“Ang Labing Matahom nga Lasangnon”

I-PLAY

“Ang Labing Matahom nga Lasangnon”

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA SWEDEN

NAKAKITA ako niini sa unang higayon usa ka adlaw niana sa Hunyo—“ang labing matahom nga lasangnon,” nga maoy pagtawag niini sa pipila dinhi. Kini mao ang dakong abohon nga bukaw, o, sama sa pagtawag usahay niini, ang bukaw sa Lapland.

Kining makaiikag nga higanteng bukaw nanimuyo sa mga lugar sa Pinlandia ug sa amihanang Sweden maingon man sa unahan pa sa sidlakan sa Siberia, Alaska, ug Canada. Mas gusto kining motago ug lisod makit-an kon wala ka mahibalo kon hain ang salag niini. Sa dihang makit-an nimo ang salag, imong makaplagan usab nga isog ang bukaw.

Gipanid-an ang Mangangayam

Napanid-an nako ang maayong pagkatimaan nga bukaw sa Lapland samtang nangita siya ug makaon. Kalit siyang milupad gikan sa sanga ug naningkamot sa pagdakop sa ilaga. Nakuha ba niya ang iyang biktima? Aw, oo! Klaro nakong nakita ang gamayng ilaga nga nagbitay sa iyang mga kuyamoy samtang hinay siyang nagpasaka, nga matahom nga naglupad sa dagkong mga pako nga mibukad ug 140 sentimetros gikan sa usa ka tumoy sa pako ngadto sa pikas tumoy.

Ang bukaw sa Lapland dili kasagarang magpasanay tuigtuig sama sa daghang ubang mga bukaw. Gagmayng mga ilaga lamang ang kaonon niining higanteng mga bukaw, busa sa ubang mga tuig, kon nihit ang ilang pagkaon, bug-os nga mohunong ang pagsanay. Sa ubang mga tuig, kon daghan ang makaon, mahimong adunay upat o sobra pang mga kuyabog diha sa matag salag.

Pagpilig Kaparis

Sa tingpamulak ang panahon sa pagsanay sa mga bukaw, ug ang baye mamilig maayo sa iyang kaparis, apan ang matahom nga panagway sa iyang humahalad dili mao ang iyang unang hatagag pagtagad—sama sa daghang babaye sa tawhanong matang. Sumala sa mga pagtuon sa ubang tigtan-awg mga langgam, ang laki kinahanglang magpakita nga hawod siya nga mangangayam. Una pa magplano alang sa pamilya, kinahanglang tagan-an niya ang baye ug pagkaon.

Kon abunda ang gagmayng ilaga ug ang laki hawod nga “tigpangitag kapangabuhian,” manambok ang baye sa pagkaon nga iyang gitagana. Kining pagbug-at sa timbang magsilbing signal sa iyang lawas, nga nagpaila kon pila ka itlog ang iyang ipangitlog.

Ang laki karon ang responsable sa pagpangayam, nga nagkinahanglan ug dakong kusog. Siya ginaapura sa pagpangayam sa nagpakiluoyng pagtawag sa baye, tungod kay ang tanang kusog sa baye natingob diha sa pagpangitlog ug pag-atiman niining bililhong mga itlog.

Pagpangita sa Salag

Pinaagi sa akong mga largabista akong gitan-aw ang matahom nga laki samtang nagbalikbalik siyag agi sa ibabaw nga nagdalag biktima. Sa kataposan, nakit-an ra nako ang salag. Ang mga bukaw sa Lapland dili maghimog ilang kaugalingong salag kondili mangilog ug mga salag nga hinimo sa sangasanga sa kahoy nga iya sa ubang mga langgam nga manunukob nga nagpuyo sa lasang. Kon walay salag, ang bukaw mahimong mogamit ug patayng tuod.

Diha sa salag, nakakita ako ug duha ka gagmayng mga kuyabog nga pino pag mga balhibo nga nagsiga ang mga mata nga nahibulong sa tanang butang sa ilang palibot. Nagdungan sa pagpiyakpiyak, ilang giliso ang ilang gigutom nga mga mata ngadto sa ilang inahan, nga nagbatog sa duol nga nagbantay. Kuyaw kaayong magpaduol niining mga kuyabog niining panahona. Kon bation sa baye nga nameligro ang iyang mga kuyabog, siya hilom nga mosakdop ug moatake sa manunugok pinaagi sa mga kuyamoy nga sama ka hait sa dagom. Busa hinungdanong mag-amping ug magtan-aw sa mga bukaw sa layolayo nga distansiya.

Pagpakaon ug Pagbansay

Sa pag-abot diha sa salag, gibalhin sa laki ang nadagit gikan sa iyang mga kuyamoy ngadto sa iyang sungo ug gihatag ang ilaga ngadto sa usa sa kuyabog. Ang pagpakaon sa usa ka kuyabog giduyogan ug kusog kaayong pagpiyakpiyak sa langgam nga maoy sunod nga nakadawat ug usa ka hungit.

Human kaona sa kuyabog ang kinaham nga pagkaon niini, mipasundayag kini ug kataw-anan nga kausaban sa lihok. Ang dagway niini, nga sa wala pa makakaon liksi ug abtik, sa kalit nausab, ug ang kuyabog nagsugod sa paglihok nga morag hubog! Ang tanang kusog niini bug-os gamiton sa paghilis sa pagkaon, ug kini sa ulahi nakuyapan sa nahulpa nga tapok sa humok, mahunolhunol nga mga balhibo. Apan ang kuyabog nga kinadul-an niini anam-anam nga nagkasiga ang mga mata ug hapit nang maulian sa makahubog nga resulta sa kataposang pagpakaon niini.

Magpadayong ingon niini ang kalihokan hangtod sa tungatunga sa Hunyo. Nianang panahona ang kuyabog maoy upat ka semana na ang edad ug makahimo na sa pagkapakapa gawas sa ilang salag, nga naaghat sa pagpanawag sa ilang inahan. Sa sinugdan, sila nagkatkatkatkat sa mga kahoy, uban sa dakong kasayon. Didto ang mga hayop nga manunukob dili kaayo makahatag ug peligro kay sa anaa sila sa yuta.

Sa ngadtongadto, ang mga kuyabog magbalhin-balhin gikan sa nagkalainlaing sanga pinaagi sa ilang mga pako, sa ingon niini magbansaybansay sa paglupad. Sa dili madugay, maugmad nila ang ilang kaugalingong katakos sa paglupad ug pagpangayam. Lain pa, ang ilang panagway mausab, nga sa ingon sila usab maisip nga ‘matahom nga mga lasangnon.’

[Picture Credit Lines sa panid 18]

[Picture Credit Lines sa panid 19]

PAGMATA!