Pagpaniid sa Kalibotan

Kapungot Panahon sa Pasulit sa Pagmaneho

“Ang mga pag-atake, sa binaba ug sa pisikal, batok sa 500 ka ‘inspektor’ sa pasulit sa pagmaneho sa Pransiya miuswag ug 150 porsiyento sukad sa 1994,” nagtaho ang mantalaan sa Paris nga International Herald Tribune. Ubos sa 60 porsiyento sa tanang aplikante ang nakapasar sa 20-minutos nga pasulit sa pagmaneho, ug halos tanang kandidato nga wala makasulod sa mahal ug bayad nga pagtuon sa pagmaneho wala makapasar. Kadtong wala makapasar dugang ug dugang nga nagpahungaw sa ilang kapungot sa mga tighatag ug pasulit, kinsa gisumbag ug giguyod sa buhok pagawas sa kotse. Ang usa ka tighatag ug pasulit gigukod pa gani sa usa ka tawong nagkupot ug heringgilya nga, sumala pa niya, may sulod nga dugong nahugawan sa AIDS. Di pa dugay, usa ka 23-anyos nga lalaki nga wala makapasar sa iyang pasulit mipusil sa tighatag ug pasulit ginamit ang pusil nga gikargahan ug gomang mga bala. Aron malikayan kining tanang kapintasan, ang mga inspektor nagsugyot nga ang mga drayber pahibaloon sa mga resulta sa ilang pasulit pinaagi sa sulat imbes nga pahibaloon sa personal.

Punog Tensiyon nga mga Estudyante

Ang panahon nga ihatag ang mga pasulit sa kataposang bahin sa tuig sa pagtungha naghatag ug dugang tensiyon sa daghang bata sa India, nagtaho ang mantalaan sa Mumbai nga Asian Age. Ang dalidaling pagtuon sa hapit na ang mga pasulit ug ang pagpugos nga makakuhag tag-as nga grado sobra na kaayo kay sa maagwanta sa uban, ug ang gidaghanon niadtong magpatan-aw sa mga sikyatrista modoble panahon sa pasulit. Ang pipila ka ginikanan, kay nagtinguha nga makakuha ug tag-as nga grado sa mga pasulit ang ilang mga anak, naglimite sa tanang matang sa kalingawan. “Gihatagan ug dakong kabug-at sa mga ginikanan ang mga bata. Anaa usab ang pakig-indigay uban sa ubang mga estudyante,” nag-ingon ang sikyatristang si V. K. Mundra. Siya midugang nga daghang ginikanan “wala makaamgo nga ang pagtabang sa bata nga marelaks makapalagsik sa iyang hunahuna ug magtabang kaniya nga makatuon ug maayo.” Si Dr. Harish Shetty nag-ingon nga ang tensiyon tungod sa pasulit “anam-anam nga nakaabot bisan sa mga estudyante diha sa primero ug septimo [grado].”

Mga Baboy Nangadto sa Siyudad

Ang ihalas nga mga baboy, nga kasagarang maulawong mga molupyo sa kalasangan, nakadiskobre nga ang mga siyudad dili lamang magtagana ug daghang pagkaon kondili proteksiyon usab batok sa mga mangangayam, matod pa sa senemanang mantalaan sa Alemanya nga Die Woche. Ang ihalas nga mga anay nanganak pa gani diha sa siyudad sa Berlin. Ang gigutom nga mga hayop dili lamang maglaaglaag sa mga dapit nga may kakahoyan o publikong mga parke. Pangdaoton usab nila ang pribadong mga tanaman, nga ungaron ang unod sa mamulak nga mga tanom. Ang mga baboy, nga motimbang ug abot sa 350 kilos, nakapalisang sa daghang lungsoranon, kinsa sa pipila ka kahimtang mipasalipod sa mga kahoy o sa mga teleponohan. Ang mga hayop nakapahinabog dili-maihap nga mga aksidente sa trapiko. Sa dihang mamauli gikan sa trabaho, ubay-ubayng pumoluyo ang makahibalag sa balokagon nga mga manunulong. Usa ka tawo nangutana: “Unsaon nako pagsulod sa balay samtang dunay 20 ka ihalas nga mga baboy nga nagbarog taliwala sa akong kotse ug sa atubangang pultahan?”

