Unsa nay Nahitabo sa “Tibuok Kinabuhing Trabaho”?

SI Graham * nagtrabaho sa usa ka dakong Australianhong kompaniya sulod sa 37 ka tuig. Sa hapit na siyang mag 60 anyos, kalit lang siyang gipahibalo nga sulod na lang sa pipila ka semana ang iyang mga serbisyo dili na kinahanglanon. Atong masabot ang iyang kabalisa, nga nagbanaag sa kahibulong ug dulot nga kabalaka sa iyang umaabot nga kaayohan. ‘Unsa nay nahitabo sa akong “tibuok kinabuhing trabaho,” nga gihunahuna nakong segurado na hangtod nga modangat ako sa edad nga moretiro?’ Si Graham nahibulong.

Siyempre, ang pagkawala sa trabaho sa usa ka tawo dili talagsaon, ni karon lamang kini mahitabo. Bisan pa niana, ang gidaghanon sa nawad-ag trabaho diha sa tibuok kalibotang sukod maoy bag-o niining kaliwatana karon sa mga empleyado. Sa walay duhaduha, dunay daghang rason sa pagkawala sa trabaho, apan ang kinadak-ang rason daw mao ang gitawag ug pagpakunhod. Unsa ang pagpakunhod, ug sa unsang paagi kini mitungha?

Ang Nagakausab nga Trabahoan

Ang mga ekonomiya karong adlawa nagkaanam sa paglukop sa tibuok kalibotan. Kini nahitabo ilabina sa Tinipong Bansa sa ulahing katuigan sa 1970 sa dihang ang mga kompaniya nakamatikod nga nagkadaghan ang mga mamalitay nga namalit ug mga kotse, mga elektronik, ug daghan pang ubang manggad nga gihimo sa ubang nasod.

Sa paningkamot nga mahimong maindigon ug aron makunhoran ang galastohan sa produksiyon, ang Amerikanhong mga kompaniya misugod pag-iban sa gidaghanon sa mga trabahante ug pagpalambo sa mga metodo ug kasangkapan. Ang paaging gigamit aron makunhoran ang gidaghanon sa mga trabahante nailhan ingon nga pagpakunhod. Ang proseso gihubit ingong “pag-iban sa gidaghanon sa mga trabahante sa usa ka organisasyon, nga kasagarang gihimo pinaagi sa kombinasyon sa mga lay-off, mga insentibo sa sayo nga pagretiro, mga pagbalhin, ug natural nga pagluwat sa trabaho.”

Sulod sa pipila ka tuig kaniadto ang mga obrero sa dakong bahin maoy naapektohan sa pagpakunhod. Apan sa ulahing katuigan sa 1980 ug sa unang bahin sa katuigang 1990, kining paagiha misugod paglakip sa nagtubong gidaghanon sa mga kawaning de-opisina, ilabina sa ubos nga mga manedyer. Kini nga hilig nakaapektar ug dali sa tanang industriyalisadong mga nasod. Ug samtang ang pinansiyal nga pagpig-ot nagpadayon, ang mga gobyerno ug ubang mga amo nangitag paagi sa pagpamenos sa galastohan sa produksiyon pinaagig dugang pagpakunhod.

Alang sa daghang mamumuo, ang kasegurohan sa panarbaho nawala na. Usa ka opisyal sa unyon sa pamuo nag-ingon: “Ang mga tawong migugol ug 10, 15, 20 ka tuig sa maunongong serbisyo nakakita nga ang ilang balido nga kontrata gigisi ug sila kalit nga gitangtang sa trabaho.” Sa iyang basahong Healing the Downsized Organization,  si Delorese Ambrose nagpatin-aw nga sa 1956 ang terminong “tawo sa organisasyon” gimugna aron sa paghubit sa komon nga empleyado. Siya midugang: “Nagtrabaho man siya ingong mamumuo sa unyon o ingong manedyer, iyang gitugyan ang iyang kaayohan sa panginabuhi, kinabuhi diha sa katilingban, ug pagkamaunongon sa organisasyon isip baylo sa kasegurohan​—usa ka tibuok kinabuhing trabaho. Dayag, kini nga kasabotan nadaot diha sa modernong korporasyon.”

