Ang Orihinal nga Mamumutol ug Kahoy Sige Gihapon ug Trabaho

ANG tawo nakaimbento ug daghang gamit sa pagputol ug kahoy, apil ang mga atsa, kalso, dakong atsa, ug mga gabas. Dunay mga traktora usab nga ang mga pang-ipit sama ka hait sa labaha nga makaputol ug dagko kaayong mga punoan sa kahoy. Apan ang labing karaang gamit sa pagputol ug kahoy dili gama sa tawo. Kini maoy malig-ong hait nga mga ngipon​—ngipon sa beaver, ang orihinal nga mamumutol ug kahoy.

Ang usa ka hamtong nga beaver makaabot ug mga upat ka piye ang gitas-on ug motimbang ug kapin sa 27 kilos. Tungod kay magsige man ug tubo ang taas ug ubos nga mga ngipong igpapahit niini, kinahanglang limbasan kini kanunay sa beaver. Gilut-oran ug gahi nga enamel ang ibabaw sa iyang mga ngipong igpapahit, nga nagpahait sa nagkaimyos nga tumoy niini. Kurbado pasulod ug gipalihok sa kusgan kaayong kaunoran sa apapangig, kining kinaiyanhong mga tigib makaputol sa kinagahiang kahoy nga walay kalisod.

Mainit nga Panit, Daghag Gamit nga Ikog

Ang mga tawo nga nagpuyo sa bugnawng klima moapresyar sa mainit, dili-mahunobag tubig nga suwiter. Buweno, ang beaver dili na kinahanglang mopalit ug suwiter nga sama niini, kay kini dunay bagang kalupo nga balhibo. Lainlain ang kolor gikan sa hilaw nga pagkakape ngadto sa dagtom nga pagkakape, ang panit sa beaver duhay lut-od. Ang mugbong balhibo, ang dasok nailadman nga balhibo, dunay pino kaayong mga hilohilo nga gibitayan ug gagmayng mga simasima nga nag-akob agig proteksiyon sa beaver sa tubig ug sa katugnaw. Ang taastaas, mas baga nga mga lugas sa balhibo nagsalimbong sa mugbong balhibo ug nagtabang sa beaver nga dili mahunob sa tubig. Sinaw pa ug mahunolhunol kon hikapon, ug dili ikahibulong nga daghang tawo gusto kaayo sa mga sininang gama sa panit sa beaver! Ngani, ang mga panit sa beaver nagsilbi pa ganing usa ka matang sa salapi kaniadto sa Canada!

Ang tanang beaver dunay duha ka paris sa talagsaong mga glandula diha sa punoan sa ikog. Ang usa ka glandula nagpagawas ug linain nga lana, ug ang lain nagpagawas ug castoreum, nag-agos nga lana nga isog apan dili baho. Gamiton sa beaver kining mga lanaha sa daghang paagi, lakip sa pagbutang ug lana sa balhibo niini aron dili hunoban sa tubig ug sa pagdani sa ubang mga beaver. Ang castoreum magamit usab sa mga tawo, kay gamiton kini sa mga tighimog mga agwa diha sa uban nilang mga pahumot.

Talagsaon ang ikog sa beaver. Bugsay ug porma, kini maoy mga usa ka piye ang gitas-on, ug daghan kinig gamit. Sa tubig, pananglitan, ang ikog sa beaver nagsilbing timon sa paglangoy. Sa mala gamiton  kini agig pondo samtang nag-usap ang beaver sa mga kahoy. Kon may kapeligrohan, ilamba sa beaver ang ikog niini ibabaw sa tubig, nga magpaalinggat sa tanang beaver nga anaa sa duol aron makatago. Apan, aron matin-awan ang sayop nga pagsabot, dili gamiton sa beaver ang ikog niini ingong palita sa kantero nga gamiton sa pagbutang ug lapok diha sa mga dike niini.

Tubig ug Pagkaon

Unsay kaonon sa beaver? Ang linghod nga panit sa ilalom ug ang mga udlot sa mga kahoyng poplar ug willow mao ang kinaham niini. Busa, samtang mamutol ug kahoy alang sa proyekto sa pagpanukod, ang beaver magkamulo usab ug usap sa abundang pagkaon. Usahay samtang ang usa ka beaver nagkapuliki sa pagkitkit sa punoan sa kahoy, lain ang molighot ug mangawat sa lamiang panit sa direksiyon nga dili niya makita.

Sa tingtugnaw gamiton sa beaver ang talagsaong sistema sa pagpondo sa pagkaon. Una, magkalot kini ug lalom nga lungag ilalom sa tubig​—usa ka buhat nga dili kaayo lisod, sanglit ang beaver makapabilin sa ilalom sa tubig sulod sa 15 minutos sa usa ka higayon. Dayon, magkamada ang beaver ug mga sanga sa aspen, willow, ug ubang mga kahoy sa ibabaw sa tubig nga ilut-od ibabaw sa lungag. Sa magkadaghan ang kahoy nga makamada, ang kinamada sa ngadtongadto makaabot sa ilalom sa lungag. Sa ulahi, sa dihang malukpan sa yelo ang linaw ug mapahunong sa yelo ang kalihokan sa ibabaw, ang kolonya  adunay daghag-pondong “bodega sa pagkaon” ilalom sa tubig.

Kon tubig ang hisgotan, pipila lamang ka hayop sa mamala ang mas komportable sa tubig kay sa beaver. Gawas sa baga nga balhibo niini, nga gibutangag lana aron dili matuphan ug tubig, ang beaver duna usay lut-od nga tambok nga magamit sa pagpainit sa lawas niini diha sa kinabugnawang tubig. Gani, ang mga beaver magpasanay bisan ilalom sa tubig! Sanglit dako kaayog bahin ang tubig sa kinabuhi sa mga beaver, dili ka gayod makakita nila nga nagpuyo layo sa mga linaw ug mga sapa.

