinlo alang sa pag-alagad kaniya. (Ezequiel 44:23) Ang Bibliya nag-awhag sa mga Kristohanon sa paghinlo sa ilang kaugalingon sa “tanang kahugawan sa unod ug espiritu, nga magahingpit sa kabalaan diha sa kahadlok sa Diyos.” (2 Corinto 7:1) Oo, ang maayong matang sa kahadlok nga makapasuko sa Diyos, kinsa nakakita sa tanang butang, makapalihok nimo sa paglingkawas sa pornograpiya.

Apan, ibutang ta nga samtang nakigbisog ka aron makalingkawas, wala nimo tuyoang naablihan ang usa ka Web site nga nagpasundayag ug pornograpiya. Biya dayon sa maong site! Kon kinahanglan, patya ang browser sa Internet! Kon matental ka sa pagbalik, dangop sa Diyos pinaagi sa kinasingkasing nga pag-ampo, nga maghangyo sa iyang tabang aron makapakigbisog sa tentasyon. “Sa tanang butang,” ang Bibliya  nag-ingon, “ipahibalo ang inyong mga pangaliya ngadto sa Diyos.” Kon gihasol ka sa sayop nga mga hunahuna, pag-ampo hangtod nga mahupayan ka. Unya ‘ang kalinaw sa Diyos nga molabaw sa tanang hunahuna magabantay sa imong kasingkasing ug sa imong mga gahom sa pangisip.’ (Filipos 4:​6, 7) Siyempre, kinahanglang pulihan nimo ang dili maayong mga hunahuna nianang mga butang nga ‘matuod, ugdang talagdon, matarong, putli, hiligugmaon, ug ginaingong maayo.’​—Filipos 4:8.

Basin makaplagan nimong makatabang ang pagmemorya ug pagpamalandong sa mga teksto sa Bibliya sama sa mosunod.

“Oh kamong nahigugma kang Jehova, dumti ang daotan.”​—Salmo 97:10.

“Ginamakmak ko ang akong lawas ug gihimo kini nga samag usa ka ulipon, aron, human ako makawali sa uban, ako mismo sa unsa mang paagi dili mahimong dili-inuyonan.”​—1 Corinto 9:27.

“Busa, patya ang inyong mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, pagkadili-hinlo, seksuwal nga gana.”​—Colosas 3:5.

“Ang matag usa kaninyo kinahanglang mahibalo kon unsaon nga mahuptan ang iyang kaugalingong sudlanan diha sa kabalaan ug kadungganan, dili sa mahakogong kaibog sa seksuwal nga gana.”​—1 Tesalonica 4:​4, 5.

“Ang matag usa nga padayong nagatan-aw sa usa ka babaye aron magbaton ug maulagong kaibog kaniya nakahimo na ug pagpanapaw uban kaniya diha sa iyang kasingkasing.”​—Mateo 5:28.

 “Ang mga bana angay nga magahigugma sa ilang mga asawa sama ug ilang kaugalingong lawas. Siya nga nagahigugma sa iyang asawa nagahigugma sa iyang kaugalingon.”​—Efeso 5:28.

Dunay daghang rason sa paglikay sa pornograpiya. Kini grabeng makaapekto sa imong kalidad sa kinabuhi, makatuis sa imong panghukom, makadaot sa imong relasyon sa uban ug, labing hinungdanon, makadaot sa imong relasyon sa Diyos. Kon wala pa nimo mahimong bisyo ang pagtan-awg pornograpiya, ayaw pagsugod. Kon nakasugod ka na, hunong dayon! Gipasundayag man diha sa libro o magasin o sa Internet, ang pornograpiya dili alang sa mga Kristohanon. Likayi gayod kana bisan unsa pay mahitabo!

[Kahon/Hulagway sa panid 9]

Pagpanalipod sa mga Anak Batok sa Pornograpiya

Ang mosunod nga mga sugyot makatabang kanimo sa pagpanalipod sa imong mga anak batok sa mga kapeligrohan sa pornograpiya diha sa Internet.

● Ayawg tugoti ang imong anak nga makagamit sa Internet diha sa iyang lawak-katulganan. Ipahimutang ang bisan unsang konektadong mga kompiyuter diha sa lawak nga daling magamit sa tanang membro sa pamilya.

● Sinatia ang mga serbisyo sa kompiyuter nga gigamit sa imong anak.

