Ang Misteryo sa Nan Madol

Kinsay nagtukod niining ‘Venice sa Habagatang Kadagatan’?

Giunsa nila pagtukod kini? Nganong gibiyaan nila kini?

GUSTO ba nimo ang kulbahinam nga misteryo​—nga may sagol nga pag-adbenturar? Nan ari ug susiha ang kagun-oban sa Nan Madol, nga usa ka kasiglohan-ug-edad nga tanghagang gikalibgan sa daghang dumuduaw.

Ang Nan Madol maoy makaiikag nga laberinto sa ginamag-tawo nga gagmayng kapuloan ug mga kanal nga pinarilag-bato nga natukod usa ka libo ka tuig kanhi sa mabawng katakotan sa ngilit sa pulo sa Pohnpei sa Micronesia. * Sa nagkaduol kami agi sa tubig, ang kagun-oban nasalipdan sa kabakhawan ug bagang mga tanom sa tropiko. Samtang ang among sakayan gipahinayan agi sa usa ka kurbada, sa kalit giatubang namo ang maong mga kalamposan sa inhenyeriya.

Ang nagbuntaog nga mga paril, nga ang pipila sama ka taas sa usa ka bloke sa siyudad, unang migimaw. Kining dagkong mga paril, nga inanayng mikurba pataas diha sa ilang mga eskina, maoy ginama sa labihan ka dagkong basaltong mga kolumna nga gipatongpatong nga nagkuros.

Ang ngalang Nan Madol nagkahulogang  “Mga Dapit sa Tunga,” ug kini nagbatbat pag-ayo sa sistema sa ginamag-tawong mga kanal nga nagliyok sa kapuloan. Ang Uropanong mga marinero sa katuigang 1800 lagmit mao ang unang mga tagagawas nga nakabagat sa Nan Madol. Sila nahingangha kaayo sa talan-awon nga ginganlan nila kining kanhi politikanhon ug relihiyosong sentro nga Venice sa Habagatang Kadagatan. Apan ang maong mga marinero wala gayod makasaksi sa bug-os nga katahom sa Nan Madol, kay kini katingad-anang gibiyaan duolag usa ka siglo sa wala pa sila mangabot.

Gisuginlan kami sa duha namo ka giya nga ang Nan Madol nagsakop sa mga 200 ka akre. Matag usa sa 92 ka gamitoyng pulo niini, sila misaysay, may usa ka tinong katuyoan. Ang pipila gigamit nga mga pinuy-anan. Ang uban gigahin alang sa mga butang sama sa paglutog pagkaon, paggamag bangka, ug seremonyal nga pagsayaw. Bisan pag ang kapuloan gitukod sa nagkalainlaing mga porma ug mga gidak-on, ang kasagarang pulo maoy rektanggulo ug sama ka dako sa dulaanan ug potbol. Kadaghanan sa mga pulo natuboan nag mga tanom, apan kadtong masusi pa maoy makalingaw.

Kuta sa mga Hari

Ang usa ka dakong kuta nga gitawag ug Nan Douwas mao ang labing maayong dapit sa pagpalandong sa misteryo sa Nan Madol. Bisan pag maubog ang dagat aron masusi ang maong mga kagun-oban, mas maayong adtoon kini nga sakay sa sakayan. Ang Nan Madol nadisenyo alang sa mga sakayan, ug ang mga kanal niini maoy lapad samag upat-ug-agianang mga haywey. Kini mabaw ra. Kon molantong, ang tubig maoy tagahawak, nga, sa kasiglohang milabay, sa walay duhaduha maoy nanalipod sa Nan Madol gikan sa manunulong nga mga sakayan. Ang among mga giya mainampingong nagmaniobra agi sa mga tubigong dalan aron dili madaot ang mga propeller sa sakayan tungod sa katakotan sa ilalom.

Sa nakadunggo na sa Nan Douwas, mitikang kami sa mga hagdanang lahos ngadto sa karaang sangtuwaryo. Kining kahibulongang entrada nagdala kanamo agi sa mga paril nga tagtulo ngadto sa tag-upat ka metros sa gibag-on ug tagwalo ngadto sa tagsiyam ka metros sa gihabogon. Kining lig-ong mga torre nakasagubang sa tropikanhong mga bagyo ug mga unos pa.