Ang mga Beaver ug mga Tawo

Ang mga beaver dili idlas, ug makighigala dayon sa mga tawo nga malulotong motratar kanila. Ang mga hayop manghindik kanunay sa ilang kaugalingon ug hinlo kanunay. Kaniadto, ang Nitibong mga Amerikano sagad magbuhi ug mga beaver sa palibot sa ilang mga kampinganan. Apan, palandonga unag maayo sa dili pa magpasulod ug beaver sa imong balay. Ang problema mao nga sila dili gayod mohunong sa pagpanukod. “Kon papuy-on sa sulod,” misulat ang inhenyero sa kalikopan nga si Alice Outwater, “ilang putlon ang mga tiil sa lamesa ug mga lingkoranan ug magtukod ug gagmayng mga dike taliwala sa mga muwebles.” Ang mga kahoy ug mga poste sa pensa sa lagwerta basin ingon usab niini ang dangatan.

Apan dunay mas bug-at pa nga mga problemang mitungha tali sa mga beaver ug sa mga tawo. Pananglitan, ang ubang mga tag-iyag yuta nagreklamo nga ang mga dike maoy nakaingon sa pagdako sa mga sapa, nga misangpot ug kapildihan sa propiedad. Apan, gitubag sa mga siyentipiko ug sa uban ang mga reklamo pinaagi sa paghisgot sa mga kaayohang nahatag sa mga kalihokan sa beaver. Pananglitan, ang trabaho sa mga beaver sa pagpondo sa tubig nagtipig ug nagdalisay sa tubig ug naghatag ug makahatag-kinabuhi nga mga kahimtang alang sa daghang espisye. Ang uban miingon pa gani nga ang mga linaw sa beaver nakakunhod sa mga epekto sa hulaw.

Ang mga dumadapig sa pag-amping sa kinaiyahan nagbanabana nga mga 10,000,000 ka beaver karon ang nanimuyo sa kontinental nga Tinipong Bansa. Ugaling, ang uban nagbanabana nga kapin sa 200,000,000 ang nanimuyo sa mao gihapong lugar 500 ka tuig kanhi. Hunahunaa lang: Tinagpulo ka milyong “mga mamumutol ug kahoy” tingali ang nagtrabaho sa kalasangan sa Amerika del Norte sa wala pa moabot ang unang mga Uropanhon. Bisan pa, imbes nakakita ug umaw nga yuta nga walay mga kahoy, kadtong unang mga molupyo nakakita ug lapad, malamboong mga lasang. Tin-aw nga ang beaver nagdulag hinungdanon kaayong bahin sa ekolohiya sa atong planeta. Busa, mapasalamaton kita nga ang orihinal nga mamumutol ug kahoy sige gihapon ug trabaho!

[Kahon/Hulagway sa panid 22, 23]

“Puliki Sama sa Beaver”

Ang tawo nga nagmugna nianang mga pulonga tingali nakaobserbar sa mga beaver nga naghimog dike sa sapa o nagtukod sa ilang balay. Sa pagkatinuod, kining mga hayopa morag dili kapoyon samtang mamutol sila ug mga kahoy ug guroyon ang mga pinutol ngadto sa lugar nga tukoran. Usahay, mangalot pa silag mga kanalkanal nga kalutawan sa mga materyales sa pagtukod ngadto sa lugar nga tukoran.

Apan unsaon sa mga beaver pagtukod sa ilang mga dike? Una, aron mapondo ang tinukod, butangan nilag mga sanga ang ilalom sa sapa. Kon lapad ang sapa, ipakurba sa beaver ang ilang dike nga sungsong sa sulog aron dili kini maanod. Mogamit ug mas daghan pang kahoy, ilang tambakan ang sapa hangtod makaabot sa hustong gitas-on, ug dayon ilang sungsongan ang mga lungag ug lapok ug mga bato. Aron molig-on ang dike, bantingan kini sa beaver sa likod nga bahin pinaagi sa pagtarok sa mga sanga diha sa yuta ilalom sa suba nga pahandag. Kining kugihang mga linalang kanunayng nagaayo sa ilang obra!

Sa dili madugay moporma ang linaw nga lanaw sa unahan. Dinhi ang mga beaver magtukod ug lig-ong mga puy-anan​—una usa ka simpleng lungag diha sa tampi sa sapa samtang gikamulo pag tukod ang dike ug sa ulahi diha sa sapa, usa ka pormag-itlog nga balayng lapok ug mga lipak. Aron dili makasulod ang mga manunugok, ang mga beaver mogamit ug mga entrada ilalom sa tubig. Layo sa kapeligrohan diha sa sulod, sila mamahulay ug magpadako sa ilang nati.

Ang beaver tinuod gayod nga kugihan. Gibuhian sa mga siyentipiko sa Wyoming, T.B.A., ang napulo ka beaver​—lima ka laki ug lima ka baye​—diha sa usa ka lugar nga dugay nang walay nakit-ang beaver. Sa milabay ang usa ka tuig, ang mga tigdukiduki mibalik sa pagkakita nga sila nakatukod ug lima ka lainlain nga mga kolonya ug nakatukod ug 55 ka dike!

[Mga hulagway sa panid 24]

Usa ka beaver nga nagtrabaho; usa ka puy-anan sa beaver ug dike; nati nga beaver