Mga “Giraffe”—Layog, Tag-as-ug-Bitiis, ug Elegante

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

ANG abohon nga granitong mga dagkong bato daw basabasa ug mabugnaw sa sayong kabuntagon. Nagpahiluna kami taliwala niining dagkong kabatoan nga nagkupot ug tingkap sa mainit nga tsa ug ang among mga mata gitutok sa kabalilihan sa Aprika sa ubos. * Gigantihan ang among pagpailob. Sa bugnawong kahayag sa kabuntagon, ang usa ka panon sa mga giraffe​—layog, tag-as-ug-bitiis, ug elegante​—nagpaimbay-imbay latas sa kapatagan. Nga samag nagdagan nga hinay kaayo, ambongan nilang gibikang ang samag-karang nga mga bitiis, nga ang ilang tag-as bawog nga mga liog naglubaylubay samag mga palo sa may-layag nga mga sakayang nagpasagnunot sa hangin. Halos dili kami makaginhawa. Labihan ka nindot ang talan-awon!

Nga wala matugaw sa among presensiya, nagdungan sila pagliko paingon sa pundok sa malabong nga mga kahoy nga akasya ug nangab-ot sa kahitas-an sa tunokong mga sanga. Sa hinay ug maampingong paagi, ang lumo nga mga higante nanglaksi sa gagmitoy nga lunhawng mga dahon nga gigamit ang tag-as nilang mga dila. Didto, nga ibabaw sa yuta, ilang gidutdot ang ilang mga ulo taliwala sa pundok sa mga salag sa mga siloy ug nanibsib nga di-mabalak-on. Ang mga langgam nangasaba sa tag-as-ug-liog nga mga manglalapas. Kay nakuratan sa langas nga pangasaba, ang panon milakaw nga mahilomon ug may dignidad paingon sa ubang kakahoyan.

Tulin ug Ambongan

Si bisan kinsa nga nakakita niining mga linalanga nga ang ilang mga liog nanglogwa sa alad sa usa ka zoo basin malisdan sa paghanduraw sa ilang matuod nga katahom ug kaambong sa dihang modagan sila nga kinaiyanhon ug gawasnon sa kamingawan sa Aprika. Ang linihokan sa mga giraffe may kaambong ug hanoy. Samtang modagan sila tadlas sa haluag nga kasagbotan, ang ilang tandogon, halos huyang nga panagway mopadayag nga sila samag mapandol sa labing gamayng babag ug matumba. Sa kasukwahi, ang usa ka dako nga laking giraffe nga motimbang ug abot sa 1,300 kilos maoy dili-matumba ug abtik nga magdadagan ug makakab-ot sa mga katulinon nga halos 60 kilometros matag oras.

Kining makalingawng linalang makita lamang sa Aprika. Ang kalumo ug malinawong  kinaiya niini maghimo niini nga nindot tan-awon. Ang nawong sa giraffe ikabatbat ingon nga talagsaon ug madanihon pa, nga may tag-as, hikting mga dalunggan ug duha ka gagmayng mga sungay nga gipaibabwan sa humil nga itom nga buhok. Ang mga mata niini dagko kaayo ug itomon, nga sinalimbongan ug tag-as, balod nga mga pilok. Inigsud-ong sa giraffe sa layo gikan sa hataas niining posisyon, ang nawong niini nakabaton sa dagway sa mausisaong pagkainosente.

Sa karaang kapanahonan ang giraffe giapresyar ug gipabilhan tungod sa kahimut-anang dagway niini ug sa maulawon, hilomon, dili-makig-awayong panggawi. Ang batang mga giraffe gihatag ngadto sa mga magmamando ug mga hari ingong mga gasa nga nagsimbolo sa pakigdait ug maayong kabubut-on tali sa mga nasod. Karong adlawa ang hanap nga mga hulagway sa mga giraffe makita gihapon diha sa karaang Aprikanhong mga dibuho diha sa kabatoan.

Taas ug Tindog

Ang giraffe mao ang kinatas-an sa tanang hayop. Gikan sa kuko ngadto sa mga sungay, ang hingkod nga mga laki makaabot ug kapin sa 5.5 ka metros sa gihabogon. Sa karaang Ehiptohanong mga hieroglyph, ang giraffe naghawas sa berbong “pagtagna,” nga nagpaila sa talagsaong gitas-on ug katakos niini sa pagkakita sa halayo.

Nga magtindog taliwala sa nagsagol nga mga pundok sa mga zebra, mga ostrik, mga impala, ug ubang kahayopan sa kapatagan sa Aprika, ang giraffe magsilbing sama sa bantayanang torre. Ang gitas-on ug ekselenteng panan-aw niini makapaarang niini sa pagtan-aw sa halayo ug pagmatikod nga sayo sa bisan unsang nagsingabot nga kapeligrohan. Busa, ang nagbantaaw nga presensiya niini sa walay duhaduha mohatag sa usa ka sukod sa kasegurohan alang sa ubang mga hayop.

