Ang Yuta—Sulagma Lang ba ang ‘Pagkatukod’ Niini?

ARON malikayan ang sobrang temperatura, ang yuta kinahanglang molibot sa hustong gilay-on gikan sa adlaw. Diha sa ubang mga solar system, dunay mga planetang namatikdan nga naglibot sa samag-adlaw nga mga bituon ug giisip nga anaa sa ‘mapuy-ang sona’​—sa ato pa, kini makaarang sa pag-abiyo ug tubig. Apan bisan kining gitawag ug mapuy-ang mga planeta mahimong dili gihapon angayan alang sa tawhanong kinabuhi. Kini kinahanglan usab nga mobiyo sa hustong gikusgon ug may hustong gidak-on.

Kon ang yuta gamaygamayg diyutay ug mas gaan kay sa gidak-on niini, ang puwersa sa grabidad mas hinay ug ang dakong bahin sa bililhong atmospera sa yuta mahisagol ngadto sa kawanangan. Makita kini diha sa kahimtang sa bulan ug sa duha ka planeta nga Mercury ug Mars. Tungod kay mas gamay ug mas gaan kay sa yuta, kini may diyutay o walay atmospera. Apan komosta kon ang yuta dakodakog diyutay ug mas bug-at?

Nan ang grabidad sa yuta mas kusog, ug ang gaan nga mga gas, sama sa idroheno ug helium, mas dugay nga makagawas gikan sa atmospera. “Mas hinungdanon,” nagsaysay ang libro sa siyensiya nga Environment of Life, “ang tandogon nga pagkabalanse tali sa mga gas sa atmospera madaot.”

O tagda lang ang oksiheno, nga makapasugnib ug kalayo. Kon ang sukod niini dugangan ug 1 ka porsiyento, mas kanunayng motungha ang mga sunog sa kalasangan. Sa laing bahin, kon ang greenhouse nga gas nga carbon dioxide magpadayon sa pagdaghan, kita magaantos sa mga sangpotanan sa sobra ka init nga yuta.

Ang Orbito sa Yuta

Ang laing maayo kaayong bahin mao ang porma sa orbito sa yuta. Kon ang orbito samag-itlog ug porma, makaagom kita ug sobrang temperatura nga dili maagwanta. Hinunoa, halos linginon ang orbito sa yuta. Siyempre, mausab ang kahimtang kon ang usa ka higanteng planeta sama sa Jupiter molabay sa duol. Sa di pa dugayng katuigan ang mga siyentipiko nakakaplag ug ebidensiya nga ang pipila ka bituon dunay dagko samag-Jupiter nga mga planetang naglibot duol kaayo niini. Daghan niining samag-Jupiter nga mga planeta dunay samag-itlog ug porma nga mga orbito. Malisdan gayod ang bisan unsang samag-yuta nga mga planeta diha nianang mga sistemaha.

Ang astronomo nga si Geoffrey Marcy nagtandi niining panggawas nga mga sistema sa planeta ngadto sa upat ka planeta nga Mercury, Venus, Earth, ug Mars, nga naglangkob sa atong pangsulod nga solar system. Diha sa usa ka interbiyo, si Marcy mipatugbaw: “Tan-awa kon unsa ka maayo kaayo [nga pagkaplastar] niini. Mora kinig usa ka  mutya. Dunay linginong mga orbito. Silang tanan anaa sa mao rang lebel. Silang tanan nagbiyo sa mao rang direksiyon. . . . Morag misteryoso kini.” Ikapatin-aw ba gayod kini nga sulagma lang nga mitungha?

Ang atong solar system dunay laing kahibulongang bahin. Ang dagkong mga planeta nga Jupiter, Saturn, Uranus, ug Neptune naglibot sa adlaw diha sa hilwas nga distansiya gikan kanato. Imbes mahimong kapeligrohan, kining mga planetaha nagdulag bililhong papel. Ang mga astronomo nagtandi niini ngadto sa ‘mga vacuum cleaner sa kalangitan’ tungod kay ang grabidad niini mosuyop sa dagkong mga bulalakaw, nga mahimong makapameligro sa kinabuhi sa yuta. Sa pagkatinuod, ang yuta maayo kaayong ‘pagkatukod.’ (Job 38:4) Ang gidak-on niini ug posisyon niini diha sa atong solar system igoigo ra gayod. Apan dili lang kay kana ra. Ang yuta dunay laing talagsaong mga bahin nga hinungdanon sa tawhanong kinabuhi.