Sulod sa nagbuntaog nga mga paril, ang batong lawaklawak anaa sa tunga sa luag nga sawang. Kining solemneng dapit mao ang harianong lubnganan, diin ang mga hari sa nangagi gibakhoan. Sa pagsusi sa unahan pa, nakaplagan namo ang daw ilalom-sa-yutang agianan. Gidasig kami sa among mga giya nga moukiok pagsulod sa pig-ot nga mga gawang diha sa mga bato, ug sa taudtaod kami nagtikubo sulod sa gamay, ngitngit nga lawaklawak sa ilalom sa yuta. “Kamo anaa sa prisohan,” misaysay ang usa ka giya. “Kini mao ang gibutangan sa mga priso sa Nan Madol.” Sa paghunahuna sa gibati gayod sa priso sa dihang ang “pultahan” sa prisohan gisirhan pag-ayo nga ginamit ang duha-ka-toneladang bato, nalipay kami nga nahibalik sa gawas.

Talagsaong mga Igtutukod

Ang pagsuroy agi sa kagun-oban sa Nan Madol nakatabang kanamo sa pagpabili sa kahago nga gigamit aron kana matukod. Ang buak nga katakotan nahimong mga pundasyon sa gagmayng kapuloan. Kini gidisenyo aron makadaog sa bug-at nga mga lut-od sa tag-as nga basaltong mga kolumna. Ang mga kolumna madanihon kaayog dagway nga gihunahuna sa unang mga dumuduaw nga kini giporma sa kamot. Sa ulahi,  nadiskobrehan nga kini kinaiyanhong samag-prisma, nga ang matag usa may tali sa lima ug walo ka kilid.

Linibong dagko kaayong mga kolumnang bato​—ang pipila moabot ug lima ka metros sa gitas-on ug motimbang ug kapin sa lima ka tonelada​—ang kinahanglang dad-on sa maong dapit. Usa sa mga pamag-ang nga pundasyon gibanabanang motimbang ug 50 ka tonelada! Sanglit diha sa mabawng tubig ang balsa mounlod tungod sa maong gibug-aton, nahibulong gayod kami, ‘Giunsa pagdala ug pagpahimutang kining labihan ka dagkong mga bato nganha sa Nan Madol?’ Ngani, ang kinadul-ang kuhaanan ug basalto maoy milyamilya ang kalayo​—halos katunga kon liboton ang baybayon sa pulo sa Pohnpei!

Latas sa katuigan, ang misteryo sa Nan Madol nakapatunghag pipila ka leyenda. Ang usa nag-ingon nga daghang siglo kanhi duha ka magsoong lalaki gihatagan sa mga diyos ug talagsaong mga katakos sa “pagpalupad” sa bug-at nga mga bato ngadto sa dapit nga gitukoran. Sumala sa laing leyenda, ang Pohnpei sa nangagi gipuy-an sa abante kaayong katilingban nga nahibalo sa sekreto sa pagkontrolar sa mga balod sa tingog, nga nakapaarang nila sa pag-alsa ug pagpahimutang sa dagko kaayong mga bato.

Ang among mga giya misugid sa mas katuohang katin-awan​—nga ang Nan Madol gitukod sa daghan kaayong trabahante ug gidangtag mga siglo sa paghuman. Lagmit kaayo nga ang basaltong mga kolumna gialsa aron ipahimutang pinaagig bug-os pisikal nga kusog, nga gigamit ang gipahirig nga mga punoan sa palma ingong mga suportar. Apan sa gihapon kami nangutana, “Sa unsang paagi ang bug-at nga mga bato nadala ngadto sa Nan Madol?”

Masulbad ba ang Misteryo?

Walay usa nga makasulti sa eksakto kon sa unsang paagi ang Nan Madol natukod o, tingali mas makaiikag pa, kon nganong kana gibiyaan. Daghan nagpatuo nga ang Nan Madol giatake ug nabihag. Ang uban nag-ingon nga ang mga langyaw nagdalag sakit sa Pohnpei, nga nakapagamay sa populasyon. Ang laing teoriya mao nga ang kusog kaayong unos nagdaot sa suplay sa pagkaon sa pulo, nga nagpugos sa ebakwesyon. Bisan unsa man ang hinungdan, ang Nan Madol biniyaan na sulod sa labing menos 200 ka tuig.

Busa, kining karaang katingalahan magbilin kanatog daghang pangutana ug diyutay nga mga tubag. Samtang ang among sakayan migikan, kami nakapalandong lamang sa pangutana, May makasulbad ba sa misteryo sa Nan Madol?

[Footnote]

[Mapa sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Pohnpei

[Hulagway sa panid 16]

Ang dunggoanan ug pangunang entrada sa kuta

[Hulagway sa panid 17]

Ang nagbuntaog nga paril sa gawas

[Hulagway sa panid 18]

Ang sentrong lawaklawak nga lubnganang ginama sa bato

[Hulagway sa panid 18]

Pipila sa 200 ka akreng ginamag-tawo nga mga kanal

[Credit Line]

© 2000 Nik Wheeler