Nahupngan sa Dili Masabtang mga Emosyon

“HUMAN sultihi nga ako dunay makamatay nga sakit,” nahinumdom ang usa ka edaran nga lalaki, “naningkamot ako sa pagwala sa akong kahadlok, apan ang pagkawalay-kasegurohan nakapaluya kanako.” Ang iyang mga pulong nagpasiugda sa kamatuoran nga ang grabeng sakit dili lamang mohatag ug pisikal nga kasakit, kondili mohatag usab ug emosyonal nga kadaot. Bisan pa niana, dunay mga tawo nga malamposong nakasagubang sa maong mga kasakit. Daghan kanila buot magpasalig kanimo nga dunay mga paagi nga malamposong maatubang ang sakit nga walay pagkaayo. Apan sa dili pa nato hisgotan kon unsa ang puwede nimong himoon, una atong susihon pag-ayo ang pipila sa mga emosyon nga tingali imong unang bation.

Dili Makatuo, Dili Makadawat, Hugno nga Pagbati

Ang mga emosyon nga imong bation tingali lahi kaayo kay nianang sa uban. Apan, ang mga eksperto sa panglawas ug ang masakitong mga tawo nakamatikod nga ang mga tawong maapektohan sa suliran sa panglawas sagad makasinati ug pipila ka kasagarang emosyon. Ang mga pagbati sa sinugdan nga nakurat ug dili makatuo mahimong sundan sa pagbati nga dili makadawat: ‘Dili kana tinuod.’ ‘Tingalig nasayop lang.’ ‘Tingalig nagkabaylo lang ang mga resulta sa eksaminasyon sa laboratoryo.’ Sa nagbatbat sa iyang reaksiyon sa pagkahibalo nga siya may kanser, ang usa ka babaye nag-ingon: “Morag gusto nimong magbukot ug habol hangtod sa ulo, ug maglaom ka nga inigtukas nimo sa habol wala na kini.”

Apan, sa dihang imo nang madawat nga tinuod diay kini, mahimong sundan kini sa hugno nga pagbati, usa ka pagbati sa pagkadili-malipayon nga motabon kanimo samag panganod sa nagsingabot nga kadaot. ‘Hangtod kanus-a na lang ang akong kinabuhi?’ ‘Ako ba naalaot sa paggugol sa nahibiling bahin sa akong kinabuhi diha sa kasakit?’ ug susamang mga pangutana mahimong sunodsunod nga motungha sa imong hunahuna. Tingali ikaw mangandoy nga makabalik ka sa panahon, sa wala pa madayagnos ang sakit, apan dili ka makabalik. Sa dili madugay tingali ikaw dag-on sa bul-og sa ubang masakit ug kusganong mga emosyon. Unsa ang pipila niini?

Kawalay-Kasegurohan, Kabalaka, Kahadlok

Ang grabeng sakit makapatungha ug grabeng pagkawalay-kasegurohan ug mga kabalaka sa imong kinabuhi. “Ang pagkadili-matag-an sa akong kahimtang naghimo sa kinabuhi nga makapahigawad kaayo usahay,” matod sa usa ka lalaking may sakit nga Parkinson. “Matag adlaw, kinahanglang magpaabot ko kon unsay mahitabo.” Ang imong sakit tingali makapahadlok usab kanimo. Kon miabot kini nga walay pasidaan, tingali ikaw mibati ug hilabihang kahadlok. Apan, kon nadayagnos ang imong sakit human sa daghang tuig nga ikaw nabalaka bahin sa mga simtoma nga sayop ang pagkadayagnos, ang kahadlok tingali dili kaayo mamatikdan. Sa sinugdan, basin imo pa ganing bation nga medyo nahuwasan tungod kay ang mga tawo sa kataposan motuo na nga ikaw tinuod nga may sakit ug dili kay nagmugna-mugna lang niini. Apan, sa dili madugay ang pagkanahuwasan mahimong sundan ug kahadlok sa dihang mahibalo sa resulta sa dayagnosis.

