Pagpaniid sa Kalibotan

Hinungdanon ba ang Ikaduhang Opinyon?

“Kon bahin na sa ikaduhang mga opinyon sa pagpanambal, daghan kaayo kanato yanong matinugoton kaayo. Apan ang maong kakulang sa pagkaagresibo mahimong makapildi sa mga kinabuhi sa mga pasyente,” pahayag sa The News sa Mexico City. Ang mga pasyente kasagarang mahadlok nga ang ilang doktor mobati nga nainsulto kon magtinguha sila sa pagkuhag ikaduhang opinyon. Apan “ang kadaghanang doktor dili mabalaka nga ang mga pasyente mangutana,” matod sa mantalaan. “Kon ang imong doktor mobating nainsulto, kana magpasabot sa suliran sa ulahi.” Karong adlawa, ang ikaduhang mga opinyon giisip sa mga doktor ug sa mga kompaniya sa insyurans, ingong maayong paagi sa pagtino sa labing maayong pagtambal alang sa mga pasyente. Si Dr. Michael Andrews, presidente sa Georgia Society of Clinical Oncology, nag-ingon nga modasig siya sa iyang mga pasyente sa pagkuhag ikaduhang opinyon tungod kay sila kasagarang mobalik nga mobating mas masaligon bahin sa iyang mga rekomendasyon. Ang direktor sa usa ka grupo labot sa panglawas sa publiko miingon: “Ang mga pasyente kinahanglang mahinumdom nga ang ilang mga lawas mao ang nameligro pag-ayo.”

Peligrosong mga Higala

Ang tin-edyer nga mga drayber mas lagmit nga maaksidente nga makapatay kon adunay mga pasahero diha sa kotse, sumala sa usa ka pagtuon nga gitaho diha sa The Journal of the American Medical Association. Ang mga tigdukiduki sa Johns Hopkins University, sa Maryland, T.B.A., nakadiskobre nga ang risgo sa pagkapatay sa 16-anyos nga drayber miuswag ug 39 porsiyento nga dunay usa ka pasahero, 86 porsiyento nga dunay duha ka pasahero, ug 282 porsiyento nga dunay tulo o mas daghang pasahero. Ang pangunang mga hinungdan nga gisitar diha sa pagtuon maoy “peligrosong mga panggawi sa pagmaneho . . . , nga lig-ong nalangkit sa presensiya sa mga isigkaingon.” Ang maong kuyaw nga mga panggawi naglakip sa paspas nga pagdrayb, pagpaduol kaayo sa laing sakyanan, paglusot bisan pula ang suga sa trapiko, pagdrayb nga naimpluwensiyahan sa mga droga o alkohol, ug pagkalinga tungod sa mga pasahero nga makigsiawsiaw.

“Mas Gulang ug Mas Maalamon”

Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga ang mga bahin sa utok makapatubog bag-ong mga selula samtang magkagulang ang mga tawo, nagtaho ang The Times sa London. Sa nangagi gituohang ang mga selula sa utok dili mosanay sa pagkahamtong na. “Ang yawi sa pagdasig sa pagtubo mao ang kanunayng pagpaaktibo sa hunahuna,” matod sa The Times. Ang usa ka bag-ong pagtuon sa mga tawong kapig 65 ang edad nakadiskobreng ang pagkat-on ug pakiglabot sa ubang mga tawo morag modasig ug bag-ong tubo sa mga selula sa utok ug sa ilang mga koneksiyon. Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang pagpakigbuylog sa ubang mga tawo nakapauswag sa “kahimsog, gidahom nga gitas-on ug kalidad sa kinabuhi.” Ang neuro-siyentipikong si Susan Greenfield mikomento: “Kon mas daghan ang imong kasinatian, mas daghang koneksiyon ang imong mabatonan. Busa ang mga tawo mahimong mas gulang ug mas maalamon.”