Oksiheno ug “Photosynthesis”

Ang mga atomo sa oksiheno naglangkob sa 63 porsiyento sa gibug-aton sa buhing mga organismo sa yuta. Dugang pa, ang oksiheno diha sa ibabawng bahin sa atmospera mopanalipod sa mga tanom ug mga hayop sa yuta gikan sa ultraviolet rays sa adlaw. Apan ang oksiheno daling mosagol sa ubang mga elemento, sama sa pagsagol niini sa puthaw ug maoy hinungdan sa taya. Nan, sa unsang paagi magpabiling 21 porsiyento diha sa atmospera ang sukod niining dali kaayong mosagol nga elemento?

Ang tubag mao ang photosynthesis​—usa ka kahibulongang proseso diin ang mga tanom sa yuta mogamit ug kahayag sa adlaw aron sa paggamag pagkaon. Ang laing produkto sa photosynthesis mao ang oksiheno​—kapin sa usa ka bilyong tonelada niini ibuga ngadto sa atmospera matag adlaw. “Kon walay photosynthesis,” nagsaysay ang The New Encyclopædia Britannica, “ang kanunayng pagtagana ug pasukaranang abiyo sa pagkaon dili lamang mohunong kondili ang Yuta sa ngadtongadto mawad-an nag oksiheno.”

Ang mga teksbok sa siyensiya mogamit ug ubay-ubayng panid sa pagpatin-aw sa hugnahugnang proseso nga gitawag ug photosynthesis. Ang pipila ka hugna wala pa bug-os masabti. Dili ikapatin-aw sa mga ebolusyonista kon sa unsang paagi ang matag hugna mitungha gikan sa mas yanong butang. Sa pagkatinuod, ang matag hugna dayag nga komplikado kaayong ipatin-aw. “Walay kaylap  nga gidawat nga panglantaw bahin sa sinugdanan sa proseso sa photosynthesis,” miadmitir ang The New Encyclopædia Britannica. Gitabontabonan sa usa ka ebolusyonista ang suliran pinaagi sa pag-ingon nga ang photosynthesis “giimbento” sa “pipila ka nangunang mga selula.”

Kana nga pahayag, bisag dili siyentipikanhon, nagpadayag ug lain pang butang nga kahibulongan usab: Ang photosynthesis nagkinahanglan ug mga cell wall nga sa sulod niana hilwas nga mahitabo ang proseso, ug kinahanglang modaghan ang selula aron magpadayon ang maong proseso. Kanang tanan sulagma ba lamang nga nahitabo diha sa pipila ka “nangunang mga selula”?

Gikan sa Selulang Modaghan sa Iyang Kaugalingon Ngadto sa Pagkahimong Tawo

Unsa ang mga purohan nga ang mga atomo magkatapo aron mahimong kinayanohang selula nga modaghan sa iyang kaugalingon? Diha sa iyang librong A Guided Tour of the Living Cell, ang siyentipiko nga midaog ug Nobel Prize nga si Christian de Duve miadmitir: “Kon imong iparehas ang posibilidad sa pagkahimugso sa usa ka selula sa bakterya ngadto sa sulagma nga pagtapo sa mga atomo nga naglangkob niini, hangtod sa hangtod dili ka gayod makapaabot nga dunay motungha nga selula.”

Kay nakaabot na niining puntoha sa panaghisgot, kalit natong ilisan ang topiko bahin sa usa ka selula sa bakterya ngadto sa binilyon nga linaing mga selula sa nerbiyos nga maoy naglangkob sa utok sa tawo. Ang mga siyentipiko naghubit sa utok sa tawo ingong ang labing komplikadong pisikal nga gambalay diha sa nasayrang uniberso. Talagsaon gayod kini. Pananglitan, dagkong seksiyon sa utok sa tawo ang gitawag ug mga association area. Kini nga mga bahin nag-analisar ug nag-interpretar sa impormasyon nga naggikan sa igbalati nga bahin sa utok. Tungod sa usa sa mga association area luyo sa imong agtang ikaw makapamalandong bahin sa kahibulongang uniberso. Ikapatin-aw ba gayod sa sulagma nga mga proseso ang paglungtad sa maong mga association area? “Ang mga katumbas sa hinungdanong mga bahin niining maong mga seksiyon dili makaplagan diha sa bisan unsang hayop,” miadmitir ang ebolusyonistang si Dr. Sherwin Nuland diha sa iyang librong The Wisdom of the Body.

Napamatud-an sa mga siyentipiko nga ang utok sa tawo moproseso ug impormasyon nga mas kusog kaayo kay sa labing gamhanang kompiyuter. Hinumdomi nga ang modernong teknolohiya sa kompiyuter maoy resulta sa daghang dekada sa tawhanong paningkamot. Komosta man ang superyor nga utok sa tawo? Duha ka siyentipiko, si John Barrow ug Frank Tipler, miadmitir sa mosunod diha sa ilang librong The Anthropic Cosmological Principle: “Dunay naugmad nga kaylap nga panag-uyon tali sa mga ebolusyonista nga ang ebolusyon sa intelihenteng kinabuhi, sama nianang katakos sa pagproseso ug impormasyon sa Homo sapiens [mga tawo], maoy imposible kaayo maoy hinungdan nga walay kalagmitang nahitabo kini diha sa ubang planeta sa tibuok nga makitang uniberso.” Ang atong paglungtad, nakahinapos kining maong mga siyentipiko, maoy “hilabihan ka suwerteng aksidente.”