Milyonmilyong trabahante sa tibuok kalibotan ang nawad-an sa ilang mga trabaho gumikan sa pagpakunhod, ug walay grupo sa mga empleyado ang wala madaot. Sa Tinipong Bansa lamang, ubay-ubay ang gidaghanon sa mga empleyado nga naapektohan, lakip ang milyonmilyon nga nawad-ag permanenteng mga trabaho. Ang susamang pagpakunhod nahitabo sa daghang ubang kayutaan. Apan kining taphaw nga mga estadistika wala magbutyag sa tawhanong kasakit nga anaa sa likod niini.

 Ang Pait nga mga Epekto

Si Graham, nga gihisgotan sa sinugdan niining artikuloha, miingon: “Ikaw mag-antos sa tinuod nga mga kadaot sa hunahuna.” Iyang gitandi ang pagpapahawa kaniya sa “usa ka balatian o sa usa ka makaangol nga panagbugno.”

Kon ang pagkamaunongon dili gantihan, bation sa mga tawo nga gibudhian tungod kay ang mga sakripisyo nga ilang gihimo alang sa kompaniya wala pabilhi. Ang pagsalig mawala, ilabina sa dihang daghang pangulong ehekutibo ang makadawat ug dagkong mga ganti tungod sa pagpakunhod sa kompaniya. Dugang pa, ang katakos sa tawo nga way-trabaho sa pagbayad sa mga giprenda, ubang mga utang, pag-atiman sa kahimsog sa mga membro sa pamilya, ug mga matrikula ug sa pagmentinar sa iyang estilo sa kinabuhi, mga pasatiempo, ug kaugalingong mga kabtangan mameligro tungod sa kalit nga pagkawala sa regular nga suweldo. Mosangpot kini sa pagbati sa pagkaway-paglaom ug pagkaway-bili.

Sanglit ang permanente, makahuloganong trabaho makaamot ug dako sa pagbati sa pagpabili sa kaugalingon, handurawa ang makadaot nga epekto sa pagkaway-trabaho ngadto sa mga baldado, way-kahanas sa trabaho, o sa mga edaran. Usa ka surbi sa Australia nagbutyag nga ang mga tawong nagpangedaron ug tali sa 45 ug 59 maoy dakog purohan nga papahawaon. Apan, kini ang pangedaron sa mga tawo nga malisdan pag-ayo nga mopahiuyon sa kausaban.

Duna bay mga kapilian nga mabatonan? Ang dili bug-os-panahong panarbaho o gamayg suweldong trabaho mas maayo na lang kay sa walay trabaho. Ugaling lang, mosangpot kana sa mas ubos nga sukdanan sa pagkinabuhi. Ug nakaplagan nga halos un-tersiya lamang sa gitangtang sa trabaho nga mga trabahante ang sa kapulihay nakabatog mga trabaho nga may suweldong parehas sa una. Makadugang kini sa kapit-os sa pamilyahanong kinabuhi.

Bisan ang pagpanarbaho karon mahimong dili moresulta sa kalinaw sa hunahuna. Tungod kini kay ang palaaboton nga mawad-ag trabaho sa umaabot adunay dili kaayo mamatikdan apan makadaot nga epekto. Ang basahong Parting Company nag-ingon: “Ang pagdahom nga mawad-ag trabaho nahisama sa pagpili sa labing maayong paagi nga banggaan sa trak. Tagsaon ra kaayo nga ikaw makasulay bisan sa kinamaayohang mga ideya, tungod kay kasagarang dili nimo makita ang trak​—o kalit nga pagpapahawa​—una pa kini magpisat kanimo.”

Sa unsang paagi ang pagkaway-trabaho makaapektar sa mga batan-on? Human sa usa ka surbi nga gidumala sa usa ka departamento sa edukasyon ug siyensiya, kini ang gihimong obserbasyon: “Usa sa pangunang panggawas nga mga pamatuod nga ang kahamtong nakab-ot na mao ang pagpakabaton ug bug-os-panahong panarbaho, nga nagtimaan sa pagsugod sa ‘tinuod’ nga kinabuhing hamtong, diha sa hamtong nga kalibotan ug sa hamtong nga mga sukdanan, duyog ang pinansiyal nga pagkaindependente.” Busa kon giisip nga ang panarbaho maoy timaan sa pagsugod sa tinuod nga kinabuhing hamtong, ang pagkaway-trabaho mahimong makadaot sa mga batan-on.