● Susiha kon ang imong anak naghimo ug iyang kaugalingong Web site nga wala nimo mahibaloi. Sa paghimo niini, sulayi pagpangita ang iyang ngalan diha sa mga browser nga magsusi sa tibuok Internet. Isulat ang iyang tibuok ngalan nga dunay mga quotation mark aron dili maablihan ang dili maong mga site.

● Ayawg tugoti ang imong anak sa paghikay nga makigkita sa laing tiggamit ug kompiyuter nga wala nimo mailhi.​—Tan-awa ang kahong “Dili Lang kay Estoryahanay Ra.”

● Ayaw gayod pagtubag sa mga mensahe o mga sinulat diha sa paskinanan nga matentalon, law-ay, makiawayon, o mahulgaon.

● Pasidan-i ang imong mga anak bahin sa pag-abli sa dili angayang mga materyal diha sa Internet. Tudloi sila sa paglihok ingong ilang kaugalingong sensor sa dihang wala ka. Hinumdomi nga ang mga kompiyuter sa tunghaan o sa balay sa usa ka higala basin walay programa nga mopugong sa bata pagtan-awg pornograpiya.

[Credit Line]

Ang materyal gipasukad, sa bahin, sa Child Safe­ty on the Information Highway ug sa artikulo diha sa Los Angeles Times, Hulyo 5, 1999.

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

Dili Lang kay Estoryahanay Ra

Ang hilabihang pag-amping kinahanglang himoon sa dihang naggamit sa chat room sa kompiyuter. Ang chat room maoy usa ka sistema nga magtugot sa mga tiggamit ug Internet sa pagpakigsulti sa usag usa. Siyempre, daghang tawo ang makig-estorya sa suod nga mga higala pinaagi sa E-mail. Ang uban nga nagpuyo nga layo sa mga membro sa pamilya makahimog regular nga pakigkontak niining paagiha. Apan dunay kalainan tali sa pagpadala ug E-mail ngadto sa usa ka kaila nimo ug pagpakig-estorya sa usa nga dili nimo kaila. Isipon ba nimong walay pili nga modayal sa numero sa telepono ug dayon makighigala ni bisan kinsa nga motubag sa telepono? Siyempre dili! Nan nganong makig-estorya diha sa Internet sa usa gayod ka estranyo?

Ang usa ka suliran sa pagpakigsulti sa usa ka estranyo mao nga basin nagpakaaron-ingnon lang siya. Pananglitan, basin siya usa ka tig-among-among ug bata nga nagdahom nga makapahimulos sa usa ka masaligong bata o batan-on.

Si Parry Aftab, usa ka abogado nga nag-espesyalisar sa mga kaso nga naglangkit sa Internet, misaysay kon unsa ka sayon kini. Siya miingon: “Ang mga bata kasagarang moabli sa mga chat room. Ang mga tig-among-among ug bata maniid niini, ilang basahon ang mga kabildohay ug timan-an ang mga bata nga nagmasulub-on. Ang usa ka bata magpadala tingalig mga mensahe sama sa ‘Ang akong mga ginikanan nagbulag . . . Naglagot ko sa akong inahan, wala gyod ko niya paliti sa dula sa kompiyuter nga gusto nako.’ . . . Ang tig-among-among ug bata motubag diha sa Internet ug moingon ‘Ang akong mga ginikanan nagbulag . . . Naglagot ko sa akong inahan . . . Wala gayod nako mabatoni ang dula nga gusto nako, hangtod nga si Tiyo Timmy mipalit niana alang nako. . . . Ang buhaton lang nimo mao ang pag-adto sa dakong tindahan ug makigkita kang Tiyo Timmy.’” Si “Tiyo Timmy” sa pagkatinuod mao ang tig-among-among ug bata nga nangitag biktimahon.

Busa, ang mga ginikanan kinahanglang dunay mainiton, mabination nga relasyon uban sa ilang mga anak. Himoang bukas kanunay ang mga linya sa komunikasyon aron ang mga bata dili mobati sa panginahanglan nga mangita sa sayop nga mga lugar alang sa emosyonal nga pagpaluyo.

Ang mga hamtong nga masulub-on o dili malipayon sa kaminyoon dili angayng modangop sa mga chat room sa kompiyuter alang sa emosyonal nga pagpaluyo. Dunay kapeligrohan sa pagdangop ngadto sa mga estranyo. Ang pipila ka hamtong mibiya sa ilang mga kapikas alang sa usa nga ilang “nahimamat” diha sa Internet. *

[Footnote]

[Hulagway sa panid 8]

Ang pag-ampo makatabang sa usa sa pagpakigbisog sa tentasyon