Kaminyoon sa mga Tin-edyer

Sa India ingon ka daghan sa 36 porsiyento sa minyong mga tin-edyer maoy gikan sa 13 ngadto sa 16 anyos, sumala pa sa bag-ong surbi sa National Family Health. Nakaplagan usab sa maong pagtuon nga 64 porsiyento sa mga babaye gikan sa 17 ngadto sa 19 anyos ang may anak na o nagmabdos, nagtaho ang mantalaan sa Mumbai nga Asian Age. Ang batan-ong mga inahan nga nag-edad ug 15 ngadto sa 19 may dobleng purohan nga mamatay sa mga hinungdan nga may kalabotan sa pagmabdos kay sa niadtong nagpangedaron ug 20 ngadto sa 24, matod pa sa taho. Dugang pa, ang mga impeksiyon nga mapasa pinaagi sa pakigsekso taliwala sa mga batan-ong nag-edad ug 15 ngadto sa 24 anyos midoble sulod sa milabayng pipila ka tuig. Ang kakulang ug kahibalo ug makapahisalaag nga impormasyon bahin sa sekso gikan sa mga isigkaingon ug sa palaumagian sa balita mao ang gibasol sa mga eksperto nga hinungdan sa nagkadakong mga problema.

Ang Usa ka Sakit Ilisan ug Lain

“Trayenta ka tuig kanhi, tulo sa lima ka Ehiptohanon ang nag-antos gumikan sa bilharzia [sistosomiasis], usa ka makapaluyang sakit nga ipahinabo sa mga parasito nga dala sa mga hilahila sa tubig,” nag-ingon ang The Economist. Ang mga kampanya batok sa bilharzia ginamit ang modernong mga droga nakapakunhod ug dako sa kapeligrohan. Apan, mopatim-aw karon nga ang usa sa unang mga kampanya mahimong “nakaladlad sa minilyon ka tawo sa hepatitis-C, usa ka virus nga may purohang makapatay nga tingali maoy mopuli sa bilharzia ingong nangunang sakit sa Ehipto.” Ang hinungdan mao nga ang mga heringgilya nga gigamit sa mga ineksiyon batok sa bilharzia “gibatasan nga balikbalikon sa paggamit, ug talagsa  rang maesterilisar ug maayo. . . . Ang mga siyentipiko wala gani makaila sa dala-sa-dugo nga hepatitis-C nga virus (HCV) hangtod sa 1988,” matod pa sa magasin. Ang mga surbi karon nagpakita nga ang Ehipto dunay “kinatas-ang kadaot sa kalibotan gumikan sa hepatitis-C.” Mga 11 milyones ka Ehiptohanon​—mga 1 sa 6​—ang gikaingong nagdala sa sakit, nga mahimong sugmatsugmat nga sakit sa atay sa 70 porsiyento sa mga kaso ug makapatay sa 5 porsiyento. Naghingalan sa kampanya nga “ang kinadak-ang kas-a nga pagtakod sa usa ka sakit nga gipahinabo sa virus pinaagig mga doktor nga nahibaloan hangtod karon,” ang artikulo midugang: “Ang bugtong kahupayan mao nga, kon wala ang kaylap nga mga kampanya, mas daghan pang tawo ang nangamatay unta tungod sa bilharzia.”

Polusyon Nagpadako sa Purohan sa Hampak sa Tagnok

Ang polusyon sa tubig dayag nga nakaamot sa suliran sa mamaak nga mga insekto duol sa Chili River, nga nag-agos latas sa Arequipa, usa sa kinadak-ang mga siyudad sa Peru. Nahurot na sa mga pumoluyo didto ang lokal nga mga suplay sa pangontra sa insekto aron masugpo ang pag-atake sa gagmayng mga tagnok nga mamaak. Ang hampak, sumala pa sa mantalaan sa Lima nga El Comercio, gituohan nga miresulta tungod sa kemikal nga polusyon sa Chili River. Ang mga hilo dayag nga nakapatay ug daghan sa mga baki sa suba, nga “sa katuigan kinaiyanhong nakakontrolar niining mga insektoha sa biolohikal nga paagi,” matod sa mantalaan.

