Ang Akong Pagpakigbisog sa “Endometriosis”

SUMALA SA GIASOY NI DEBORAH ANDREOPOULOS

SA SINUGDAN pa lang, kinahanglang moingon ko nga dili ako ang matang sa babaye nga kanunayng mabalaka sa iyang panglawas. Dili ako mahasol sa ginagmayng mga sakitsakit matag karon ug unya. Gipaningkamotan nakong dawaton ang lainlaing kahimtang sa kinabuhi. May mga adlaw nga maayo; duna say dili-maayo.

Apan, sa tin-edyer pa ako, nagsugod na ako pagpakigbisog sa grabeng kasakit. Panahon sa malisod nga mga adlaw sa akong pagregla, kasagaran akong mobatig kangutngot sa akong mga obaryo maingon man mga labad sa ulo, kalibang, pagkalipong, pagkakasukaon, ug panakit sa bat-ang. Usahay mag-antos ako ug kapin sa usa niining maong mga simtomas sa usa ka panahon. Akong namatikdan niadto nga ang ehersisyo ug pahulay nakatabang, apan lisod mangitag panahon alang niana.

Ang kasakit maoy personal nga butang. Dili nimo kana masukod, ug dili nimo kanunayng mahubit kana ngadto sa uban sa makapakombinsir nga paagi. Usahay mogugol ako ug enterong mga adlaw nga maghigda, nga naluya pag-ayo tungod sa mga simtomas nga gihisgotan sa ibabaw, o pugson nako ang akong kaugalingon nga mobangon ug mosubay sa usa ka mas aktibong rutina, nga nagtomar ug mga painkiller. Ang akong katakos sa pagtrabaho ug pagkinabuhing normal nababagan. Nahigawad ako pag-ayo. Gibati nako nga dili gayod normal ang akong kahimtang. Apan sa dihang gihimo kanako ang rutinang medikal nga mga paghiling, ang mapasaligong mga pulong sa mga doktor nagwagtang nianang hunahunaa.

Ang mga simtomas migrabe sa dihang milapas na ko sa 30 anyos. Ang kahapdos nga sama nianang sa paso motungha ug mawala nga walay dayag nga hinungdan. Makamata ako sa tungang gabii tungod sa grabeng kasakit. Sa usa ka yugto, nakatulog lamang ako ug pipila ka oras sa tibuok semana. Dugang pa, matag karon ug unya danggason ako sulod sa ubay-ubayng adlaw. Mitomar na lang ako ug mga painkiller alang sa lainlaing mga panakit, mga pildoras nga makahupay sa pagsuol sa akong ginhawaan, pildoras alang sa akong tiyan, ug mga haplas ug mga pildoras alang sa akong bukobuko.

Batid nga Tigsundog

Ang mga simtomas nga nagsakit kanako mahimong bation usab diha sa ubay-ubayng iladong mga sakit. Ang akong kahimtang morag susama nianang sa migraine, pagpilit sa mga tisyu sa bat-ang, dysmenorrhea (pagsuol sa tiyan tungod sa regla), irritable bowel syndrome, colitis, ug paghubag sa estomago. Kanunay nakong gihunahuna nga ang dysmenorrhea maoy nakaingon sa kadaghanan sa mga panakit, apan nianang panahona wala ko mahibalo nga ang kagrabe sa kasakit sa dysmenorrhea lahi kaayo sa akong naagoman.

Giingnan ko nga komon ra nga panahon sa pagregla bation ang kahasol ug kasakit ug nga ang kaliwat, kakulang sa regular nga ehersisyo, dugayng pagtrabaho diha sa opisina, mga abnormalidad sa hormone, kakapoy, ug tensiyon maingon man nga milapas na sa 30 ang edad nga wala manganak mahimong maoy mga hinungdan. Giingnan pa gani ko sa usa ka doktor nga ang tanan nakong mga simtomas maoy ilhanan sa maayong panglawas!

