Pag-adto sa Usa ka Parmasya sa Insek

NAGSAKIT si Kwok Kit sa daghan nang adlaw, mao nga midesidir siya nga kinahanglan na siyang magpatan-aw ug doktor. Sanglit Insek, mas gusto niya ang doktor nga moreseta ug tradisyonal nga medisinang Ininsek. Usa ka higala sa pamilya nakaila ug ingon niini nga doktor, kinsa maoy tag-iya ug nagpalakaw sa tindahan sa mga tambal nga tanom diha sa duol. Gisultihan sa higala si Kwok Kit nga ang doktor makatimpla ug tsa nga gikan sa mga tanom nga makaayo sa nakapasakit kaniya.

Sa Tsina, sama sa dakong bahin sa Habagatan-sidlakang Asia, ang pag-adto ug doktor lahi kaayo sa pag-adto sa usa ka doktor sa kayutaan sa Kasadpan. Sa Kasadpan kasagarang adunay kahikayan sa espesipikong panahon aron makigkita sa doktor, pag-adto sa opisina sa doktor, magpahiling, ug pagdawat ug reseta. Dayon ang pasyente kinahanglang moadto sa parmasya aron mapalit ang gireseta. Sa bahin sa doktor nga Insek, ang pamaagi mas sayon kaayo. Moadto ka lang ug tindahan sa mga tambal nga tanom, diin kanunay nga aduna gayoy tigtagad nga herbalista nga usa usab ka doktor sa medisinang Ininsek. Mahimo ka niyang hilngon, dayagnoson ang imong sakit, taksan ka ug mga tambal nga tanom nga gireseta, ug sultihan ka kon unsaon sa pagtomar niini​—ang tanan sa usa lamang ka pagduaw! *

Mga Tanom Ingong Tambal?

Samtang ang kadaghanang taga-Kasadpan naanad na sa mga pildoras, mga kapsula, ug mga ineksiyon, ang maong matang sa mga medisina bag-ohay pa lamang. Sa libolibo na ka tuig, ang mga tawo nagdepende sa natural nga mga paagi aron mamaayo. Pananglitan, ang Hebreohanong mga doktor sa panahon sa Bibliya migamit ug mga tambal sama sa lana, balsamo, ug bino. (Isaias 1:​6; Jeremias 46:​11; Lucas 10:34) Ang mga hampol gikan sa binulad nga mga igos dayag nga gigamit sa pagtambal sa mga hubag.​—2 Hari 20:7.

Sa pagkatinuod, halos matag nasod o katawhan sa usa ka higayon migamit ug mga tanom ug mga timpla sa nagkalainlaing mga matang sa  pagtambal sa mga sakit ug mga balatian. Bisan ang daghang lamas nga gigamit karon sa pagluto unang gigamit alang sa medisina. Dili buot ingnon nga ang maong mga batasan malamposon kanunay. Sa kasukwahi, ang patuotuo ug pagkaignorante kanunayng nalangkit. Bisan pa niana, ang maong mga pamaagi sa pagtambal sa sakit naglungtad na sa daghang milenyo. Bisan ang pipila sa labing komon nga mga medisina karon maoy gikan sa mga tanom.

Teoriya ug Batasan sa Medisinang Ininsek

Ang pagtambal sa sakit pinaagig mga tanom maoy dakong bahin sa kasaysayan sa Insek. Ang mga sugilanon sa karaan nagpasidungog kang Huang Di, ang Dalag nga Emperador, nga maoy naghimo sa Nei Jing, ang lagda sa internal medicine, nga ginatan-aw gihapon sa mga mananambal sa Tsina. * Kining lagdaa, kansang petsa sa pagsulat gidebatehan, naghisgot ug daghan sa mao gihapong mga ulohan nianang ginahisgotan sa basahon sa medisina sa Kasadpan. Kini naghisgot dili lamang sa pagdayagnos sa sakit, mga simtoma, mga hinungdan, paagi sa pagtambal, ug pagsanta sa mga sakit kondili sa mga parte ug mga obra sa lawas usab.

Sama sa kadaghanang arte sa Habagatan-sidlakang Asia, ang doktrinang yin-yang dunay dakong impluwensiya sa teoriya ug batasan sa medisinang Ininsek. Niining kasoha, ang yin naghawas sa bugnaw ug ang yang naghawas sa init​—kini sila naghawas usab sa daghang ubang kaatbang nga mga kinaiyahan. * Dugang pa, ang meridian nga mga bahin sa lawas, nga nalangkit sa acupuncture, ginatagad usab alang sa pagdayagnos sa sakit ug pagtambal. Ang mga tambal nga tanom ug mga pagkaon nga gilantawng bugnaw o init ireseta aron masumpo ang pagkakulag yin-yang sa pasyente.

