Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Taga-Britanya ug ang Lulinghayaw

Sa 1999, sa unang higayon, ang aberids nga taga-Britanya migasto ug labaw pa diha sa mga butang ug mga serbisyo nga nalangkit sa kalingawan kay sa “pagkaon, puloy-anan o bisan unsang ubang butang diha sa senemanang badyet sa pamilya,” nagtaho ang mantalaang Times sa London. Sa 1968, 9 porsiyento lamang sa katibuk-ang gasto sa pamilya ang gigamit sa lulinghayaw, kon itandi sa 17 porsiyento karon. Ang konsultant sa mga konsumedor nga si Martin Hayward nag-ingon: “Tungod kay kita karon labi pa ka adunahan kay sa, ingnon ta, 30 ka tuig kanhi, daghang galastohan maylabot sa lulinghayaw nga kanhi giisip tingaling maluho sa pagkakaron giisip sa kadaghanang tawo ingong sukaranang kinahanglanon. Ang pagbakasyon sa pagkakaron giisip sa kadaghanang tawo ingong ‘panginahanglan’ inay kay usa ka ‘kagustohan.’ Ang ubang mga tawo nag-isip gani sa pagbakasyon ug katulo sa usa ka tuig ingong sukaranang panginahanglan.” Ang mga panimalay karon naggugol ug upat ka pilo diha sa kasangkapan sa video ug audio, mga TV, ug mga kompiyuter kay sa gihimo nila niadtong 1968. Sa pagkatinuod, 1 ka panimalay sa 10 ang konektado sa Internet, ug 1 sa 3 ang dunay kompiyuter.

Usa ka Pagtagpilaw nga Makapalagsik

Ang batasan sa pagsalig sa caffeine aron sa pagwagtang sa duka sa sayong kahaponon mahimong dili makapugong sa pagduka, sumala sa The New York Times. “Ang pag-inom ug caffeine sundan sa pagduka,” matod pa sa eksperto bahin sa pagkatulog nga si Dr. James Maas sa Cornell University. “Ang kakulang sa tulog dili matambalan sa artipisyal nga mga pangpalagsik.” Imbes moinom ug kape, si Maas nagrekomendar nga motagpilaw, nga iyang giingon nga “makapalig-on pag-ayo sa katakos sa pagmatikod pag-ayo sa mga detalye ug sa paghimog hinungdanong mga desisyon.” Ang mubo nga pagtagpilaw sa udto, nga duolan sa 30 minutos ang gidugayon, makapabalik sa kusog sa usa ka tawo nga dili makapalisod sa pagmata ug dili mobalda sa maayong pagkatulog sa gabii, matod sa Times. “Ang pagtagpilaw dili gayod tamayon,” matod ni Maas. “Kinahanglang sama kini ka hinungdanon sa adlaw-adlaw nga ehersisyo.”

Motubo ba ang Gapas Diha sa Karnero?

Sumala sa usa ka bag-ohay pang surbi nga gipahimo sa European Council of Young Farmers, “50 porsiyento sa mga bata sa EU [European Union] wala mahibalo kon gikan sa unsa motungha ang asukar, tres-kuwartos . . . ang wala mahibalo kon gikan sa unsa motungha ang gapas, nga kapin sa un-kuwarto ang nagtuo nga kini gipatubo diha sa karnero.” Dugang pa, 25 porsiyento sa nuybe- ug diyes-anyos nga mga bata sa Britanya ug Netherlands ang nagtuo nga ang mga kahel ug olibo motubo sa ilang mga nasod. Ang pangunang dapit nga makita sa mga bata ang mga produkto sa uma maoy, dili sa uma, kondili sa dagkong tindahan, ug sila makakat-on bahin sa agrikultura sa panguna diha sa tunghaan. Lagmit lakip kini sa mga rason kon nganong ang pagpanguma ingong propesyon dili makadani sa daghang bata sa Uropa karon. “Sa aberids,” matod sa konseho, “10 porsiyento lamang sa mga bata sa EU ang ‘gusto kaayo’ nga mahimong mag-uuma sa umaabot.”