 Apan komosta ang ubang makapahasol nga mga simtomas? Ang hagong trabaho ug tensiyon maoy gituohang nakaingon sa akong kalapoy. Ang kakapoy maoy gituohang nakaingon sa akong hilanat. Ang tensiyon ug dili hustong pagkaon maoy gituohang nakaingon sa mga panakit sa akong ginhawaan ug mga pagsuol sa tiyan. Ang gihunahuna usab nga maoy nakaingon sa akong panakit sa bukobuko mao ang usa ka abnormalidad diha sa taludtod ug dili-maayong postura. Busa ang tanan morag dunay katin-awan. Apan, ang kamatuoran nagpabilin nga lain gayod kaayo ang akong gibati.

Sa Kataposan, Hustong Dayagnosis

Gi-ultrasound ako sa Abril 1998, apan ang mga resulta nagpakita nga walay diperensiya ang akong mga obaryo. Sa misunod nga upat ka bulan, nagkaluya pa ang akong lawas. Mihukom ako sa pag-adto sa doktor. Gipa-ultrasound ako pag-usab ug may nakaplagang dako kaayong tibugol sa gawas sa akong matris. Dayon gipaadto ko niya sa usa ka gynecologist, o espesyalista sa mga sakit sa babaye. Ang gynecologist mikompirmar nga ako dunay dako kaayong bugon (cyst) o kaha pundok sa mga bugon tupad sa akong matris, nga may gidak-ong 10 por 12 sentimetros​—sama ka dako kon ako mabdos pa ug upat ka bulan! Ug unya nagduda siya nga ang hinungdan sa akong mga sakitsakit mao ang endometriosis.

Sa sinugdan naglibog ko. Diyutay ra kaayo kog nahibaloan bahin sa endometriosis. Daghan kaayo kog mga pangutana. Unsay nakaingon niini? Sa unsang paagi mag-apektar kini sa akong kinabuhi? Ang sunod nakong gibati mao ang kahupayan. Sa daghang katuigan gibati nako nga natanggong ako sa hilabihang pag-antos sa kasakit. Sa dihang human sa sublisubling medikal nga mga pag-eksamin walay makapahupayng terapiya o makapatagbawng katin-awan nga gihatag, mibati gayod akong walay-mahimo ug magul-anon, ug gibasol na hinuon nako ang akong kaugalingon tungod sa hinobrang reaksiyon ngadto sa normal, adlaw-adlaw nga kasakit. Akong giingnan ang akong kaugalingon nga ang kagrabe sa kasakit naa ra sa akong hunahuna. Apan karon,  ang tanang makapalibog nga mga simtomas duna nay katin-awan.

Mga Hinungdan, ug mga Kapilian sa Pagtambal

Ang doktor misugyot nga magpaopera ako sulod sa mosunod nga pipila ka adlaw​—ang bugon o mga bugon mahimong mobuto sa dili madugay. Apan, sa wala pa mohimo niana, ang akong bana ug ako mihukom sa pagsusi niini nga dayagnosis ug pagkuhag impormasyon kutob sa among maarangan bahin niining wala-hiilhing sakit nga gitawag ug endometriosis.

Among nahibaloan nga sumala sa pipila ka banabana, hangtod sa 30 porsiyento sa mga babaye nga anaa sa pangedaron nga puwedeng manganak ang mahimong masakit ug endometriosis! Ang hinungdan sa endometriosis wala mahibaloi. Ang usa ka teoriya mao nga panahon sa pagregla may bahin sa dugo nga dunay mga tisyu sa endometrium nga mobalik pagsulod sa mga Fallopian tube, moturok diha  sa tiyan, ug motubo diha niana. Ang lain nagsugyot nga ang tisyu sa endometrium mokaylap gikan sa matris ngadto sa lainlaing mga bahin sa lawas pinaagi sa lymphatic system o sa kaugatan. Ang usa ka teoriya sa henetika nagsugyot nga ang endometriosis mahimong anaa sa mga gene sa pipila ka pamilya o nga ang pipila ka babaye duna tingaliy mga kahimtang sa lawas nga maoy hinungdan nga sila may tendensiya nga matugkan niana. Ang uban nagtuo nga ang mga hilo ug mga dioxin diha sa atong hugaw nga palibot mao ang nakaingon.

Giingnan kami nga lainlain ang kaso sa endometriosis. Ang gituboan sa bugon, ang giladmon sa pagkatisok niana diha sa organo, ug ang katibuk-ang gidak-on niana makaamot sa talagsaong kinaiya sa maong sakit. Among nahibaloan nga bisan ang kinagamyang bugon makapahinabog makapabaldadong kasakit kon kini moapektar sa kasikbit nga nerbiyos.