Pagsagubang sa Pagkaway-Trabaho

Ang pag-atubang sa pagkawala sa panarbaho gipakasama sa paglakaw diha sa dapit nga gilubngan ug mga mina. Ang basahong Parting Company nag-ila  sa labing kasagarang mga emosyon nga masinati sama sa kasuko, kaulaw, kahadlok, kasubo, ug kaluoy sa kaugalingon. Lisod ang pagsagubang niini. Ang awtor miingon: “Ikaw gitunolan ug lisod nga asaynment​—ang pagtino sa imong umaabot. Wala ka mangayo niini nga asaynment, lagmit wala ka masayod unsaon kini paghimo, ug sa kalit lang mobati kang walay kaayuda.” Ug ang pagpasabot sa ilang kalit nga pagkatangtang sa trabaho ngadto sa ilang pamilya maoy usa sa kinalisdang mga suliran nga atubangon sa mga tawong walay trabaho.

Bisan pa niana, adunay pipila ka praktikal nga mga paagi sa pagsagubang sa epekto sa pagpakunhod sa trabahante. Ang unang tikang mao ang pagpakunhod sa imong paagi sa kinabuhi dihadiha dayon pinaagi sa pagplano ug sa pagkinabuhi sa estilo-sa-kinabuhi nga mas yano kay sa imong naandan kaniadto.

Aniay pipila ka sugyot nga tingali makatabang kanimo sa pag-atubang sa kahimtang, bisan kon kini dili makasulbad niini sa bug-os. Una, ilha nga ang wala-damhang pagkawala sa trabaho dili kalikayan niining mga panahona. Busa way sapayan sa imong pangedaron ug kasinatian, planohag abante kanang kahimtanga diha sa imong paagi sa pagkinabuhi.

Ikaduha, magbantay nga dili mangutang ug dagkong kantidad sa mga butang nga dili kinahanglanon alang sa pagkaon ug panapot. Pagkinabuhi sumala sa imong kinitaan, ug ayaw hunahunaa nga makabayad ka sa mga utang tungod kay nagdahom ka nga mokita tungod sa mga promosyon o sa regular nga mga usbaw sa suweldo. Ang mensahe sa ekonomiya karon mao nga mahimong walay layog-abot nga ugma-damlag nga sarang masaligan.

Ikatulo, pangitag mga paagi sa pagpayano sa imong kinabuhi ug sa pagpakunhod sa nahimo nang pinansiyal nga mga obligasyon. Kini naglakip nga dili na mangutang ug mga butang nga dili kinahanglanon sa usa ka yano, maayong estilo-sa-kinabuhi.

Ikaupat, repasoha ang imong tibuok-kinabuhing mga tumong, espirituwal ug sekular, ug bag-oha kini. Dayon imong matimbangtimbang ang tanang desisyon kon itandi sa imong mga tumong ug tinoa kon sa unsang paagi kini moapektar sa imong kinabuhi.

Sa kataposan, ayawg pangandoya ang estilo-sa-kinabuhi sa uban diha sa imong komunidad nga nagkinabuhing medyo gastador, basig mosugod ka sa pagtinguha sa mga butang nga ilang naangkon ug mahaylo sa ilang paagi sa kinabuhi.

Pipila lamang kini sa mga sugyot nga tingali makatabang nimo ug sa imong pamilya aron malikayan ang lit-ag sa pagsalig sa walay kasegurohang mga bahandi niining walay kasegurohang kalibotan ug aron mahilwas sa daghang kabalaka nga modangat gumikan sa mga estilo-sa-kinabuhi karon.

Ang kanhing kapitalistang magbabangko nga si Felix Rohatyn gikutlo nga nag-ingon: “Dunay paninugdang sayop sa atong katilingban sa dihang ang pagkaway-trabaho sa usa ka tawo maoy hinungdan nga makabatog bahandi ang laing tawo.” Sa paninugdan sayop gayod kaayo kining sistemaha mao nga sa di madugay kini pulihan sa usa ka kalibotan diin ang ekspresyong “tibuok kinabuhing trabaho” makabaton na unyag kahulogan nga mosaylo pa sa atong mahanduraw karon.​— Isaias 65:​17-​24; 2 Pedro 3:13.

[Footnote]

[Blurb sa panid 14]

‘Dunay paninugdang sayop sa dihang ang pagkaway-trabaho sa usa ka tawo maoy hinungdan nga makabatog bahandi ang laing tawo’

[Hulagway sa panid 15]

Pangitag mga paagi sa pagpayano sa imong kinabuhi