Amihanang Dagat nga Ruta

Ang negosyanteg lamas sa ika-16 nga siglo nga si Robert Thorne kas-a nangandoy nga makakaplag ug usa ka ruta sa dagat gikan sa Uropa paingon sa Halayong Silangan agi sa Artiko. Karong adlawa, ang pangandoy ni Thorne natuman, tungod sa tibuok-yutang pag-init, taho sa The Times sa London. Ang katubigan ubay sa mga baybayon sa Rusya ug Silangang Siberia karon halos bug-os nga walay yelo latas sa mga bulan sa ting-init, nga makapaarang sa mga barko sa kargamento sa paglawig gikan sa Amihanang Dagat, libot sa Arctic Circle, ug paingon sa Pasipiko agi sa Bering Strait. Sa dihang ang ruta may yelo sa ibabaw, ang mga barko gikan sa Uropa kinahanglang mogamit sa Suez Canal, molibot sa habagatang tumoy sa Aprika, o mopanaw agi sa Panama Canal aron makaabot sa Halayong Silangan. Ang ekonomikanhong mga bentaha sa paggamit sa amihanang dagat nga ruta makahuloganon. Kini magtunga sa distansiya tali sa Hamburg, Alemanya, ug Yokohama, Hapon​—ngadto sa menos sa 13,000 kilometro.

Mga Suliran sa Pagsusi sa Dugo

“Kapig katunga sa mga nasod sa kalibotan mapakyas sa paghimog bug-os nga mga pagsusi sa gidonar nga dugo, nga mopadako sa risgo nga mokaylap ang AIDS ug ubang mga sakit,” matod sa usa ka taho sa Prensa Asosyada. Kini nga taho, nga gibase sa impormasyon gikan sa World Health Organization, nangangkon usab nga “5 ngadto 10 porsiyento sa mga tawong may AIDS nga virus gibanabana nga natakdan pinaagig mga abono sa dugo.” Hinunoa, ang AIDS usa lamang sa mga sakit nga ipasa niining paagiha. Kada tuig, 8 ngadto 16 milyong hepatitis B nga mga impeksiyon ug 2 ngadto 4 milyong hepatitis C nga mga impeksiyon ang ginapakaylap pinaagig mga abono ug dili-luwas nga mga batasan sa pag-ineksiyon. Usa  ka hinungdang gihatag sa kulang nga pagsusi sa dugo mao nga gastoso kini. Mokostar kinig tali sa $40 ug $50 matag yunit aron masusi ang maong mga kagaw. Bisan pag ingon, ang maong mga pagsusi “dili kanunayng kasaligan, ilabina kon himoon sa dili-kaayo nabansayng mga kawani o pinaagig dili-kompletong kasangkapan,” matod sa taho.

Pag-abuso sa Bata sa India

Ang usa ka bata ipailaila sa pagpamampam matag napulo ka minuto sa India, taho sa The New Indian Express. Nagpasabot kini nga mga 50,000 ka bata sa India mapugos sa pagbaligyag unod kada tuig. Sa estado sa Kerala, ang usa ka miting bahin sa seksuwal nga pag-abuso sa bata mitahog laing makapakurat nga kaplag. Ang mga doktor didto “magpanuko sa pagsusi sa mga kaso sa panglugos kay wala silay kahanas sa paghimo niana, ni buot nilang malangkit,” matod sa mantalaan. Sa pipila ka kaso, bisan ang mga ginikanan makadugang sa suliran. Matod sa Superintendente sa Sentral nga Pagbantay nga si Sreelekha: “Ang mga ginikanan magpanuko sa pagpasakag mga kaso [sa panglugos] tungod sa posibleng kaulawan sa katilingban ug pagkasinalikway.”