Ang ubang mga doktor nagtuo nga ang pagpakuha sa matris duyog sa pagkuha sa mga obaryo mao ang kataposan ug tinong solusyon. Apan, una pa niana ang mga hormone mahimong gamiton sa pagpahunong sa pagpatunghag mga itlog kutob sa maarangan. Usahay kini mopakupos sa bugon sa panahon sa pagtambal ug usahay sa mga bulan o mga tuig human niana. Ang usa ka operasyon nga niana dunay tisyu nga kuhaon ug dunay ibilin, pinaagi kaha sa pagdisdis sa dapit sa bat-ang o kaha ginamit ang laparoscope, nga naglakip sa pagkuha o pagsunog sa mga bugon girekomendar usab sa ubang mga kaso, ug kini makapahupay sa mga simtomas.

Operasyon ug Pagtubo-Pag-usab

Kining ulahing kapilian morag maoy labing haom sa akong kaso. Human makuha ang mga bugon pinaagi sa operasyon, natingala ako sa dihang giingnan ko sa akong doktor nga ang operasyon dili magwagtang sa tanan nakong sakitsakit. Miingon siya nga ang paglaom ug pagdawat sa akong kahimtang gikinahanglan aron makapadayon ako sa pagkinabuhing tugob kutob sa mahimo bisan pa sa mga pagsugmat sa sakit sa umaabot. Gipasaligan ko niya nga makatabang siya nako bisan kanus-a.

Ang doktor miingon nga kinahanglang magpasusi ako sa akong mga obaryo pinaagi sa ultrasound kada tulo ka bulan ug nga magmaandam ako sa pagtomar ug tambal matag karon ug unya, depende sa akong kahimtang. Misugyot siya nga sugdan dayon nako ang pagtambal ginamit ang gonadotropin-releasing hormone. Kini sa sukaranan nagpahunong sa pagpagula sa mga hormone nga magpaobra sa obaryo ug naghimo kanakong morag nagmenopos na. Kining tambala mahimong tomaron  sulod lamang sa unom ka bulan tungod kay makapagabok kini sa bukog o makapahinabog ubang kausaban nga nalangkit sa pagmenopos.

Mga usa ka bulan ug tunga human matapos ang pagtambal, gibati na usab nako ang kangutngot. Nakabasa ako bahin sa purohan nga motubo pag-usab ang bugon ug naningkamot sa pag-andam sa akong kaugalingon sa sunod nga pagsugmat sa endometriosis. Apan wala nako damha nga mahitabo dayon kini. Ang ultrasound nagpadayag nga ako may dakong bugon na sa akong wala nga obaryo. Dihadiha gitomar nako ang gisugyot nga tambal sulod sa usa ka semana, ug medyo naiban-ibanan ang kasakit. Human sa pipila ka bulan kining maong bugon natunaw. Apan, usa ka tuig sa ulahi mitubo na usab ang laing bugon. Aw, sa tibuok nakong kinabuhi, kinahanglan akong magbantay ug atimanon sa doktor.

Sanglit ang endometriosis maoy sakit tungod sa hormone ug sa imyun nga sistema, dunay ubang mga butang gawas sa tambal nga motabang sa akong lawas nga mahimong timbang. Kinahanglang mohimo akog kausaban sa akong pagkaon pinaagi sa pag-apil ug dugang pang preskong mga utanon ug daghang prutas maingon man sa mga bitamina ug menosan ang pagkaong dunay caffeine. Gidugangan nako ang akong pag-ehersisyo, ug gigugol nako ang dugang panahon sa pagpahulay. Kining tanan nakatabang kanako sa pagpamenos sa segundaryong mga epekto sa tambal ug pagpalig-on sa akong lawas.

Niining maong kalisdanan, gipabilhan nako ang mabinationg pagpaluyo ug mahigugmaong pagkamasinaboton sa akong bana. Dugang pa, ang akong mga kauban sa trabaho​—ngatanan mga boluntaryo sa sangang buhatan sa Watch Tower Society sa Gresya​—mapaluyohon gayod, ug kini nakapadasig kanako. Labaw sa tanan, nakabaton akog kalig-on gikan sa akong personal nga relasyon kang Jehova, ang usa nga ‘nagpalig-on kanako samtang anaa sa higdaanan sa balatian.’​—Salmo 41:3.