Panaghigalaay Ginaatake

Ang mas daghang adlaw sa pagtrabaho, dugang biyahe maylabot sa negosyo, ug elektronikong kalingawan “nga naghimo kanatong may kontak halos sa tanan gawas sa mga tawo” nakadaot sa personal nga mga panaghigalaay, nagtaho ang The Wall Street Journal. “Ang paggugol ug panahon uban sa mga higala wala na lantawa nga hinungdanon kondili usa na lang ka kapiliang kalihokan nga mokawat ug bililhong panahon gikan sa puliki na kaayo nga eskedyul,” matod pa sa mantalaan. Apan kadtong nagpasagad sa mga panaghigalaay makakaplag tingali nga sa dihang mahitabo ang trahedya diha sa pamilya, “walay mopaluyo nila,” matod pa sa sosyologong si Jan Yager. Sa laing bahin, ang mga pagtuon daw nagpakita nga kadtong dunay suod nga mga higala kasagarang dili kaayo mahigwaos ug masakit ug mahimong mabuhi pa gani ug dugay. “Ang yawi,” matod sa Journal, “mao ang pagkaamgo nga ang pagmentinar ug mga panaghigalaay nagkinahanglan ug dugang paningkamot, sama ra sa pagbalanse sa trabaho ug pamilya.”

Sobrag Timbang nga mga Bata

“Ang katambok maoy usa sa kinagrabehang suliran sa panglawas nga giatubang sa mga batan-on sa Asia,” nagpasidaan si Dr. Chwang Leh-chii, pangulo sa asosasyon sa mga batid sa diyeta sa Taipei, Taiwan. Daghan kaayo ang sobrag timbang nga mga bata sa daghang dapit sa Asia, ilabina ang mga batang lalaki sa mga siyudad, nagtaho ang Asiaweek. Ang di pa dugayng pagtuon sa Beijing nagpadayag nga kapin sa 20 porsiyento sa primarya ug hayskul nga mga estudyante didto maoy sobrag-timbang. Morag ang mga batan-on sa Asia nagagugol ug dugang pang panahon sa pagtan-aw sa TV ug pagdulag mga dula sa video, matod pa sa taho. Unsay angayng buhaton? Sumala sa  Asiaweek, dili solusyon ang paglimite sa gidaghanon sa pagkaon nga kaonon sa mga bata kondili, hinunoa, sa pagkombinar sa regular nga ehersisyo uban sa makapahimsog nga diyeta​—usa nga daghag prutas ug utanon inay kay daghag tambok nga mga timo. Si Dr. Chwang miingon pa nga ang paghimo sa pisikal nga kalihokan nga makalingaw mao ang yawi sa kalamposan. Apan kon dili usbon ang mga batasan, matod sa taho, ang sobrag timbang nga mga bata mahimong mag-atubang ug taas nga presyon sa dugo, kadaot sa atay, diabetes, ug mga suliran sa pangisip.

Mga Salida sa Sine Kontra Simbahan

“Alang sa mga tin-edyer, ang mga pelikula sama sa Terminator 2, Titanic ug Star Wars naghatag ug mas dulot nga relihiyosong mga kasinatian kay sa naandan nga mga simbahan,” nagtaho ang mantalaan sa London nga The Independent. Si Dr. Lynn Clark, sa sentro sa pagpanukiduki sa palaumagian sa balita sa University of Colorado, nangutana sa 200 ka batan-on kon haing pelikulaha ang kaamgid kaayo sa ilang relihiyosong mga tinuohan. Daghan ang naghisgot sa Terminator 2, nga naghulagway sa paggubatay tali sa maayo ug sa daotan, nga ang bida mibiyahe balik sa kanhiayng panahon aron luwason ang samag-Mesiyas nga bata. Nagpakigpulong sa usa ka komperensiya sa Edinburgh, Scotland, si Dr. Clark mihinapos: “Ang mga batan-on sa pagkakaron nagsalig kang Darth Vader ug sa  X Files ingong mga tuboran nga motabang kanila sa pagtubag sa mga pangutana bahin sa kinabuhi. Ang X Files makadani tungod kay nagsusi kini sa tibuok ideya sa wala mahibaloing puwersa nga nagkontrolar sa uniberso. Nagpatungha kini sa isyu nga dunay mga butang nga wala mapatin-aw sa siyensiya. Kana maoy relihiyosong isyu, apan usa ka isyu nga wala madumala pag-ayo sa relihiyon.”

