Gikan sa Tumang Kasakit Ngadto sa Anestesya

SA WALA pa ang katuigang 1840, dili batiog kabalaka ang mga pasyente nga mosulod sa lawak nga operahanan. Sila malisang! Ngano man? Tungod kay walay anestesya. Diha sa iyang librong “We Have Conquered Pain,” si Dennis Fradin nag-ingon: “Ang mga siruhano gikaingong mosulod sa lawak operahanan nga magdalag usa ka botelyang whiskey sa matag kamot​—ang usa alang sa pasyente ug ang lain alang sa doktor aron iyang maagwanta ang pagsiyagit sa iyang pasyente.”

Hubgon ang Pasyente Pinaagig Alkoholikong Ilimnon o Droga!

Gisulayan sa mga doktor, mga dentista, ug mga pasyente ang halos bisan unsa aron mamenosan ang kasakit sa pag-opera. Gigamit sa Insek ug Indian nga mga doktor ang marijuana ug hashish. Ang opyo usab kaylap nga gigamit sa lainlaing bahin sa kalibotan, maingon man ang alkoholikong ilimnon. Ang karaang Gregong mananambal nga si Dioscorides​—ang unang tawong nailhan nga migamit sa pulong “anestesya”​—nakahimog makapabanhod nga mga tinimpla nga ginama gikan sa tanom nga mandrake ug bino. Sa ulahing mga panahon gisulayan pa gani sa ubang mga doktor ang hipnotismo.

Apan, wala ra gihapon kaayoy alibyo sa kasakit. Busa, ang mga siruhano ug mga dentista magdalidali sa pagtrabaho kutob sa mahimo; sa pagkatinuod, gisukod ang ilang kahanas sumala sa ilang kapaspas. Apan ang kinapaspasan makapahinabo gihapon ug dakong pag-antos. Tungod niini, kasagarang mas mopili pa ang mga tawo nga agwantahon ang tanang matang sa sakit, gikan sa mga tumor ngadto sa baba nga puno sa daot nga ngipon, kay sa atubangon ang tumang kasakit sa operasyon o pag-ibot sa ngipon.

Makapahupay nga “Vitriol” ug Makapakatawa nga Gas

Sa 1275, ang Katsila nga mananambal nga si Raymond Lullus, samtang nag-eksperimento sa mga kemikal, nakagamag dali-moalisngaw, daling-masunog nga likido nga iyang gitawag ug makapahupay nga vitriol. Sa ika-16 nga siglo, ang mananambal nga natawo sa Switzerland nga gitawag sa kadaghanan sa ngalang Paracelsus nagpasimhot sa mga manok ug makapahupay nga vitriol ug nakamatikod nga dili lamang sila makatulog apan dili usab mobati ug kasakit. Sama kang Lullus nga nag-una kaniya, wala niya eksperimentohi ang mga tawo. Sa 1730, ang Alemang kemista nga si Frobenius mihatag niining likidoha sa ngalan niini karon nga ether, nga Gregong pulong alang sa “langitnon.” Apan 112 pa ka tuig ang milabay una pa napabilhan sa bug-os ang gahom sa ether isip anestesya.

Sa kasamtangan, sa 1772, ang Ingles nga siyentipikong si Joseph Priestley nakadiskobre sa gas nga nitrous oxide. Sa sinugdan, ang mga tawo nagtuo nga makamatay kining maong gas, bisan sa ginagmay nga dosis. Apan, sa 1799, ang Britanikong  kemista ug imbentor nga si Humphry Davy nakadesidir sa pagdiskobre niini pinaagi sa pag-eksperimento niini diha sa iyang kaugalingon. Sa iyang kakurat iyang nakaplagan nga ang nitrous oxide nakapakatawa kaniya, busa iya kining gianggaan ug makapakatawa nga gas. Si Davy misulat bahin sa makapabanhod nga mga kinaiya sa nitrous oxide, apan wala nay nagtuon ug dugang bahin niana niadtong panahona.

Mga Parti sa Ether ug Makapakatawa nga Gas

Ang pakatawa ni Davy samtang nahubog sa makapakatawa nga gas​—nga niana siya temporaryong nagiyan​—nabaniog. Wala madugay ang pagsimhot niini isip kalingawan nahimong popular. Bisan ang nagapanaw nga mga tigpasundayag, ingong bahin sa ilang mga programa, mohangyo ug mga boluntaryo gikan sa mga tumatan-aw nga mosaka sa entablado ug mosimhot sa nitrous oxide. Ang gas makawagtang sa kaulaw, ug sa dili madugay ang way-pugongpugong nga pakatawa sa mga boluntaryo makapakatawag maayo sa mga tumatan-aw.