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

Pakigsulti!

Ang balatian ug kasakit makapahinabog tensiyon diha sa bisan unsang relasyon. Apan, sa samang higayon, naghatag usab kinig mga kahigayonan nga maugmad ang dugang empatiya ug pagkamasinaboton. Sa dihang ang balatian morag walay pagkaayo, ang panggawi sa nasakit mahimong lahi kaayo. Mahimong malisdan niini ang mga membro sa pamilya, ilabina ang mga kapikas. Inay molunga, ang mga kapikas kinahanglang maningkamot sa pag-ugmad ug paggamit sa ilang mga kahanas sa pagpakigsulti​—nga dili dayon moakusar ug dali rang mopasaylo.

Angayng hinumdoman sa usa ka babaye nga nag-antos sa endometriosis nga ang enterong siklo sa pagregla wala masinati sa usa ka lalaki ug nga ang iyang kahimtang tingali makapalibog kaayo sa lalaki. Apan, kon ang iyang bana nalangkit pag-ayo sa pagtimbangtimbang sa suliran, mahimo siyang mas masinaboton. Aniay pipila ka sugyot alang sa pasyente.

◼ Ang imong bana dili makabasa sa imong hunahuna; sultii siya kon unsa ka sakit ug asa nimo gibati ang kasakit

◼ Pilia ang doktor nga mag-edukar nimo ug sa imong bana bahin sa endometriosis ug mogahin ug dugang panahon kon gikinahanglan

◼ Sultii ang imong bana bahin sa mga kausaban sa imong gibati​—lakip ang positibong mga kausaban!

◼ Hangyoa siya nga mobasa bahin sa maong sakit

[Kahon/Mga diagram sa panid 11]

Unsa ang “Endometriosis”?

Ang terminong endometriosis gikuha gikan sa pulong endometrium​—ang lut-od sa mga selula nga naghapin sa matris (tagoangkan). Ang endometriosis maoy sakit diin ang tisyu nga susama sa endometrium moturok diha sa lainlaing mga parte gawas sa matris. Ang sakit mahimong makaplagan diha sa duol nga mga organo sama sa mga obaryo, pantog, ug tinai, ug sa pipila ka kaso mahimong presente kini diha sa tibuok bat-ang.

Bisan tuod ang endometriosis naglangkit sa abnormal nga pagtubo sa tisyu, kasagaran dili kini mosangko sa kanser. Ang nakapaabnormal sa endometriosis dili ang tisyu mismo kondili ang pagkanahimutang niini gawas sa matris. Sulod sa matris, ang tisyu sa endometrium motabang sa pagsustento sa nagtubo nga bata panahon sa pagsabak. Diha sa dili-mabdos nga mga babaye, kini ipagula panahon sa pagregla.

Apan, ang tisyu sa endometrium nga anaa sa gawas sa matris dili makagawas sa lawas. Ang resulta mao ang pagdugo sa sulod sa lawas, pagkabungkag sa dugo ug tisyu nga nangatangtang gikan sa mga bugon, paghubag sa palibot nga mga organo, ug pag-ulat. Ang uban pang mga komplikasyon, depende sa nahimutangan sa mga bugon, mahimong pagpilit sa mga tisyu, pagdugo sa tinai o masampongan kini, pagkabalda sa obra sa pantog, ug pagbuto sa mga bugon, nga makapakaylap sa sakit. Ang mga simtomas mahimong mograbe paglabay sa panahon, bisan tuod ang mga siklo sa pagkupos ug pagtubo-pag-usab sa bugon mao ang sagad nga mahitabo sa pipila ka kaso.

[Mga diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Mga Fallopian tube

Matris

Mga obaryo

Endometrium (mga selula nga naghapin sa bungbong sa matris)

Kada bulan, ang mga bugon mabungkag ug magdugo apan dili gayod ikapagawas sa lawas

Mga bugon

Mga tisyu nga nagpilit diha sa mga obaryo

Mga bugon

[Kahon/Hulagway sa panid 12, 13]

“USA KA TALAGSAONG BALATIAN SA BABAYE”?