Ang Pagtabako Makapamubo sa Kinabuhi

“Ang matag sigarilyo nga tabak-on sa usa ka lalaki mag-iban sa iyang kinabuhi ug 11 minutos,” nagtaho ang University of California Berkeley Wellness Letter. Busa, ang pagtabako ug usa ka rim nga sigarilyo mag-iban sa iyang kinabuhi ug usa ka adlaw ug tunga, ug kada tuig nga motabako siya ug usa ka pakete kada adlaw, ang iyang kinabuhi maibanan ug duolan sa duha ka bulan, sumala sa mga tigdukiduki sa University of Bristol, sa Inglaterra. Ang mga siyentipiko nakaabot niini nga mga banabana pinaagi sa pagtandi sa gidahom nga gitas-on sa kinabuhi sa mga lalaki nga motabako ug niadtong dili. Ang mga tigdukiduki miingon: “Nagpakita kini sa dakong kadaot nga ipahinabo sa pagtabako sa paagi nga masabtan sa tanan.”

“Mga Pintor” nga Elepante

Sa Ottapalam, India, ang mga nating elepante gitudloan sa pagdibuho ug mga hulagway pinaagi sa paghawid ug brutsa ginamit ang ilang simod. Ang mga konserbasyonista nagpasiugda sa Asian Elephant Art and Conservation Project aron sa pagpatungha ug salapi aron mapanalipdan ang mga elepante pinaagi sa pagbaligya sa mga dibuho sa mga elepante, nagtaho ang The Indian Express. Usa ka sayis-anyos nga laking elepante nga ginganlag Ganesan morag nalingaw kaayo sa iyang “pagdibuho.” Kon ganahan siyang magdibuho, iyang palihokon ang iyang mga dalunggan ug dawaton ang brutsa gikan sa iyang tigbansay. Kon magdibuho si Ganesan, dili niya gustong samokon, bisan sa mga langgam o mga squirrel. Human makahimog pipila ka mabulokong mga kuriskuris, si Ganesan mohunong ug daw nagsusi sa iyang trabaho. Apan, dili tanang nati nga elepante ang misanong sa mga paningkamot nga himoon silang “mga pintor” nga mananap. Ang uban magpakita sa ilang pagkadisgusto pinaagi sa pagbalibali sa mga brutsa.

Pagprograma sa Pagpanganak

“Ang mga bata nakakat-on nga ipanganak kon kanus-a gusto sa ospital,” matod pa sa mantalaan sa Italya nga Corriere della Sera. Sa usa ka komperensiya bahin sa pagpanganak nga gihimo di pa dugay sa Florence, Italya, ang Swekong gynecologist nga si Fred Paccaud nag-ingon: “Sukad pa sa ika-19ng siglo, sa Kasadpang kalibotan, dunay 95-porsiyentong pag-us-os sa mga pagpanganak sa mga adlawng Sabado ug Dominggo. Apan dili lang kay kana ra: Makaingon kita nga ang kadaghanan sa mga pagpanganak nahitabo sa mga oras sa adlaw nga nahiuyon sa mga kinahanglanon sa unyon sa mamumuo, buot ipasabot, panahon niadtong mga relibo diin ang kadaghanang doktor ug mga nars nagtrabaho.” Ang mga pagpanganak gipadali pinaagi sa tambal o kaha himoon pinaagi sa sesaryan nga operasyon. “Nag-atubang kita sa pagpanganak pinaagig tambal ug operasyon,” matod sa gynecologist sa Florence nga si Angelo Scuderi. “Nakita nato ang tuling pag-uswag sa gidaghanon sa sesaryan nga operasyon, nga sa pagkakaron maoy paagi nga gigamit sa kapin sa 20 porsiyento [sa mga pagpanganak].” Bisan pa niana, si Propesor Carlo Romanini, presidente sa Italian Society of Gynecology and Obstetrics, nag-ingon nga ang “‘giprogramang’ mga pagpanganak wala pilia aron mahimong kombenyente” kondili maoy panalipod alang sa mga inahan ug sa ilang mga masuso batok sa wala damhang mga komplikasyon. “Mas maayong mahitabo ang [pagpanganak] sa dihang kompleto sa kawani ang ospital ug makagarantiya sa labing maayong pag-atiman nga maarangan,” matod niya.