Pananglitan, ang pasyente nga dunay hilanat giisip nga init, busa ang mga tambal nga tanom nga gituohang makapabugnaw ang ireseta. Bisan tuod wala na hisgoti ang yin-yang, ang mao gihapong mga prinsipyo gigamit gihapon sa pagtino kon unsaon pagtambal sa usa ka pasyente. Apan unsaon sa doktor nga moreseta ug medisinang Ininsek sa pag-agpas sa sakit? Ug sama sa unsa ang tindahan sa mga tambal nga tanom? Aron masayran, nganong dili kita mouban kang Kwok Kit ngadto sa tindahan nga girekomendar sa iyang higala?

 Usa ka Talagsaong Tindahan sa mga Tambal nga Tanom

Pagkawala-damha! Si Kwok Kit karon kinahanglang maghulat sa pagpakigkita sa doktor. Morag dunay epidemya sa trangkaso o sip-on, busa dunay duha ka pasyente nga nag-una kaniya. Atong tan-awon ang tindahan samtang maghulat kita.

Sa dihang misulod kami, ang una namong namatikdan mao ang mga tapok sa binulad nga mga baligya​—mga uhong, mga scallop, lapas, igos, nut, ug ubang makaon​—nga giladlad diha sa walay tabon nga mga sudlanan diha sa entrada. Oo, dunay mga pagkaon nga mapalit dinhi. Apan ang uban niini mahimong sambog usab sa mga reseta.

Miagi nga nagtan-aw sa maong mga baligya, nakamatikod kami ug eskaparate diha sa masigkakilid sa medyo hiktin nga tindahan. Kini nga mga eskaparate nasudlan ug talagsaon o espesyal nga mga tambal nga tanom, mga minerales, ug binulad nga mga bahin sa hayop, nga dagkog kantidad. Mitan-aw pag-ayo, nakamatikod kami ug mga sungay sa osa, mga perlas, ug binulad nga mga tiki ug mga kabayo-kabayo sa dagat, maingon man sa ubang talagsaong mga baligya. Sa dili pa dugayng katuigan, ang sungay sa rhinoceros, mga apdo sa oso, ug ubang mga bahin sa hayop nga sama niini makita niining maong mga eskaparate, apan karon kining mga baligyaa gidili.

Sa laing dapit sa tindahan, nakakita kami ug mga pakete sa sarisaring mga tanom alang sa ordinaryong mga sakit sama sa sip-on ug nagsakit nga tiyan maingon man lainlaing binotelyang mga tambal nga tanom gikan sa Tsina. Isulti lang sa kaabag sa tindahan o tindera kon unsay imong problema, ug morekomendar siya ug binotelyang produkto o hatagan ka ug pakete sa sarisaring mga tambal nga tanom ug tudloan ka kon unsaon pagpreparar niini sa balay.

Sa usa ka daplin sa bungbong sa likod sa kaabag sa tindahan, nakamatikod kami ug mga estante nga naglinya ang tag-as nga mga garapon nga gisudlan ug lainlaing matang sa binulad nga mga gamot, mga dahon, ug mga sanga. Kini maoy mga tanom nga pamilyar ang mga kustomer ug mapalit agig  tambal nga ikaw-ray-magsagol o alang sa pagluto. Sa pikas kilid sa tindahan, dunay gikan sa salog ngadto sa kisame nga kabinet nga naglumbay ang daghang napudpod na nga mga hunos. Kini gitawag ug baizigui, o “kabinet sa usa ka gatos ka anak,” tungod kay tingali adunay duolan sa usa ka gatos o kapin pang mga hunos niining matanga sa kabinet alang sa mga tambal nga tanom. Kining mga hunosa daling kab-oton nga gisudlag mga tanom nga kasagarang gigamit sa mga reseta, ang kanunayng gamitong mga tanom anaa sa mga lugar nga labing sayon kab-oton. Kasagaran nga kining mga hunosa walay mga marka. Ang suheto nga mga kaabag nahibalo kon diin gibutang ang matag tambal nga tanom.

Matikdi kon unsa ka hanas ang kaabag sa pagtimbang sa mga tambal nga tanom alang sa babayeng iyang gitagad. Siya naggamit ug sensitibo apan eksakto kaayo nga timbangan sa Asia​—usa ka tinakdangan nga lipak nga dunay lingin nga platilyo sa timbangan nga nagbitay gikan sa tulo ka pisi sa usa ka tumoy ug usa ka mabalhinbalhin nga pabug-at sa pikas. Siya nahibalo nga ang partikular nga mga tambal nga tanom makamatay kon mapasobrahan, busa kinahanglang magbantay gayod siya sa iyang mga pagsukod. Dili tanan ginasukod. Karon nakita namo siya nga namunit ug tunga sa kumkom sa matag usa sa daghang tambal nga tanom gikan sa nagkalainlaing mga hunos ug gibutang kini diha sa usa ka palid nga papel nga pangputos. Oo, husto ka, kining resetaha may sambog usab nga mga panit nga giluno sa gangis. Samtang giputos niya ang tinipon, iyang gitudloan ang babaye kon unsaon pagpreparar niining maong tinimpla.