Nianang panahona, ang paggamit sa ether agig kalingawan nahimong popular usab. Apan, usa ka adlaw niana namatikdan sa usa ka batan-ong Amerikanong mananambal nga ginganlag Crawford W. Long nga ang iyang mga higala dili mobatig kasakit sa dihang masamdan sila samtang nagsusapinday sa dihang nahubog sa ether. Nakahunahuna dayon siya nga mahimong magamit kini sa operasyon. Sa usa niadtong “mga parti sa ether,” naatol nga miapil ang usa ka estudyanteng ginganlag James Venable, nga dunay duha ka gagmayng tumor nga gusto niyang ipakuha. Apan tungod kay nahadlok sa kasakit sa operasyon, gilanganlangan kanunay ni Venable ang operasyon. Busa, misugyot si Long nga magpaopera siya samtang nahubog sa ether. Misugot si Venable, ug sa Marso 30, 1842, gioperahan siya nga wala mobati ug kasakit. Apan, wala ipahibalo ni Long ang iyang nadiskobrehan hangtod sa 1849.

Nadiskobrehan Usab sa mga Dentista ang Anestesya

Sa Disyembre 1844, usa ka dentista sa T.B. nga ginganlag Horace Wells mitan-aw ug pasundayag diin ang usa ka tawong ginganlan ug Gardner Colton nagpasundayag sa paggamit sa nitrous oxide. Miboluntaryo si Wells sa pagsimhot sa gas apan may igo pang panimuot sa pagmatikod nga gidumbol sa laing boluntaryo ang iyang mga tiil ngadto sa gahi nga bangko apan wala mobatig kasakit, bisan pag nagkadugo siya. Nianang gabhiona nakadesisyon si Wells sa pagsulay sa paggamit sa nitrous oxide diha sa iyang trabaho ingong dentista​—apan iya una kining gisulayan diha sa iyang kaugalingon. Iyang gihikay nga si Colton mao ang magsuplay sa gas ug ang kaubang dentista nga si John Riggs mao ang mag-ibot sa makahasol nga wisdom tooth. Nagmalamposon ang pag-ibot.

Nakahukom si Wells nga ipahibalo sa publiko ang iyang nadiskobrehan pinaagi sa pagpasundayag niini atubangan sa iyang mga kaubang dentista. Apan, gikuyawan pag-ayo siya ug kulang ang gas nga gipasimhot, mao nga misiyagit ang pasyente sa dihang gibira ang ngipon. Dihadiha nga gibiaybiay si Wells sa mga tumatan-aw. Apan gipangutana unta nila ang pasyente, tungod kay sa ulahi siya mitug-an ngadto kang Wells nga bisan tuod misiyagit siya, halos wala siyay gibati nga kasakit.

 Sa Septiyembre 30, 1846, ang laing Amerikanong dentista nga si William Morton miibot sa ngipon sa usa ka pasyente nga gipasimhot ug ether nga wala mibati ug sakit​—ang mao gihapong timpla nga gigamit ni Long sa 1842. Giandam ni Morton ang iyang ether sa tabang sa inilang kemista nga si Charles Thomas Jackson. Dili sama kang Long, gihikay ni Morton nga ipasundayag diha sa publiko ang makapabanhod nga mga kinaiya sa ether diha sa usa ka pasyente nga operahan. Sa Boston, Massachusetts, sa Oktubre 16, 1846, gipasimhot ni Morton ug ether ang pasyente. Dayon ang siruhano, nga si Dr. Warren, naghimo sa operasyon​—ang pagkuha sa mitubo nga unod ubos sa apapangig sa pasyente. Ang operasyon maoy usa ka talagsaong kalamposan. Wala madugay ang balita kusog kaayong mikaylap sa tibuok Tinipong Bansa ug Uropa.

Dugang nga mga Diskobre

Ingong resulta niining makapaukyab nga mga diskobre, ang mga eksperimento sa nagkadaiyang mga gas nagpadayon. Ang chloroform, nga nadiskobrehan sa 1831, malamposong gigamit sa 1847. Sa pipila ka dapit kini mao gilayon ang nahimong mas gustong gamiton nga anestesya. Wala madugay ang chloroform gidapat sa mga babayeng manganakay, lakip kang Rayna Victoria sa Inglaterra, sa Abril 1853.

