Sa Unsang Paagi Gipasiugda ang “Kultura sa Kamatayon”?

“Libolibo ka kilometros ang nag-ulang sa batan-ong mga kagiw sa Kosovo nga nakaagom sa mapait nga kasinatian ug sa Amerikanong mga bata nga naladlad sa kapintasan ug ubang masakit nga mga kasinatian, apan dili tingali kaayo dako ang nag-ulang kanila sa emosyon.”​—Marc Kaufman, The Washington Post.

Gusto man nato o dili, kitang tanan maapektohan sa kamatayon sa direkta o dili direkta nga paagi. Tinuod kini bisan asa kita magpuyo​—sa usa ka nasod nga nag-antos sa mapintas nga paggubatay o sa usa nga nagtagamtam ug relatibong kalig-on.

MAKITA ang “kultura sa kamatayon” diha sa nagsulbong nga depresyon, kagul-anan, pagkagiyan sa droga, aborsiyon, makadaot-sa-kaugalingon nga panggawi, paghikog, ug dinaghan nga pagpatay karon. Si Propesor Michael Kearl, sa Department of Sociology and Anthropology sa Trinity University sa San Antonio, Texas, T.B.A., misaysay may kalabotan sa pagmaniobra sa ulohan bahin sa kamatayon: “Sumala sa punto de bista sa ulahing bahin sa atong ika-20ng siglo [1999], atong makaplagan nga . . . ang kamatayon giila na ingong hinungdanong nagpalig-ong gahom nga maoy sukaranan sa kinabuhi, kalagsik, ug katukoran sa katilingbanong kahikayan. Ang kamatayon mao ang inspirasyon sa atong mga relihiyon, pilosopiya, politikanhong mga ideolohiya, arte ug medikal nga mga teknolohiya. Kini nag-aghat sa mga tawo sa pagpalit ug mga mantalaan ug mga polisa sa seguro, nagpasadya sa mga sugilanon sa atong mga programa sa telebisyon, ug . . . naghatag ug kadasig sa atong mga industriya.” Susihon nato ang pipila ka pananglitan kon sa unsang paagi kining talagsaong hitabo, nga gitawag ug kultura sa kamatayon, gipasundayag sa atong kapanahonan.

 Ang Pagbaligyag mga Armas

Ang “kultura sa kamatayon” adlaw-adlawng gipasundayag diha sa pagbaligyag mga armas. Ang mga armamento gigamit sa pagpatay sa mga sundalo, apan sa panguna kini nagpatay sa mga sibilyan, nga lakip kanila ang inosenteng mga babaye ug mga bata. Sa mga gubat, sibil man o dili, ang kinabuhi barato kaayo. Pilay kantidad sa bala sa usa ka mamumuno o sa usa ka tigpatay nga mangukoy pagtiro?

Ang pagkadaling makabaton sa publiko ug mga armas diha sa pipila ka nasod misangpot sa makalilisang ug kanunayng pag-uswag sa gidaghanon sa nangamatay nga tinagsatagsa maingon man sa mga pundok sa mga tawo. Human sa trahedya sa pagpamusil diha sa usa ka hayskul sa Littleton, Colorado, ang mga protesta mitungha tungod sa kaylap nga pagbaligyag mga armas ug sa pagkadaling mabatonan niini sa mga menor de edad. Ang gidaghanon sa mga batan-on sa Tinipong Bansa nga mangamatay sa mapintas nga paagi makapakurat​—sumala sa magasing Newsweek, may aberids nga 40 kada semana. Niini, duolan sa 90 porsiyento ang biktima sa pagpamusil. Katumbas kini sa 150 ka masaker nga susama nianang sa Littleton kada tuig!