Mas Isog nga mga Bino

Ang mga polis ug mga grupong nagbantay sa pag-abuso sa alkoholikong ilimnon didto sa Britanya nagpasidaan nga ang pagtaas sa sukod sa alkohol sa bino makapahubog sa panalagsa rang moinom. Napulo ka tuig kanhi, ang linaing mga bino nga maayong pagkaitos o mga bino nga pangsira gana kasagarang mao lamang ang may sukod nga 13 o 14 porsiyentong alkohol. Apan, karon ang pang-adlaw-adlaw nga mga bino kasagarang may sukod nga ingon ka daghan sa 14 porsiyentong alkohol. Kining mga binoha sa dakong bahin naggikan sa mga nasod sama sa Australia, Habagatang Aprika, ug Chile, diin ang mas init nga klima mopatungha ug mas hinog, mas tam-is nga mga ubas, nga mopatunghag mas isog nga bino. Sa pagtaho bahin niini, ang The Sunday Times sa London nagkutlo kang Mary-Ann McKibben, luyoluyong direktor sa Alcohol Concern: “Nagkataas ang gidaghanon sa alkohol diha sa bino, ug makapalibog kini sa mga konsumedor, kinsa wala maghatag ug pagtagad sa mas taas nga gidaghanon sa alkohol.”

Sobra ra ka Hinlo?

Sumala sa Institute of Environmental Medicine and Hospital Hygiene sa Freiburg University, Alemanya, ang kontra-bakterya nga gidugang diha sa pipila ka produkto alang sa panimalay mahimong dili mapuslan o peligroso pa gani, nagtaho ang Alemang mantalaan nga Westfälische Nachrichten. “Dili kini kinahanglanon,” matod pa ni Propesor Franz Daschner, ang pangulo sa institusyon. “Sa kasukwahi, ang mga tiggamit mahimong maoy madaot.” Usa sa mga kapeligrohan mao nga ang pipila nianang mga produktoha dunay mga substansiya nga hilabihang makapatungha ug alerdyi. Ang baho nga mga sinina kinahanglan lang nga labhan, dili kay gamitan ug kontra-bakteryang mga kemikal, matod sa taho. Panghinapos ni Daschner: “Igo na ang naandang paagi sa paghinlo ginamit ang mga produktong panghinlo nga dili makadaot sa kalikopan.”

Pagpit-os nga Mopahiuyon

Usa ka surbi sa gobyerno sa 500 ka tin-edyer sa Inglaterra nagpakita nga ang mga batan-on “nakigbisog ilalom sa dugang ug dugang nga pagpit-os nga mopahiuyon sa gimithing mga larawan diha sa paanunsiyo ug sa palaumagian sa balita,” nagtaho ang The Guardian sa London. Samtang ang mga babaye may tendensiya nga makasagubang sa maong pagpit-os pinaagi sa pagsulti sa pribadong mga butang ngadto sa suod nga mga higala, ang mga lalaki mas malisdan sa pagsulti sa ilang pagbati, nga moresulta sa pagpahungaw sa daghan sa ilang kasuko pinaagi sa agresibo o kriminal nga panggawi. Tungod kay may ubos nga pagtamod sa kaugalingon ug misamot nga depresyon, ang mga lalaki tulo ka pilo nga may purohang maghikog kay sa mga babaye sa mao rang edad. Sa laing bahin, ang mga babaye upat ka pilo nga may purohang motuyo sa pagdaot sa ilang kaugalingon o mag-antos gumikan sa mga sakit labot sa pagkaon sama sa anorexia ug bulimia.

Giabandonar nga mga Magdudula sa Saker

“Kapin sa 90 porsiyento sa batan-ong mga magdudula sa saker nga girekluta didto sa Aprika aron magdula sa Pranses nga mga tem ang nahimo hinuong ilegal nga mga trabahante [nga walay] bisag gamayng paglaom nga mahimong bahin sa Pranses nga katilingban,” matod pa sa magasin sa balita sa Paris nga Marianne. Ang opisyal nga taho sa gobyerno sa Pransiya nagsaway sa walay-prinsipyo nga mga ahenteng morekluta nga mobiyahe sa tibuok kalibotan sa pagpangita sa “talagsaon modula ug saker nga mga batan-on.” Linibo sa batan-ong mga lalaki sa Aprika, apil ang mga 300 ubos sa edad nga 13, nahaylo sa pangandoy alang sa usa ka makapadani nga karera sa esports. Apan kadaghanan walay gipirmahang opisyal nga kontrata uban sa usa ka tem ug ang resulta mao nga maimpas tudas sila. Ang magasin mikomento: “Ang mga abogado sa mga magdudula sa saker makaasoy ug mas daghan pang estorya sa kapakyasan kay sa mga estorya sa kalamposan.”