Si Louis Braille—Naglamdag sa mga Binilanggo sa Kangitngit

G IPABILHAN mo ba ang katakos sa pagbasa ug pagsulat? Ang uban tingali wala kaayo magpabili niana, apan ang pagbasa ug pagsulat maoy naglangkob sa atong pundasyon sa pagkat-on. Kon walay kapasidad sa pagbasa, walay kahibalo nga mabatonan.

Sulod sa gatosan ka tuig, ang sinulat nga pulong dili mabasa sa mga buta. Apan, sa ika-19ng siglo, tungod sa kabalaka sa ilang kahimtang natukmod ang usa ka sinserong batan-ong lalaki sa pag-ugmad ug usa ka pamaagi sa komunikasyon nga nag-abli sa kahigayonan alang kaniya mismo ug sa minilyong uban pa.

Ang Paglaom Nagsumikad sa Trahedya

Si Louis Braille natawo sa 1809 sa balangay sa Coupvray sa Pransiya, mga 40 kilometros gikan sa Paris. Ang panginabuhi sa iyang amahan, si Simon-René Braille, mao ang paghimog sangon sa kabayo. Tingali ang batan-ong si Louis kanunayng magduladula diha sa buhatan sa iyang amahan. Apan, usa ka higayon niana, didto nahitabo ang usa ka ngilngig nga aksidente. Nagkupot ug talinis nga himan​—lagmit usa ka tusok​—wala tuyoang natusok kini ni Louis sa iyang mata. Dili na maayo ang nahimong kadaot. Mas grabe pa, sa wala madugay ang impeksiyon mikuyanap ngadto sa pikas niyang mata. Sa linghod nga panuigong tres anyos, si Louis bug-os nga nabuta.

Naningkamot nga mapahimuslan pag-ayo ang maong kahimtang, gihikay sa mga ginikanan ni Louis ug sa kura paroko, si Jacques Palluy, nga si Louis motambong sa mga klase nga gihimo diha sa lokal nga tunghaan. Kadaghanan sa madungog ni Louis natisok sa iyang hunahuna. Sa pagkatinuod, may mga tuig nga siya ang kinahaworan sa iyang klase! Apan dihay mga limitasyon sa makat-onan sa usa ka buta ginamit ang mga pamaagi nga gidisenyo alang sa mga tawong makakita. Busa, sa 1819, si Louis gipalista sa Royal Institute for Blind Youth.

Ang nag-establisar sa maong institusyon, si Valentin Haüy, maoy usa sa unang nag-establisar sa programa sa pagtabang sa mga buta nga makabasa. Ang iyang tinguha mao ang pagsumpo sa kaylap nga ideya nga ang pagkabuta magpugong sa usa ka tawo sa pagpahimulos sa mga kaayohan sa pormal nga edukasyon. Ang unang mga eksperimento ni Haüy naglakip sa pagpaugdo ug dagkong nagbugdo nga mga letra diha sa baga nga papel. Bisan tuod ug simple ra kaayo, kini nga mga paningkamot nagpahiluna sa pundasyon alang sa mga kaugmaran sa ulahi.

Si Braille nakakat-on sa pagbasa sa dagkong gipaugdo nga mga letra diha sa mga libro sa gamayng librarya ni Haüy. Apan, iyang naamgohan nga kining matanga sa pagkat-on maoy hinay ug dili praktikal. Kon buot sabton, ang mga letra gidisenyo para sa mga mata​—dili para sa mga tudlo. Maayo na lang, may mitungha nga laing tawo nga nakamatikod niini nga mga limitasyon.

Usa ka Ideya Gikan sa Wala-Damhang Tinubdan

Sa 1821, sa dihang 12 anyos pa lang si Louis Braille, si Charles Barbier, usa ka retiradong Pranses nga kapitan sa artileriya, miduaw sa institusyon. Didto iyang gipresentar ang usa ka paagi sa komunikasyon nga gitawag ug pagsulat sa gabii, sa ulahi gitawag ug sonography. Ang pagsulat sa gabii naugmad aron gamiton diha sa natad panggubatan. Usa kini ka paagi sa komunikasyon nga mahikap, nga naggamit ug gipabugdong mga tulbok nga gihan-ay pormag rektanggulo nga may gitas-ong unom ka tulbok ug gilapdon nga duha ka tulbok. Maayo ang sanong diha sa tunghaan niining maong ideya sa paggamit ug sistema sa mga simbolo sa paghawas sa mga pulong nga madungog. Si Braille masibotong nagkugi aron makakat-on niining bag-ong pamaagi ug nagpauswag pa gani niini. Apan aron mahimong praktikal gayod ang maong sistema, kinahanglang molahutay  si Braille. Misulat siya diha sa iyang talaadlawan: “Kon ang akong pagkabuta mopugong kanako sa pagtuon bahin sa mga tawo ug mga hitabo, mga ideya ug mga doktrina, kinahanglang mangita kog laing paagi.”