Usa ka Katingalahang Disenyo

Ang giraffe labing maayong pagkadisenyo aron manibsib sa kinatumyang mga sanga sa habog nga kakahoyan, nga dili maabot sa tanang ubang mga hayop gawas sa elepante. Ang linaing disenyo sa daling-mosikop nga ibabawng wait ug lubay nga dila makapaarang niini sa paglaksi nga hinay sa mga dahon gikan sa mga sanga nga punog haitong mga tuybo ug samag-dagom-kahait nga mga tunok.

 Ang mga giraffe makakaon ug abot sa 34 ka kilo nga tanom sa usa ka adlaw. Bisan tuod sila makakaon sa daghang lainlaing mga tipo sa berdeng kadahonan, mopalabi sila sa tunokong mga kahoyng akasya nga nakatag sa kapatagan sa Aprika. Ang usa ka laking giraffe makainat ug 42 sentimetros sa dila niini sa pagpangitag pagkaon. Ang liog sa giraffe adunay talagsaong pagkalubay. Motugot kini sa giraffe sa pagliso ug pagpahirig sa taas nga ulo niini sa katingalahang mga anggulo samtang imaniobra kini nga hinay agi sa mga sanga sa ibabaw sa kakahoyan.

Ang pag-abot sa itaas sayon alang sa giraffe, apan ang pag-inom ug tubig maoy laing butang. Sa dihang magkaduol kini sa lanaw sa tubig, kinahanglang ibikangkang nga hinay sa giraffe ang atubang nga mga bitiis niini ug unya ipiko ang duha ka tuhod aron makaabot sa tubig. Niining salikwaot nga posisyon, inaton sa giraffe ang taas niining liog kutob sa maarangan una kini makainom. Maayo gani, ang giraffe dili kinahanglang moinom kanunay, kay kasagarang mokuha kini sa igong tubig gikan sa tubigong kadahonan sa diyeta niini.

Ang liog ug mga kilid sa giraffe gidibuhoan ug matahom nga han-ay sa hikting puting mga linya nga napormang sinalasa daw-dahong mga disenyo. Ang mga kolor nagkadaiya gikan sa bulawanong brawon ngadto sa sulaw kastanyas nga brawon ug itom pa. Samtang magkagulang ang giraffe, ang kolor niini magkadagtom.

Pamilyahanong Kinabuhi

Ang mga giraffe mahugoyon nga mga linalang, nga manglakaw ingong mga panon nga dili kaayo organisado nga gikan sa 2 ngadto sa 50 ka hayop. Ang mabdos nga baye magdala sa iyang nating anak sulod sa yugto sa pagmabdos gikan sa 420 hangtod sa 468 ka adlaw una manganak ug unom-ka-tiil-gitas-ong anak. Sa pagkahimugso, ang nati literal nga mahulog sa kapig unom ka tiil sa yuta, nga mag-una ang ulo! Apan sa 15 minutos ang anak, nga dili maunsa, magpalingpaling sa pagtindog ug andam nang motutoy. Human sa duha o tulo ka semana, ang nati kinaiyanhong mosugod sa pagpanibsib sa humok nga mga udlot sa mga sanga sa akasya ug sa dili madugay makabatog igong kalig-on aron monunot sa tag-as nga mga tikang sa inahan niini.

Ang batang giraffe maoy talagsaong gamayng kopya sa mga ginikanan niini. Mubo sumala sa mga sukdanan sa giraffe, kini mas taas kay sa kadaghanang tawo. Nga magtindog nga mausisaon ug dili mahadlok nga binantayan sa nagbantaaw nga inahan niini, ang nati kahimut-anan nga talan-awon.

Panahon sa ting-anak, ang batang mga giraffe magtigom ingong mga pundok sa mga nati, diin gugolon nila ang adlaw nga magpahulay, magdula, ug maniid kon unsay nagakahitabo alirong nila. Ang bag-ong-nahimugsong nati kusog kaayong motubo. Sa unom ka bulan ang nati mahimong motubog abot sa usa ka metros, ug madoble ang gitas-on niini sa usa ka tuig. Sa usa ka semana lamang, ang nati mahimong motubog abot sa 23 sentimetros! Ang inahang giraffe mapanalipdanon kaayo, ug bisan tuod tugotan niya ang iyang nati nga mosuroysuroy ug layolayo, ang iyang ekselenteng panan-aw makapaarang niya sa pagpadayon sa pagtinan-away uban sa iyang anak.

Tungod sa talagsaong gidak-on, kaabtik, ug katulin niini ingon man maayo kaayong panan-aw niini, ang giraffe dunay diyutay rang kaaway sa kamingawan gawas sa mga leyon. Bisan pa niana, ang tawo mao ang nangayam ug nagpatay nga tinagdaghan niining matahom nga mga linalang. Kay walay-hunong nga gipangita tungod sa nindot nga panit niini, lamiang karne, ug tag-as itom nga buhok sa ikog​—nga gituohan sa pipila nga  adunay milagrosong mga gahom—​kining malinawong hayop nag-atubang karon sa walay-kasegurohan nga kaugmaon. Kaniadto dagaya diha sa daghang bahin sa Aprika, ang giraffe karon halayo sa peligro diha sa sulod lamang sa mga utlanan sa mga parke ug mga santuwaryo sa kahayopan diin kini gipanalipdan.