Ang Pagdungan sa Pagkaon sa Pamilya Labing Makapahimsog

Usa sa labing maayong mga paagi sa pagtino sa maayong panglawas sa ilang mga anak mao ang pagpakigdungan kanila sa pagkaon, matod sa mantalaang Globe and Mail. Sumala ni Dr. Matthew Gillman sa Harvard Medical School, “ang mga paniudto o panihapon sa pamilya adunay mga pagkaon nga mas makapahimsog kay sa ubang paagi sa pagpangaon sa mga bata ug mga tin-edyer.” Ang mga bata nga mokaon sa mga pagpangaon sa pamilya mas lagmit mokaon sa gisugyot nga mga dulot sa prutas ug utan, mokaon sa mga bitamina ug minerales nga ilang gikinahanglan, ug pagkaog menos nga asukar ug tambok. Nadiskobrehan usab sa mga tigdukiduki nga ang pagpangaon sa pamilya mopatunghag mga panagkabildo bahin sa makapahimsog nga pagkaon ug magasilsil ug mas maayong mga batasan sa pagkaon diha sa mga bata​—mga batasan nga ilang ipadayon sa dihang sila mokaon nga layo sa balay. Ang bag-ong pagtuon, nga gikuha gikan sa usa ka nagapadayong proyekto sa pagdukiduki nga nagagamit sa sampol sa mga 16,000 ka bata tali sa edad nga 9 ug 14 anyos, nakadiskobre nga “duha lamang sa lima ka batang nagaeskuyla ang aktuwal nga nagakaon ug panihapon uban sa ilang mga ginikanan sa kadaghanang mga adlaw, ug usa sa lima ang wala gayod maghimo niana,” matod sa Globe.

Hanas nga mga Tighablon

“Ang seda gikan sa lawalawa maoy usa sa labing lig-ong materyales sa Yuta,” matod sa magasing New Scientist. Ang matag lanot mainat gikan sa duha ngadto sa upat ka pilo sa gitas-on niini una mabugto ug lig-on kaayo nga gikaingon nga ang usa ka lugas sa seda nga sama ka baga sa lapis makapahunong sa naglupad nga jumbo jet. Ang mga tigdukiduki nagsulay sa pagdiskobre sa mga sekreto sa paghablon sa lawalawa aron gamiton diha sa nagkalainlaing mga industriya. Pananglitan, ang panapton karon nga pinalabi alang sa dili-madutlag bala nga mga kamisen mao ang Kevlar, usa ka artipisyal nga panaptong ginama gikan sa “lunsay nga asidong asupre nga gipainit hangtod sa hapit nang mobukal,” matod sa magasin. Apan samtang ang mga segundaryong-produkto sa paggamag Kevlar maoy makahilo ug lisod nga ilabay, ang mga lawalawa maghabol ug seda gikan sa “protina ug ordinaryong tubig, diha sa pH nga mga lebel ug mga temperaturang susama nianang hikaplagan diha sa baba sa tawo.” Dugang pa, ang maong sinakot nga tubig ug protina pagahabolon ngadto sa usa ka lanot nga dili maanod sa ulan. Busa, ang New Scientist nagaingon: “Bisan pa sa katuigan nga pagtuon, ang seda sa lawalawa sa gihapon maoy usa ka gumonhap.”

Polusyon Diha sa Balay

“Ang sulod sa imong balay maoy napulo ka beses nga mas lagmit nga nahugawan kay sa imong tanaman sa atubangan,” matod sa The Times sa London. Ang usa ka pagtuon sa 174 ka Britanikong mga balay nga gidumala sa Building Research Establishment nagpakitang ang mga lebel sa formaldehyde nga inalisngaw, nga mihungaw gikan sa muwebles nga adunay tablang ginama gikan sa biyang papel ug ubang sintetikong mga substansiya, maoy napulo ka beses nga mas taas sa sulod sa balay kay sa gawas. Napulog-duha sa mga balay nga gisusi wala makakab-ot sa mga lebel sa kalidad sa hangin sa World Health Organization. Ang sintetikong mga adorno, salog nga vinyl, materyales nga gigamit sa pagtukod ug pagdayandayan, kemikal nga mga iglilimpiyo, o mga kasangkapan sa pagpainit ug pagluto makapatunghag carbon monoxide, nitrogen dioxide, benzene nga inalisngaw, o moalisngaw nga organikong mga elemento. Ang benzene nga inalisngaw, nga nailhang makapakanser, maoy usa ka sangkap sa mga espri nga tiglimpiyo ug usab sa aso sa tabako, laing dakong maghuhugaw sa sulod sa balay. Si Charlotte Gann, editor sa Health Which? nga magasin, nag-ingon nga daghang tawo mogugol ug 80 ngadto 90 porsiyento sa ilang panahon sa sulod sa balay. Siya nagtambag sa “pagkunhod sa paggamit sa pipila ka kemikal nga produkto, pagbukas sa pipila ka bentana ug pagsusi sa mga kasangkapang de-gas” aron mapaarang-arang ang kalidad sa hangin sa sulod sa balay.