Ikasubo, ang kasaysayan sa general anesthesia (anestesya nga magpabanhod sa tibuok lawas) medyo nadaot. Mitungha ang init nga debate kon kinsa ba​—si Long, Wells, Morton, o Jackson, ang inilang kemista nga mitabang kang Morton​—ang angayng hatagan ug dakong pasidungog tungod sa pagkadiskobre sa anestesya (siyempre, dili sa kemikal nga mga timpla mismo). Wala gayod mag-usa ang ilang hunahuna, apan sa kalmadong pagtimbangtimbang sa nahitabo, daghan ang miila sa naamot sa tanang upat ka lalaki.

Sa kasamtangan, may nahimong mga pag-uswag sa natad sa local anesthesia, nga kasagarang gitawag ug regional anesthesia. Gigamit ang mga anestesya nga magtugot sa mga pasyente nga magpabiling may panimuot samtang ang usa ka bahin sa ilang lawas gipabanhod, nga dili makabatyag. Karong panahona, ang mga dentistang siruhano sagad nga mogamit ug local anesthesia sa dihang mag-ibot ug ngipon o mag-opera sa lagos, ug ang mga mananambal mogamit niini alang sa gagmayng mga operasyon o pagpilot sa samad. Ang mga anestesiologo kasagarang modapat ug local anesthesia sa mga babayeng nagbati.

Sa paglabay sa panahon, ang anestesiolohiya nahimong linain nga natad sa medisina. Ang modernong mga anestesiologo makigbahin sa pag-andam sa mga pasyente alang sa operasyon. Ilang ipahinabo ang pagpamanhod nga naggamit ug moderno kaayong mga himan ug komplikadong mga pangpabanhod nga kombinasyon sa ubay-ubayng mga kemikal, lakip sa oksiheno. Sa pagkatinuod, daghang pasyente wala gani tingali mahibalo nga ang ilang doktor migamit ug pangpabanhod nga mga gas tungod kay sagad kining idapat human lamang nga madapat ang unang anestesya agi sa ugat. Ang anestesiologo nalangkit usab sa paghupay sa kasakit human sa operasyon.

Busa kon moabot ang adlaw nga kinahanglan kang magpaopera, paningkamoti nga dili makulbaan pag-ayo. Handurawa ang imong kaugalingon nga naghigda sa usa ka yanong lamesa nga operahanan mga duha ka siglo kanhi. Mibukas ang pultahan ug misulod ang imong doktor nga nagdalag duha ka botelya sa whiskey. Dihadiha ang modernong himan sa anestesiologo karon halos dili na makahahadlok nga tan-awon, dili ba?

[Kahon sa panid 22]

“ACUPUNCTURE”—Panghupay sa Kasakit nga Gikan sa Sidlakan

Ang acupuncture maoy usa ka karaang terapiya sa Insek nga gikaingong makapahuwas sa kasakit. Itusok sa mga mananambal ang mga dagom diha sa espesipikong mga bahin sa lawas, nga kasagarang layo sa dapit nga gitambalan. Sa dihang natusok na, ang mga dagom mahimong ituyoktuyok o itaod sa koryente nga ubos ug boltahe. Ang Encyclopædia Britannica nag-ingon nga ang acupuncture “naandan nang gigamit sa Tsina ingong pangpabanhod panahon sa operasyon. Ang mga bisita gikan sa Kasadpan nakasaksi sa komplikado (ug masakit ilalom sa ordinaryong mga kahimtang) nga mga operasyon nga gihimo diha sa mga pasyenteng Insek nga may bug-os nga panimuot nga gigamitan lamang ug acupuncture ingong local anesthesia.”

Ang acupuncture angay lamang nga buhaton sa usa ka hanas nga terapista nga nabansay sa medikal nga paagi. Sumala pa sa Encyclopedia Americana, “nahitabo ang grabeng mga aksidente sa dihang natusok sa mga dagom sa acupuncture ang kasingkasing o mga baga, ug ang hepatitis, gamayng impeksiyon, ug susamang mga komplikasyon mahimong motungha sa dihang gamiton ang mga dagom nga wala maesterilisar.” Siyempre, ang paggamit ug general anesthesia may mga kapeligrohan usab, sama sa mga operasyon mismo​—bisag unsa pang matanga sa anestesya ang gamiton.

[Hulagway sa panid 23]

Ang anestesiolohiya nahimong linain nga natad sa medisina

[Credit Line]

Courtesy of Departments of Anesthesia and Bloodless Medicine and Surgery, Bridgeport Hospital - CT

[Picture Credit Line sa panid 21]

Mga panid 2 ug 21: Gikopya gikan sa Medicine and the Artist (Ars Medica) sa pagtugot sa Philadelphia Museum of Art/Carl Zigrosser/Dover Publications, Inc.