Kining Tanan Sulagma Lang ba nga Nahitabo?

Unsay imong konklusyon? Ang uniberso uban sa tanang kahibulongang butang niini sulagma lang ba gayod nga mitungha? Dili ka ba mouyon nga ang matag pisa sa halangdong musika duna gayoy tigkomposo ug ang mga instrumento kinahanglang tukma nga gipasibo aron nindot kining paminawon? Komosta na ang bahin sa atong kahibulongang uniberso? “Nagpuyo kita sa tukma kaayong pagkapasibo nga uniberso,” nag-ingon ang matematiko ug astronomo nga si David Block. Ang iyang konklusyon? “Ang atong uniberso maoy usa ka puy-anan. Gidisenyo, sa akong pagtuo, sa kamot sa Diyos.”

Kon mao kana ang imong konklusyon, nan seguradong mouyon ka sa paghubit sa Bibliya sa Maglalalang, si Jehova: “Siya ang Magbubuhat sa yuta pinaagi sa iyang gahom, ang Usa nga lig-ong nagtukod sa mabungahong yuta pinaagi sa iyang kaalam, ug ang Usa nga pinaagi sa iyang pagsabot nagbuklad sa kalangitan.”​—Jeremias 51:15.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8, 9]

USA KA LINAING PLANETA

“Ang linaing mga kahimtang sa yuta nga maoy resulta sa igong gidak-on, komposisyon sa elemento, ug halos linginon nga orbito niini diha sa hustong gilay-on gikan sa dugay nang naglungtad nga bituon, ang adlaw, nagpaposible sa pagtigom sa tubig diha sa nawong sa yuta. Malisod bisan ang paghanduraw sa sinugdanan sa kinabuhi nga walay tubig.”​—Integrated Principles of Zoology, Ikaunom nga Edisyon.

[Credit Line]

Letrato sa NASA

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 10]

KINABUHI​—SULAGMA BA KINI NGA MITUNGHA?

Niadtong 1988 ang usa ka libro nga misulay sa pagpatin-aw kon sa unsang paagi mahimong sulagma nga mitungha ang kinabuhi gikomentohan diha sa magasing Search, nga gipatik sa Australian and New Zealand Association for the Advancement of Science. Diha sa usa lamang ka panid sa libro, ang magsusulat sa siyensiya nga si L. A. Bennett nakakaplag ug “16 ka pamulong nga lunlon panaghap, nga ang matag usa nag-agad sa gisundan niini aron katuohan.” Unsa ang konklusyon ni Bennett human mabasa ang tibuok libro? Siya misulat, “Mas sayon kaayong dawaton nga ang mahigugmaon sa ngatanan nga Maglalalang dihadihang naglalang sa kinabuhi ug nagtultol niini subay sa may katuyoan nga mga dalan niini . . . kay sa dawaton ang daghan kaayong ‘way-direksiyon nga mga sulagma’ nga gikinahanglan aron suportahan ang mga thesis sa awtor.”

[Mga hulagway]

Ang photosynthesis hinungdanon alang sa produksiyon sa pagkaon ug sa siklo sa oksiheno

Unsay hinungdan sa paglungtad sa maayo kaayong mga bahin sa yuta nga kinahanglanon aron sa pagpatunhay sa kinabuhi?

Ang mga siyentipiko naghubit sa utok sa tawo ingong ang labing komplikadong pisikal nga gambalay diha sa uniberso. Sa unsang paagi kaha nga sulagma lamang kining mitungha?

[Credit Lines]

Letrato: Zoo de la Casa de Campo, Madrid

Monte Costa, Sea Life Park Hawaii

[Hulagway sa panid 8, 9]

Gidak-on sa planeta gipakita sumala sa sukod

Adlaw

Mercury

Venus

Earth

Mars

Jupiter

Saturn

Uranus

Neptune

Pluto

[Credit Lines]

Adlaw: National Optical Astronomy Observatories; Mercury, Jupiter, ug Saturn: Kortesiya sa NASA/JPL/Caltech/USGS; Venus ug Uranus: Kortesiya sa NASA/JPL/Caltech; Earth: Letrato sa NASA; Mars: NASA/JPL; Neptune: JPL; Pluto: A. Stern (SwRI), M. Buie (Lowell Obs.), NASA, ESA