Ang Kamatuoran Gitagoan Sulod sa 50 ka Tuig​—Ngano?

Ang Rum maoy usa ka gamayng isla sa Inner Hebrides, dili layo sa kasadpang baybayon sa Scotland. Mga 70 ka tuig kanhi, ang tag-iya niini nagtugot sa botaniko nga si John Heslop Harrison,

usa ka propesor sa unibersidad ug membro sa tinamod nga Royal Society sa Britanya, sa pagtuon sa mga tanom niini.

Sa misunod nga mga tuig, si Harrison nagtaho nga nakakaplag ug daghang talagsaong mga espisye didto, mga tanom nga nakita lamang nga nanubo ginatos ka milya sa mas layong bahin sa habagatan. Mainiton kaayong gidayeg si Harrison, ang iyang mga kalamposan nakatampo ug dako sa iyang dungog. Apan samtang nagkadaghan ang iyang gilista nga talagsaong mga espisye, nagkadako usab ang pagduhaduha sa ubang mga botanista.

Sa 1948, si John Raven, usa ka pangulong magtutudlo sa klasiko sa Cambridge ug maikagong amatyur nga botanista, midawat sa hagit sa pagsusi. Apan ang iyang taho wala gayod ipatik. Hinunoa, kini gitagoan, ug sa 1999 lamang nga ang mga kaundan niini gibutyag. Ngano? Tungod kay gipamatud-an ni Raven nga si Harrison maoy usa ka limbongan. Sumala sa gitaho sa magasing New Scientist, ang mga tanom gitikad sa laing dapit ug sekretong gibalhin ngadto sa Rum.

May kinaiyanhong kahibalo si Raven kon asa natural nga motubo ang mga tanom ug sa wala madugay nakakita ug mga sagbot taliwala sa mga gamot sa ubay-ubayng “kaplag” ni Harrison nga komon sa Inglaterra apan talagsa rang makita sa Rum. Ang ubang mga tanom nataptan ug tagnok nga gikataho lamang diha sa duha ka dapit sa Britanya​—ang usa maoy didto sa hardin ni Harrison sa Inglaterra. Ang laing ebidensiya nakuha gikan sa mga gamot sa usa ka tanom, nga dunay mga partikulo sa quartz​—nga lahi kaayo sa bisan unsang kinaiyanhong quartz sa Rum.

Diha pay daghan. Ang gisulti ni Harrison bahin sa mga alibangbang ug mga bakukang diha sa isla bakak diay. Ang The Sunday Telegraph Magazine nag-ingon nga usa ka molupyo sa Rum misugilon: “Ang propesor may gireserba sa tago​—usa ka alibangbang o kaha usa ka tanom​—nga diskobrehon kada tuig.” Busa nganong si Harrison wala gayod iyagyag?

Ang tigdukiduki nga si Karl Sabbagh nanghinapos nga ang desisyon nga dili mohimog aksiyon maoy usa ka kalulot aron panalipdan ang pamilya ni Harrison, apan ang kamatuoran nga si Harrison maoy usa ka impluwensiyadong tawo, nga lisod supakon, mahimong gihunahuna usab. Si Sabbagh miingon usab nga ang pagyagyag “makadaot sa dungog sa bug-os nga propesyon sa botanika.”