Aron mahibalo ug dugang bahin sa mental ug emosyonal nga mga epekto sa endometriosis, ang Pagmata! nakigsulti kang Mary Lou Ballweg, presidente sa Endometriosis Association, sa Milwaukee, Wisconsin. Aniay kinutlo gikan sa maong interbiyo.

P: Unsay emosyonal nga mga epekto sa endometriosis diha sa mga babaye?

T: Depende gayod kini sa kon unsay kahimtang sa balatian sa usa ka panahon. Kon sila mga tin-edyer, makapahugno kaayo kini sa galamhan. Ang batan-ong mga babaye dili gayod makasabot kon unsay nagakahitabo, ilabina tungod kay ang ilang kahimtang kasagarang wala madayagnos nianang panahona. Sila sensitibo usab kaayo bahin niining maong mga isyu. Dili nila buot makigsulti sa ilang mga ginikanan bahin niana o kang bisan kinsa. Busa kining maong mga batan-on magtuo tingali nga sila dili sama ka lig-on ug ka malamposon sa ubang mga tawo. Kasagaran maglisod sila sa pagtapos sa mga asaynment sa tunghaan, ug ang ilang kinabuhi isip membro sa katilingban maapektahan. Daghan kamig nakailang mga batan-on nga miundang pagtungha. Kada semana makabalita kami gikan sa labing menos usa ka batan-on nga wala molampos sa tunghaan tungod sa grabeng mga sakitsakit nga nalangkit sa endometriosis.

P: Komosta ang minyong mga babaye ug edad-edaran nga mga babaye?

T: Ang kasakit mahimong magpahinabog kasamok sa kaminyoon, ilabina kon ang sakit sa babaye wala madayagnos. Sa dihang madayagnos kini, ang bana ug asawa mahimong magtambayayongay tungod kay nahibalo na sila kon unsay nagakahitabo. Unya hinaot unta nga silang duha makapangitag mga paagi sa pagbuntog sa mga epekto sa maong balatian. Apan kon ang sakit sa babaye masaypan pagdayagnos, makapahugno gayod kini. Dunay usa ka babaye nga trabahante namo dinhi kansang doktor miingon kaniya​—atubangan sa iyang bana​—nga ang mga simtomas gihanduraw lang niya. Ang bana mituo sa doktor, ug karon sila nagbulag na. Kining maong kakulang sa pagsabot maoy dakong suliran. Kon mopauli ka ug mosulti sa imong pamilya nga duna kay laygay nga sakit, sama sa multiple sclerosis, lagmit mosimpatiya ug mopaluyo sila nimo. Apan kon mopauli ka ug mosulti kanila nga duna kay endometriosis​—aw, unsa ba kana? Alang kanila kana usa ka talagsaong balatian sa babaye nga wala ganiy gustong maghisgot bahin niana. Basin dili ka gayod nila paluyohan.

P: Unsang matanga sa pagpaluyo ang imong gihunahuna nga ikahatag sa mga bana, mga anak, ug mga ginikanan ngadto sa usa ka babaye nga dunay endometriosis?

T: Una sa tanan, sa akong hunahuna kinahanglang motuo sila sa babaye ug motuo kon unsay nagakahitabo kaniya. Kinahanglang paningkamotan nila ang paghatag ug pagpaluyo nga ilang ihatag kon lain pang sakit ang mitakboy. Dakong bahin niana ang pagkahibalo sa tanan nga ilang maarangan bahin sa maong balatian. Sa dihang daghan ka nag nahibaloan bahin sa maong balatian, masabtan nimo ang mga epekto niini ug masabtan usab nimo ang segundaryong mga epekto sa pipila ka tambal. Dugang pa, sa akong hunahuna kadaghanan sa atong mga katilingban sa tibuok kalibotan nagdili nga hisgotan kana​—maulaw silang maghisgot bahin sa biolohiya sa babaye. Makapasubo gayod kini. Busa sa akong hunahuna ang kinadak-ang suliran nga atong giatubang sa tibuok kalibotan lagmit mao ang pagbag-o sa mga tinamdan sa mga tawo bahin sa kon unsay nalangkit sa pagkababaye.

[Hulagway]

Mary Lou Ballweg