 Ang kahadlok nga mawad-ag kontrol sa imong kinabuhi tingali makapabalaka usab kanimo. Ilabina kon medyo independente ka, tingali mahadlok ka sa paghunahuna nga magsalig ka na lang sa uban. Tingali ikaw mabalaka nga ang imong sakit nagsugod na sa paggahom sa imong kinabuhi ug pagdiktar sa imong matag lihok.

Kasuko, Kaulaw, Kamingaw

Ang pagbati nga ikaw anam-anam na nga nawad-ag kontrol sa imong kinabuhi mahimong makapatungha usab ug mga pagbati sa kasuko. ‘Nganong ako pa man? Unsa may akong nahimo aron angay kong makaagom niini?’ tingali pangutan-on nimo ang imong kaugalingon. Kini nga kadaot sa imong panglawas daw dili makataronganon ug dili masabot. Tingalig dag-on ka usab sa kaulaw ug kawalay-paglaom. Usa ka paralitiko nahinumdom: “Naulaw kaayo ko nga kining tanan nahitabo nako tungod sa usa ka makapungot nga aksidente!”

Tingali anam-anam usab nga mobati ka nga nag-inusara. Ang pag-inusara daling motultol sa pagkanahilain gikan sa katilingban. Kon dili ka makagawas sa imong balay tungod sa imong sakit, dili ka na tingali makapakig-uban sa imong karaang mga higala. Apan, labaw pa kay sukad masukad, nangandoy ka nga dunay makaestorya ug makaubang tawo. Human sa pusotpusot nga mga duaw ug tawag sa telepono sa sinugdan, magkadiyutay na tingali ang moduaw ug motawag kanimo.

Sanglit masakit nga makita ang pagpalayo sa mga higala, ang imo tingaling reaksiyon nianang masakit nga eksperyensiya mao ang pagpalain sa imong kaugalingon. Siyempre, masabtan nga tingali magkinahanglan ka ug gamayng panahon una pa nimo maatubang pag-usab ang uban. Apan kon niining puntoha imong tugotan ang imong kaugalingon nga magpahilayo pa gayod gikan sa uban, basin kon ang pagkanahilain gikan sa katilingban (sa dihang ang uban dili moduaw aron makigkita kanimo) mosangpot sa pagpalain sa emosyonal nga paagi (sa dihang ikaw dili gustong makigkita sa uban). Bisan hain niana, tingalig nakigbisog ka sa grabeng mga pagbati sa kamingaw. * Usahay, tingali maghunahuna ka kon ikaw ba makasagubang pa hangtod sa sunod nga adlaw.

Pagkat-on Gikan sa Uban

Apan, adunay paglaom. Kon ikaw gidaog dili pa dugay sa usa ka suliran sa panglawas, dunay praktikal nga mga lakang nga imong mahimo sa pagtabang kanimo nga makontrolar pag-usab sa usa ka sukod ang imong kinabuhi.

Tinuod, kining seryeha sa mga artikulo dili makasulbad sa imong sakit nga walay pagkaayo, kon unsa man kana. Apan, ang impormasyon nga gihisgotan mahimong motabang kanimo sa pagpangita ug mga paagi aron kini imong maatubang ug masagubang. Usa ka babaye nga may kanser nagsumaryo sa dagan sa iyang panghunahuna: “Ang pagbati nga dili makadawat gisundan sa hilabihang kasuko ug dayon sa pagpangitag akong kaugalingong mga pamaagi.” Ikaw usab makapangitag mga pamaagi, pinaagi sa pagdangop sa mga tawong may susamang kaagi una kanimo ug pagkat-on gikan kanila kon sa unsang paagi ikaw makabaton ug kaayohan gikan sa mga pamaagi nga dili lisod nimong kab-oton.

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

‘Nganong ako pa man? Unsa may akong nahimo aron angay kong makaagom niini?’ tingali pangutan-on nimo ang imong kaugalingon