Ang Kalibotan sa Kalingawan

Ang mga salida sa sine nagpahimulos sa ulohan bahin sa kamatayon. Pananglitan, ang sugilanon sa usa ka pelikula mahimong magpanindot tan-awon sa imoralidad, kapintasan, pagnegosyog droga, o sa organisadong krimen ug busa magpamenos sa bili sa kinabuhi ug moral nga mga prinsipyo. Dunay mga pelikula nga niana ang kamatayon gipresentar sa romantikong paagi​—nga naghulagway sa sugilambong bahin sa kinabuhi luyo sa kamatayon ug sa gituohang pagbalik sa pipila aron moduaw sa mga buhi​—nga nakapasamot lamang sa pagpakamenos sa kamatayon.

Gipahimuslan usab kana sa pipila ka programa sa telebisyon ug sa musika. Sumala sa mga balita, ang batan-ong mga mamumuno sa Littleton maoy madasigong mga magdadayeg sa usa ka mang-aawit ug rock nga nailado tungod sa “pagpakitag kinaiya sa lalaki ug babaye, satanikong mga hulagway,” ug mga awit nga dunay “mga tema bahin sa rebelyon ug kamatayon.”

Sa Tinipong Bansa, ang paagi sa pagklaseklase sa mga programa sa telebisyon giusab aron mapanalipdan ang mga batan-on batok sa pagtan-aw ug materyal nga mahimong grabeng makaapekto kanila. Ang sangpotanan dili na hinuon mabungahon. Si Jonathan Alter, nga nagsulat diha sa Newsweek, mikomento nga kini “maghimo sa mga batan-on nga tinguhaon pa ang gidili.” Siya midugang nga aron maulawan ug maobligar kadtong maoy responsable sa pagpamenos sa kapintasan diha sa palaumagian sa balita, si Presidente Clinton kinahanglang “publikong magbasa sa mga ngalan sa tanang dagkong mga kompaniya (ug sa pangulong ehekutibong mga opisyal niini)” nga dili lang mohimog mga salida sa sine nga dunay dinunggabay ug mga rekording sa ‘gangsta rap’ kondili mogama usab ug mga programa sa mga dula sa kompiyuter nga motugot sa mga bata nga “‘morag tinuoray’ nga mopatay ug mga tawo.”

Kamatayon Diha sa mga Dula sa “Video” ug sa Internet

Sa iyang libro nga The Deathmatch Manifesto, si Robert Waring nag-analisar sa pagkapopular taliwala sa mga batan-on sa mga dula nga gitawag ug mga pakigtigi sa kamatayon. * Si G. Waring nagtuo nga ang tinagong grupo sa mga magdudula niini mitungha pinasukad niining talagsaong hitabo. Kining mga dulaa duna gayoy epekto, dili sa pag-edukar, kondili sa pagtudlo kon unsaon pagpatay. “Ang pagpakigdula sa usa ka buhing kaaway gikan sa bisan asang dapit sa kalibotan, ug pagsulay nga ipakita ang imong katakos, maoy gamhanang kasinatian. Sayon ra kaayong mahaylo niana,” komento ni Waring. Ang mga batan-on nabitik sa puwersa sa tulo ka dimensiyon nga mga talan-awon nga gidisenyo ingong mga talan-awon sa luyo alang sa dugoong mga pakig-away. Kay dili makadula niana pinaagi sa Internet, ang uban mamalit ug mga pakete sa dula sa video nga magamit diha sa telebisyon sa balay. Ang uban kasagarang mangadto sa publikong mga dapit diin mangabang sila ug mga makinang may dula sa video ug dunay “morag tinuoray” nga mga pakig-away hangtod sa kamatayon sa ubang mga kontra.