Ang mga tambal nga tanom preparahon ug imnon sa nagkalainlaing paagi. Ang uban pinulbos. Tunawon sa pasyente kini diha sa init nga tubig ug dayon imnon ang tinimpla. Ang uban malapot. Imnon kini uban sa dugos o sa pipila ka matang sa alkoholikong mga ilimnon. Apan, kining babayhana gisultihan sa paggamit sa naandang paagi sa pagpreparar, nga mao, paglaga. Kini nagpasabot nga iyang pabukalan ang mga tambal nga tanom diha sa dili ginama sa metal nga lung-agan sulod sa mga usa ka oras. Dayon imnon niya ang linaga matag pipila ka oras. Kon buot sa babaye nga mahulipan ang kinahanglanon sa reseta, mobalik lamang siya sa tindahan alang sa laing suplay.

Sa kataposan turno na ni Kwok Kit sa pagpakigkita sa doktor. Dili, siya dili kuhaan sa doktor ug presyon sa dugo o pamation ang pinitik sa iyang kasingkasing. Apan iyang gipangutana si Kwok Kit bahin sa iyang mga simtoma. Komosta ang iyang pagkatulog? Komosta ang iyang paghilis sa kinaon, gana sa kaon, pagkalibang, temperatura sa lawas, ug kondisyon ug kolor sa panit? Gitan-awg maayo sa doktor ang iyang mga mata ug ang kolor sa nagkalainlaing dapit sa iyang dila. Karon iyang gisusi ang pulso ni Kwok Kit gikan sa duha ka pulso sa kamot sa daghang posisyon ug sa lainlaing pagpangusog sa kamot, usa ka pamaagi nga gituohan nga mopadayag sa kondisyon sa lainlaing mga organo ug mga bahin sa lawas. Ngani, gitagad pa sa doktor ang bisan unsang talagsaong mga baho nga iyang mapanimahoan! Ang sentensiya? Dili ikatingala, si Kwok Kit dunay trangkaso. Siya kinahanglang mopahulay ug moinom ug daghang likido uban sa reseta nga iyang lagaon ug imnon. Ang magama nga tsa pait, apan maulian siya niini. Dugang pa sa pagsulti kang Kwok Kit kon unsang pagkaona ang iyang likayan, malulotong mireseta pa ang doktor ug gikonselba nga plum nga magbilin ug lami nga sabor sa baba ni Kwok Kit human nga motomar siya sa iyang medisina.

Busa, si Kwok Kit milakaw uban sa iyang pakete sa mga tambal nga tanom. Ang gibayad niya sa pagpatan-aw sa doktor ug sa medisina wala moabot ug $20​—barato gayod kaayo. Bisan tuod ang mga tambal nga tanom dili milagrosong makaayo, si Kwok Kit mamaayo sa pipila ka adlaw. Apan dili angay nga maghunahuna siya sama sa uban nga ang mas daghan mas maayo. Kasagaran na kaayong madunggan nga ang mga tawo nag-antos tungod sa grabeng mga epekto gumikan sa sobrang dosis sa partikular nga mga tambal nga tanom.

Diha sa ubang kayutaan diyutay lamang o kaha walay mga sukdanan nga nagkontrolar sa mga tambal nga tanom o sa mga mananambal sa tradisyonal nga medisinang Ininsek. Kini maoy nakapukaw sa pagpopanambal ginamit ang mga tanom ug bisan sa pagpamaligyag peligrosong mga tinimpla nga mga tanom nga ginapatuo ingong mga tambal. Nan, masabtan nga kon bahin sa pagpilig tradisyonal nga doktor nga Insek, daghang pasyente sa Asia nagsalig sa mga rekomendasyon sa mga paryente ug sa suod nga mga higala.

Siyempre, walay tambal​—tanom man o mga medisina sa Kasadpan​—ang makaayo sa tanang sakit. Bisan pa niana, ang parmasya sa Insek ug ang doktor niini sa tradisyonal nga medisina magpadayon nga usa ka dakong bahin sa kinabuhi sa Asia.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 23]

Talagsaong mga baligya, apil ang binulad nga mga kabayo-kabayo sa dagat, ginabaligya diha sa tindahan sa mga tambal nga tanom

[Mga hulagway sa panid 24]

Ang binulad nga mga gamot, mga dahon, ug mga sanga timbangon ug maayo