Pagpaniid sa Kalibotan

Paris nga Wala nay Sulatsulat sa Paril?

“Ang gitahasang grupo makapahingangha,” matod sa Pranses nga mantalaang Le Figaro. May “17 ka sinangkapang mga van, 7 ka gagmayng mga bus nga nag-espesyalista sa pagpakigbisog batok sa sulatsulat sa paril, usa ka dosenang motorsiklo, ug mga 130 ka trabahanteng suportado sa 16 ka eskawot kansang trabaho mao ang pagpangitag sulatsulat sa paril.” Ang buluhaton sa bag-ong kontra-sulatsulat sa paril nga brigada sa Paris mao ang pagwagtang sa usa ka tuig sa 90 porsiyento sa sulatsulat sa mga paril ug mga tabil sa bentana ug pultahan sa Paris​—nga gibanabanang “200,000 ka metro kuwadrado [mga 2,000,000 ka piye kuwadrado] sa munisipal ug publikong mga tinukod ug 240,000 ka metro kuwadrado [mga 2,500,000 ka piye kuwadrado] sa pribadong mga paril.” Kon ang mga tumong sa siyudad makab-ot, ang tanan gawas lamang sa 24,000 ka metro kuwadrado nga sulatsulat sa pribadong mga tinukod mahanaw sa pagka-Pebrero 2001, ug “ang bisan unsang bag-ong sulatsulat angayng mahanaw sulod sa 12 ka adlaw human makita kini.” Tanantanan, ang panghinlo gidahom nga mokostar ug 480 milyong Pranses nga francs ($72 milyon).

Ang Sobrag-Kaon Karon Motumbas sa Kulag-Kaon

“Ang gidaghanon sa sobrag-timbang nga mga tawo sa kalibotan karon moindig sa gidaghanon sa gigutom, kulag-kaon nga mga tawo,” matod sa The New York Times, nga nagkomento bahin sa pagtuon nga gihimo sa Worldwatch Institute. Mga 1.2 ka bilyon ang kulang ug kaon ug gigutom, ug ang samang gidaghanon o labaw pa karon nagkaog sobra kaayo. Sa tibuok kalibotan mas daghang tawo kay sukad masukad ang kulag sustansiya, ug ang gidaghanon niadtong kulag kaon ug kadtong sobrag kaon nagausbaw sa tanang katilingban. “Namugna nato ang usa ka pagkinabuhi diin ang sukod sa atong lawasnong kalihokan nakunhoran kaayo nga ang atong ginakaon nga calorie molabaw kaayo sa atong gigamit nga calorie, ug ang maong sobra mahimong tambok,” matod ni Lester R. Brown, presidente sa Worldwatch, sa paghisgot bahin sa nagausbawng gidaghanon sa sobra ug timbang. “[Sa Tinipong Bansa] sa miaging tuig, may 400,000 ka operasyon aron kuhaon ang tambok. Kini nagpakita kon unsa ka dili-timbang ang kahimtang.”

Mga Amerikano Nanag-iya sa Labing Daghang Binuhing Hayop

Sa 500 ka milyong binuhing mga hayop sa kalibotan, mga 40 porsiyento anaa sa Tinipong Bansa. “Halos 60 porsiyento sa mga panimalay sa nasod naglakip sa labing menos usa sa 70 ka milyong iring, 56 ka milyong iro, 40 ka milyong langgam, 100 ka milyong isda, 13 ka milyong hamster ug ubang gagmayng susohang mga hayop, ug 8 ka milyong reptilya,” nagtaho ang National Geographic. Ang Britanya ikaduha sa pagpanag-iyag binuhing hayop​—kadaghanan mga iring ug mga iro. “Apan 21 ka milyong binuhing isda naglabi sa Pransiya, nga mas daghan kay sa mga iring ug mga iro nga tapoon,” matod sa magasin.

