Nakakita Ka na bag Xoloitzcuintli?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MEXICO

SA UNANG higayon nga nakahikap ako ug Xoloitzcuintli *​—Xolo sa mubo​—nakurat ko. Ang itom, walay buhok nga lawas humok kaayo ug init kon hikapon! Kining kampeyon nga iro sa bangga naglakaw nga maambongon luyo sa tag-iya niini, nga kami nakadayeg sa yagpis nga lawas niini nga dunay puting samag “brutsa” nga balhibo diha sa tumoy sa ikog​—nga milahi gikan sa hamis itom nga lawas niini!

Sa wala pa moabot ang mga Katsila, ang mga iro maoy labing pinili ingong mga binuhi diha sa Sentral Amerika. Ang uban gilubong uban sa ilang mga tag-iya, ingong ‘mga kauban sa laing kinabuhi.’ Ang mga Xolo dunay linaing dapit diha sa katilingban. Gituohan kaniadto nga kini dunay medisinal nga bentaha. Oo, morag nakatabang sa mga tawong nag-antos sa rayuma ang pagkadapat sa ilang lawas ngadto niining mainit nga gamayng kauban. Sa pagkatinuod, ang Xolo makapainit sa imong mga tiil sa panahon nga tugnaw ang kagabhion!

Karong panahona, nadiskobrehan sa kadaghanan nga maayo kaayong himoong binuhi ang Xolo. Sama sa ubang matang sa mga iro, ang Xolo mabansay ug lainlain pa ug mga gidak-on​—apil na ang gamatoy kaayong matang. Labaw sa tanan, kay walay buhok nan wala usay mga pulgas, ug ang Xolo mao ang labing maayo alang sa mga tawong alerdyik sa buhok sa iro. Sayon rang atimanon ang Xolo. Aron mohumok ang panit sa iro, kinahanglang pahiran kini matag karon ug unya ug krema o lana para sa panit. Si Miguel Ángel Moreno, usa ka tigpasanay, naghisgot ug laing bentaha sa Xolo: “Usa ka minuto lamang ang magugol sa pagpakaligo niini,” matod pa niya, “ug duha ka minuto nga pagpauga niini.” Komosta ang medisinal nga bentaha sa Xolo? Bisan karong panahona, ang uban moingon nga nahupayan sila sa nag-ul-ol nga rayuma pinaagi sa pagpat-od sa Xolo diha sa nag-ul-ol nga parte sa lawas. Apan, ang uban nagtuo nga sama ra ka epektibo ang Xolo sa bisan unsang gamit nga makapainit sa lawas. *

Dili pa dugay ang Xolo giisip nga usa ka espisye nga hapit nang mapuo, apan dakong paningkamot ang gihimo aron mapreserbar kining mananapa. Karong panahona, ang mga Xolo makita dili lamang sa Mexico kondili sa ubang mga nasod usab, sama sa Peru ug Tinipong Bansa. Busa gusto ka bang makakita ug Xoloitzcuintli? Kon makakita ka man ugaling, dili nimo malimtan ang imong pagkakita niining talagsaong iro.

[Mga footnote]