Karong adlawa ang mga dumuduaw diha sa usa ka Aprikanhong panaw sa pangayam mahimong mobati gihapon ug kaukyab sa pagkakitag tag-as-ug-liog nga mga giraffe nga gawasnong nagdagan sa luag nga mga kapatagan. Didto sila makitang nagapanibsib sa kahitas-an sa mga tunokong kakahoyang akasya o nagtutok lamang sa halayo sa naandang giraffe nga estilo. Kining talagsaong linalang, uban sa salikwaot matahom nga porma ug malumong kinaiyahan, maoy katingalahan gayod nga disenyo​—laing ebidensiya sa mamugnaong katakos ug linaing personalidad sa labing gamhanang Diyos, si Jehova.​—Salmo 104:24.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 18]

TAAS-UG-LIOG NGA MILAGRO

Ang salikwaot nga porma sa lawas ug labihang pagkadako sa giraffe angayng magpahinabog mga suliran​—o kana tingali ang hunahunaon sa usa. Tungod sa pagkahabog kaayo ug sa taas nga liog sa giraffe, ang pagpaigoigo sa agos sa dugo ngadto sa tanang bahin sa lawas niini daw imposible. Pananglitan, kon ipaubos sa giraffe ang ulo niini sa yuta, ang bira sa grabidad magpasulbong sa dugo paingon sa ulo, nga malunopan ang utok. Kon ipataas sa giraffe ang ulo niini, ang dugo niini kusog nga moagos balik sa kasingkasing, nga makapawala sa panimuot sa hayop. Bisan pa niana, dili kini mahitabo. Nganong dili man?

Ang sistema sa sirkulasyon sa giraffe usa gayod ka milagrosong disenyo, nga sa kabatid gigama nga pinasukod nga angayan sa linaing porma ug gidak-on sa lawas sa hayop. Ang kasingkasing mismo dako sa labihan ug kinahanglang mokusog pagbomba aron ipadala ang dugo ngadto sa utok, nga nahimutang sa abot ug tulo ug tunga ka metros ibabaw niini. Nga nagapitik abot ug 170 ka beses matag minuto, ang tres-pulgada-gibag-on nga mga gipakabungbong sa undanong kasingkasing mopatunghag presyong sistolik nga halos tulo ka pilo kay sa iya sa tawo. Aron luwas nga masagubang ang maong gikusgon, ang carotid artery, nga magdalag dugo paingon sa utok, ug ang ugat sa tutonlan, nga magbalik sa dugo paingon sa kasingkasing, kinahanglang dako. Sa pagkatinuod, ang maong mga ugat maoy kapig pulgada sa diyametro ug gipalig-on sa gahi mainat-inat nga tisyu, nga naghimo kanila nga lubay ug lig-on.

Kon ipaubos sa giraffe ang ulo niini, ang espesyal nga mga balbula magpaigoigo sa agos sa dugo nga moagos paingon sa utok. Sa punoan sa utok, ang dakong carotid artery masumpay sa laing kahibulongan-pagkadisenyong sangkap nga gitawag ug ekstraordinaryong sistema. Dinhi ang kusog nga agos sa dugo pahinayon pinaagi sa pagkatinultolan ngadto sa espesyal nga sistema sa gagmitoyng mga ugat nga magpaigoigo sa presyon sa dugo ug manalipod sa utok gikan sa kusog nga pagsulbong sa dugo. Ang ekstraordinaryong sistema sa mga ugat modako kon ipaubos ang ulo ug mokuyos kon ipataas sa giraffe ang ulo niini, nga mosagang sa mga epekto sa grabidad, nga kon dili tungod niana magpahinabog makuyaw nga pag-us-os sa presyon sa dugo, nga mahimong moresulta sa pagkamawad-an sa animo.

Ang liog sa giraffe maoy kahibulongan usab nga disenyo. Ang mga siyentipiko natingala sa pagdiskobre nga ang katingalahang taas nga liog adunay samang gidaghanon sa bukog sa dugokan sama ra sa usa ka ilaga o kadaghanang ubang susohang hayop! Bisan pa niana, lahi sa kadaghanang ubang susohang mga hayop, ang giraffe adunay gipatas-ang dugokan nga gidisenyo sa espesyal nga han-ay sa bolabola ug ubaog, nga maghatag ug talagsaong kalubay. Busa, ang giraffe makahimo sa pagtikubo ug pagtuis sa liog niini alang sa pagpanghindik sa tanang bahin sa lawas niini o sa pagkab-ot nga hinay sa habog nga mga sanga sa usa ka kahoy aron manibsib.