Bisan tuod ang mga dulang “pakigtigi sa kamatayon” giklasipikar sumala sa edad sa magdudula, ang tinuod mao nga wala kaayoy pagkontrolar. Ang katorse-anyos nga si Eddie nga taga-Tinipong Bansa mikomento: “Ang mga tawo kasagarang mosulti nimo nga wala ka pa sa hustong edad, apan dili sila mopugong nimo sa pagpalit [sa maong dula].” Malingaw siya sa usa ka dula nga dunay way-puas nga pinusilay. Bisan tuod ang iyang mga ginikanan nahibalo niini ug wala makaangay niini, panagsa ra silang mosusi kon nagdula ba siya niana. Usa ka tin-edyer nakaabot  niining konklusyona: “Ang atong kaliwatan mas dili na mobati sa kapintasan kay sa bisan unsang ubang kaliwatan. Ang mga TV maoy labaw nga nagmatuto karon sa mga anak kay sa mga ginikanan, ug ang telebisyon nagtagbaw sa mapintas nga mga handurawan sa mga bata.” Si John Leland, nga misulat diha sa Newsweek, nag-ingon: “Tungod kay mikabat na karon ug 11 ka milyong tin-edyer nga naggamit sa Internet [sa Tinipong Bansa], nagkadaghang tin-edyer ang nahimutang sa usa ka natad nga dili maabot sa daghang ginikanan.”

Mga Estilo-sa-Kinabuhi nga Mosangko sa Kamatayon

Komosta ang panggawi sa gawas sa kalibotan sa mga dula nga “pakigtigi sa kamatayon” ug mapintas nga mga pelikula? Bisan tuod sa tinuod nga kinabuhi kita dili kinahanglang makigbugno hangtod sa kamatayon sa ekstra-ordinaryong mga linalang, ang estilo-sa-kinabuhi sa daghang tawo naglakip ug makadaot-sa-kaugalingon nga panggawi. Pananglitan, bisan pa sa impluwensiya sa pamilya, mga organisasyon bahin sa panglawas, ug ubang mga awtoridad nga nagpasidaan bahin sa kapeligrohan nga nalangkit sa pagsigarilyo ug pag-abuso sa droga, nagkadaghan ang nagabuhat niini. Sa daghang kaso kini mosangko sa ahat nga kamatayon. Aron modako ang ilegal nga mga ganansiya, ang dagkong mga korporasyon ug mga negosyanteg gidili nga droga nagpadayon sa pagpahimulos sa kabalaka, kawalay-paglaom, ug espirituwal nga kakabos sa mga tawo.

Kinsay Nagpaluyo Niining Tanan?

Ang Bibliya ba nagpresentar sa kamatayon ingong angayang ulohan sa kalingawan? Gipakamatarong ba ang mga estilo sa kinabuhi nga mahimong mosangpot sa atong kamatayon? Wala. Alang sa matuod nga mga Kristohanon, sama kang apostol Pablo, ang kamatayon sama gayod sa usa ka “kaaway.” (1 Corinto 15:26) Ang mga Kristohanon dili molantaw sa kamatayon ingong usa ka kahimtang nga makapadani ug makalingaw kondili, usa ka kahimtang nga supak sa kinaiyahan, usa ka laktod nga sangpotanan sa sala  ug pagrebelde batok sa Diyos. (Roma 5:​12; 6:23) Ang kamatayon dili gayod bahin sa orihinal nga katuyoan sa Diyos alang sa tawo.

Si Satanas gikaingon nga dunay “kaarang sa pagpahinabog kamatayon.” Siya gitawag nga ‘mamumuno,’ dili lamang tungod kay siya nagpatungha sa kamatayon sa direktang paagi, kondili tungod kay gihimo niya kini pinaagi sa paggamit ug panglimbong, pinaagi sa paghaylo sa mga tawo sa pagpakasala, pinaagi sa pagpasiugda ug panggawi nga magpatunghag kadunotan ug kamatayon, ug pinaagi sa pagpalambo sa mabunoong mga tinamdan diha sa mga hunahuna ug mga kasingkasing sa mga lalaki, mga babaye, ug bisan sa mga bata. (Hebreohanon 2:​14, 15; Juan 8:​44; 2 Corinto 11:​3; Santiago 4:​1, 2) Apan, nganong ang mga batan-on maoy pangunang gitumong? Unsay atong mahimo aron matabangan sila?

[Footnote]

[Hulagway sa panid 7]

“Ang atong kaliwatan mas dili na mobati sa kapintasan kay sa bisan unsang ubang kaliwatan”