Busa sa misunod nga duha ka tuig, si Braille naghago pag-ayo aron mapayano ang maong sistema sa mga simbolo. Sa kataposan, naugmad niya ang usa ka hinashasan ug maanindot nga pamaagi nga gipasukad sa usa ka cell, o luna, nga duna lamay tulo ka tulbok ang gitas-on ug duha ka tulbok ang gilapdon. Sa 1824, sa edad nga 15, nakompleto ni Louis Braille ang unom-ka-tulbok nga sistema sa cell. Wala madugay human niana, si Braille nagsugod pagtudlo diha sa maong institusyon, ug sa 1829 iyang gipatik ang iyang talagsaong pamaagi sa komunikasyon nga nailhan karon sa iyang ngalan. Gawas sa ginagmayng mga paghashas, ang iyang sistema wala gayod mausab hangtod karon.

Pagpaposible nga Mabatonan ang Braille sa Tibuok Kalibotan

Sa ulahing bahin sa 1820 gipatik ang unang libro nga nagpatin-aw sa gipabugdong-tulbok nga imbensiyon ni Braille; apan ang maong imbensiyon wala dayon dawata sa tanan. Bisan diha sa institusyon, ang bag-ong sistema sa mga simbolo opisyal nga gidawat niadto lamang 1854​—duha ka tuig human mamatay si Braille. Bisan pa niana, kining maayo kaayong pamaagi ngadtongadto nahimong popular.

Daghang organisasyon ang nagpatik ug literaturang Braille. Niadtong 1912, ang Watchtower Society nagsugod na pagpatik sa maong materyal samtang ang maong sistema sa mga simbolo gipahiuyon pa lang sa sukdanan alang sa nagsultig-Ingles nga kalibotan. Karon, nga naggamit ug modernong mga pamaagi sa pag-imprenta sa Braille, ang Sosyedad nagpaugdo ug milyonmilyong panid kada tuig sa walo ka pinulongan ug nag-apod-apod niini ngadto sa kapin sa 70 ka nasod. Di pa dugay, ang Sosyedad nagdoble sa kapasidad sa produksiyon niini aron matagan-an ang nagkadakong panginahanglan alang sa Braille nga literatura sa Bibliya.

Karon ang yano, maayong pagkagama nga Braille nga sistema sa mga simbolo nagpaposible nga mabatonan ang sinulat nga pulong sa milyonmilyong buta​—tungod sa masibotong mga paningkamot sa usa ka batan-ong lalaki duolan sa 200 ka tuig kanhi.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 15]

PAGBADBAD SA BRAILLE NGA SISTEMA SA MGA SIMBOLO

Ang Braille basahon gikan sa wala ngadto sa tuo, ginamit ang usa o duha ka kamot. Adunay 63 ka posibleng mga kombinasyon sa tulbok diha sa matag cell sa Braille. Busa, ang tanang letra ug mga panulbok diha sa kadaghanang alpabeto mahimong iasayn ug espesipikong kombinasyon sa mga tulbok. Daghang pinulongan ang naggamit ug minubo nga matang sa Braille, nga niana may pipila ka cell nga maghawas sa kanunayng motungha nga mga kombinasyon sa letra o sa enterong mga pulong. Ang pipila ka tawo nahimong hanas kaayo sa Braille nga makabasa sila hangtod sa 200 ka pulong matag minuto!

[Mga hulagway]

Ang unang napulo ka letra naggamit lamang sa mga tulbok diha sa duha ka han-ay sa ibabaw

Ang sunod nga napulo ka letra nagdugang sa tulbok sa ubos nga bahin sa wala ngadto sa matag usa sa unang napulo ka letra

Ang kataposang lima ka letra nagdugang sa duha ka tulbok sa ubos ngadto sa unang lima ka letra; ang letrang “w” maoy eksepsiyon tungod kay kini ulahing gidugang ngadto sa Pranses nga alpabeto

[Picture Credit Line sa panid 14]

Portrait: © Maison Natale de Louis Braille - Coupvray, France/Photo Jean-Claude Yon