Korte Suprema sa Hapon Mihukom Dapig sa Saksi

Ang Korte Suprema sa Hapon mihukom nga “ang mga siruhano naglapas sa katungod sa usa ka babaye sa paghukom-sa-kaugalingon sa dihang ilang gihatagan siyag abono sa dugo panahon sa usa ka operasyon, nga nagbungkag sa ilang saad nga dili kana himoon bisan pag mosangpot kana sa iyang pagkamatay,” nagpahayag ang Daily Yomiuri nga mantalaan. “Kadto ang unang higayon nga ang Korte Suprema mihukom nga ang katungod sa usa ka pasyente sa paghimog mga desisyon bahin sa iyang tambal maoy usa ka tawhanong katungod.” Si Misae Takeda, usa sa mga Saksi ni Jehova, giabonohan niadtong 1992, samtang may anestesya pa human sa siruhiya nga gikuha ang mokanap nga tumor sa atay. Ang upat ka huwes sa Korte Suprema nagkausang mihukom nga ang mga doktor nasayop tungod kay napakyas sila sa pagpatin-aw nga basin abonohan nila siya ug dugo kon gikinahanglan sa panahon sa operasyon, sa ingon naghikaw kaniya sa katungod nga mohukom sa pagdawat sa operasyon o dili. Ang hukom sa Pebrero 29, 2000, miingon: “Kon ang usa ka pasyente modumili nga magpaabono tungod sa iyang relihiyosong mga tinuohan, ang maong kagustohan kinahanglang tahoron.” Ang mga paryente nagpadayon sa asunto human sa pagkamatay ni Misae sa 1997.​—Alang sa mga detalye, palihog tan-awa Ang Bantayanang Torre sa Disyembre 15, 1998, mga panid 26-9.

Pagluwas sa mga Espisye sa Yuta

“Ang pagluwas sa dakong bahin sa mga espisye sa kalibotan gikan sa pagkapuo dili kay labihan ka bug-at,” matod sa mantalaang Daily News sa New York City. “Ang mga siyentipiko nga nag-imbentaryo sa nagkamenos nga kalalangan sa kalasangan nahidangat sa katingalahang konklusyon: Kapin sa un-tersiya sa mga espisye sa tanom ug hayop sa planeta linaing naglungtad diha sa gamay nga 1.4% sa nawong sa yuta.” Ang mga tigdukiduki nagsugyot nga ipunting ang mas dakong paningkamot sa pagpanalipod sa 25 ka dagaya-ug-espisye nga mga luna diha sa  mga dapit sama sa Brazil, Madagascar, Borneo, Sumatra, tropikanhong Andes, ug Caribbean. Ang kadaghanan maoy tropikanhong bagang kalasangan. “Sa pipila ra ka gatos ka milyong dolyares sa usa ka tuig, nga isentro niining mga dapita nga nagkinahanglag dihadihang pagtagad, makatabang kitag dako sa tino nga pagpatunhay sa kabug-osang kadaiyahan sa kinabuhi sa Yuta,” matod ni Russell Mittermeier, presidente sa Conservation International. Bisan tuod mga 38 porsiyento niining mga lunaa gipanalipdan na sa legal nga paagi, kini maoy sa papel lamang, sanglit nagpadayon man ang pagmina, pagpasibsib, ug panoroso.

Kanihit sa Klero Nagkaylap

Ang “kanihit sa klero” nagkaylap gikan sa kabalangayan sa Tinipong Bansa ngadto sa dagkong mga siyudad, nagpahayag ang The New York Times. Sa paghisgot sa pananglitan sa usa ka 110-anyos nga sinagoga nga naningkamot apan pakyas sa pagdani ug usa ka rabbi sulod sa kapig tulo ka tuig, ang artikulo nag-ingon: “Ang kahimtang sa sinagoga dili talagsaon. Dili lamang mga sinagoga ang mausbawong gilisdan sa pagkuhag mga klerigo, mao usab ang Romano Katoliko ug Protestanteng mga simbahan.” Ang mga kura paroko mikunhod ug 12 porsiyento gikan sa 1992 ngadto sa 1997. Usa ka tigpamaba alang sa Episcopal Church nagtawag sa ilang kahimtang nga grabe, tungod kay walay 300 sa 15,000 ka membro sa klero ang natawo tapos sa 1964. Kapig 22 porsiyento sa mga kongregasyon sa Reform Judaism walay bug-os-panahon nga rabbi. Lima ka tuig lamang kanhi, mas daghan ang mga rabbi kay sa mga sinagoga. Ang kanihit gipasangil sa pipila ka klerigo sa “lig-on nga ekonomiya” diin ang mga tawo “madani sa mas masapian nga mga natad sa buluhaton.” Ang uban nag-ingon nga kini maoy tungod sa “nagkamenos nga kamadanihon” sa ministeryo. Si Rabbi Sheldon Zimmerman, presidente sa Hebrew Union College, nagpasidaan: “Gawas kon mapauswag nato sa usa ka paagi ang gidaghanon niadtong mopilig relihiyosong propesyon, kini maoy katalagman unya alang sa organisadong mga relihiyon.”

Pag-amping Gikinahanglan Dihang Magsepilyo sa Ngipon

“Posible nga masobrahan pagsepilyo ang imong ngipon,” matod sa usa ka taho diha sa The Wall Street Journal. “Ang suliran kasagarang gitawag ug ‘pagkagasgas tungod sa sepilyo,’ ug kini mahimong mosangpot sa tandogon nga ngipon, mous-os nga mga lagos ug pagkadaot libot sa gipakagamot sa ngipon.” Ang gibanabana nga 10 ngadto 20 porsiyento sa populasyon sa T.B. “nagdaot sa ilang ngipon o lagos ingon nga resulta sa sobrang pagsepilyo.” Ang kugihang mga tigsepilyo ug kadtong nagagamit ug mas gahing buhokbuhok sa sepilyo ang labing nameligro. “Mosangpot ug labawng kadaot kay sa kaayohan ang ilang ginahimo samtang nagtinguha nga mahimong labing makutihon,” matod sa dentistang si Milan SeGall. Ang pipila ka tawo sa henetiko lagmit makasinati sa suliran tungod kay sila natawo nga menos ug bukog libot sa ilang ngipon. Lagmit usab nga maapektahan mao ang mga tawo nga nagpatul-id o nag-irog sa ilang ngipon pinaagig mga brace ug kadtong mangagot o tig-akob sa ilang ngipon. Sa pagsanta sa kadaot, ang mga eksperto nagsugyot sa mosunod: Gamit ug humok nga sepilyo sa ngipon. Sepilyohi pag-una ang likod nga ngipon, sanglit sa sinugdan bisan ang humok nga mga sepilyo gahion pa ug ang kolget mas makagasgas. Hinaya pagkupot ang sepilyo pinaagi sa pipila ka tudlo inay kay sa gikumo nga kamot. Ipahiluna ang sepilyo sa 45-grado nga anggulo sa dapit sa lagos, ug hinaya pagtuyok sa pasirkulo inay sa ginabas nga paagi.

Naghirig nga Torre sa Pisa Nagkatul-id

Ang trabaho sa pagtul-id sa Naghirig nga Torre sa Pisa misangpot sa duha-ka-pulgadang pag-uswag sa unang tulo ka bulan sa tuig, nag-ingon ang usa ka balita sa Prensa Asosyada. Ang mga inhenyero nagtuo nga sa pagka-Hunyo 2001 kini mahimong may igong kalig-on aron mabuksan na usab alang sa publiko. Ang ika-12ng-siglo nga torre kataposang nasaka sa mga turista kapig napulo ka tuig kanhi, sa dihang ang paghirig niini gihukom nga peligroso ug ang mga paningkamot sa pagtul-id niini nagsugod. Ang trabaho anaa karon sa kataposang ang-ang, ug ang mga panagna mao nga sa pagkahuman niini, ang paghirig sa torre mamenosan ug 20 ka pulgada. Sa dili pa kini buksan pag-usab, tangtangon na ang 800 ka toneladang tingga nga mga kontra-pabug-at nga gibutang sa tiilan panahon sa proseso sa pagtul-id ug ang napulo ka aserong mga daw-singsing nga gibutang libot niini aron motul-id.

Dugang nga Kaayohan sa Pagpasuso

“Gawas sa paghatag sa imong bag-ong masuso sa makapanalipod nga mga antibody batok sa suka-kalibang, mga impeksiyon sa dalunggan, ug mga alerdyi, ang gatas sa suso mahimong makasanta usab sa kanser,” matod sa magasing Parents. Ang usa ka pagtuon sa University of Minnesota Cancer Center nakadiskobre nga ang mga batang gipasuso mas lagmit nga dili masakit sa leukemia​—ang labing kasagarang matang sa kanser sa bata​—kay sa mga batang gibeberon. Kadtong gipasuso sa labing menos usa ka bulan nagpadayag sa mas ubos nga risgo nga 21 porsiyento, nga mitaas ngadto sa 30 porsiyento alang niadtong gipasuso sulod sa unom ka bulan o labaw pa.