Padulong sa Botany Bay

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

“AKONG nakit-an ang libro sa dalan,” nangamuyo ang batan-on nga si Job. Kining talumtomon-ug-nawong nga 19-anyos gidakop samtang nagtabok sa usa ka kalye sa London, nga gisumbong nga nangawat ug libro. Ang bili niadto? Otsenta ka cent! Kay wala motuo sa depensa sa batan-ong lalaki, gisentensiyahan siya sa huwes ug pito ka tuig sa kolonyang bilanggoan.

Sa laing bahin sa kalibotan, sa dapit nga nailhan karong Quebec, Canada, gidakop ang usa ka hamiling lalaki nga ginganlag François-Maurice Lepailleur. Kay misalmot siya sa usa ka pakyas nga armadong pag-alsa batok sa gobyerno sa Britanya, gihukman siyag kamatayon. Bisan pa niana, midesisyon ang hukmanan sa kapuling matang sa silot alang kaniya.

Kining duha ka batan-ong lalaki dili lang managsama sa ilang pakigbangi batok sa balaod sa Britanya. Silang duha nagsakay nag barko padulong sa dapit nga ginganlag Australia ug sa bag-ong kolonyang bilanggoan nga nailhang Botany Bay.

Unsay kahimtang sa usa ka nahukmang kriminal sa Australia? Pila ang gipadala didto? Ug nganong kining duha ka batan-ong lalaki misangko sa dapit nga layo kaayo sa ilang pinuy-anan?

Nganong Gidestiyero sa Australia?

Niadtong 1718 ang gobyerno sa Britanya mihukom nga kunhoran ang ilang nagkadaghan nga mga binilanggo pinaagi sa pagpadala sa ilang mga kriminal sa laing nasod. Pagka-1770 nagpasakay sila sa barko ug tagsa ka libong binilanggo sa usa ka tuig, nga kadaghanan paingon sa ilang mga kolonya sa Maryland ug Virginia. Pagka-1783 nawad-an ang mga Britaniko sa maong mga kolonya ingon nga dulnganan sa ilang mga kriminal tungod sa Rebolusyonaryong Gubat sa Amerika del Norte. Hinuon, niadtong panahona nakapadala na silag kapin sa 50,000 ka kriminal didto.

Ang kapuling dulnganan mao ang umawng yuta sa pikas nga bahin sa yuta. Ang silangang kabaybayonan niana gihimoag mapa ug giangkon sa opisyal sa navy nga ginganlag James Cook alang sa Britanya 13 ka tuig nga sayosayo. Si Joseph Banks maoy kaubang eksplorador sa maong biyahe, ug iyang gisugyot nga ang maong yuta mahimong mithianong dulnganan sa badlongong mga sakop sa Imperyo sa Britanya. Busa, sa Mayo 1787 ang unang panon sa 11 ka gagmayng mga barko misugod sa ilang 26,000-kilometrong biyahe paingon sa Botany Bay. Sulod sa misunod nga 80 ka tuig, hangtod sa 1868, ang katibuk-ang gidaghanon nga 158,829 ka kriminal gipadala sa Australia.

Talagsaong Biyahe sa Dagat

Sa 1833 ang batan-ong si Job ug ang iyang 300 ka kauban sa barko nakaabot sa Sydney Cove, sa Port Jackson. Bisan pag ang kolonya nailhang Botany  Bay, ang timaan nga nagbaton nianang ngalana sa aktuwal maoy pipila ka kilometros pahabagatan sa dapit nga ang balangay natukod sa kataposan.

Alang sa pipila ang panaw mismo maoy usa ka grabeng silot. Ang kinutlo gikan sa talaadlawan ni François Lepailleur mohatag ug lakbit nga asoy sa kinabuhi samtang nagsakay sa barko: “Niadtong 1840 naglawig kami agi sa Cape of Good Hope [Habagatang Aprika] diha sa luwang sa barkong Buffalo, nga labing mangil-ad, tungod sa kanunayng kangitngit, sa estriktong mga lagda nga kinahanglang sundon, ug sa pulgas ug kuto nga kanunayng namahit kanamo ug sa kaigang, ug nakapagrabe sa among kaalaot, sa kagutom.”

Katingad-anan, ang mga barkong gisakyan sa mga kriminal naghupot sa usa sa labing maayong mga rekord labot sa panglawas ug pagkaluwas sa biyahe sa dagat niadtong panahona. Tungod sa mga pandasig nga gibutang sa kagamhanan sa Britanya, ang ilang katibuk-ang proporsiyon sa namatay gikan sa 1788 ngadto 1868 maoy ubos sa 1.8 porsiyento. Sa kasukwahi, gikan sa 1712 ngadto 1777, tali sa 3 porsiyento ug 36 porsiyento sa alaot nga mga pasahero sa mga barko sa mga ulipon namatay samtang naglawig. Ngani, bisan ang mga barkong nagdalag gawasnong mga lalin gikan sa Uropa paingon sa Amerika adunay mas grabeng proporsiyon sa namatay kay sa mga barkong gisakyan sa mga kriminal!

Nagsagol

Usa sa pangunang mga katarongan sa maong taas nga proporsiyon sa makalahutay mao ang pagkabatan-on sa mga kriminal. Si François mga 35 anyos na, nga may pagkagulang alang sa usa ka kriminal. Ang kinabag-an maoy tali sa 16 ug 25 anyos, nga ang pipila ingon ka bata sa 11 anyos. Sa proporsiyong kapig 6 sa 1, ang mga lalaking kriminal mas daghan kay sa mga babayeng kriminal.

Ang kinabag-an sa mga tawong gidestiyero maoy taga-United Kingdom. Kapin sa katunga maoy Ingles, un-tersiya maoy taga-Irlandia, ug ang Scotland miamot ug pila ka libong kriminal. Ang pipila, sama kang François, naggikan sa halayong mga bahin sa Imperyo sa Britanya sama sa mga dapit nga karon nailhang Canada, India, Malaysia, Sri Lanka, ug bisan ang gamitoyng isla sa Malta.

Kining dili-kinabubut-ong mga lalin nagdala sa ilang katingalahan nga daghang hiyas ug kahanas. Nahilakip kanila maoy mga matadero, boilermaker, mananalsal ug bronse, karpintero, kosinero, tiggamag kalo, sastre, ug mga tighablon. Ang usa ka libong lain pang mga trabaho gipaila sa opisyal nga mga talaan, nga nagpabanaag sa daghang nagkadaiyang mga matang sa obrero sa Britanya.

Mopatim-aw nga ang mga kriminal kasagarang mas edukado kay sa mamumuo nga matang nga nabilin sa ilang kaugalingong nasod. Tres-kuwarto niadtong nangabot sa New South Wales antigong mobasa ug mosulat. Kon itandi, labaw lamag diyutay sa katunga sa populasyon sa Britanya ang nakapirma sa rehistro sa kasal.

Pinaagi sa pangidnap, pagbuno, ug pag-alsa batok sa kagamhanan ang usa makabatog tiket padulong sa Botany Bay, apan ang mga kuwalipikasyon alang sa pagsakay dili lang limitado sa maong mga sala. Ang pag-ablig usa ka dapit sa kalingawan sa ma-Dominggo, pagpangawat ug panyo, o yanong pagpahigayon sa usa ka debate bahin sa Balaang Kasulatan mahimong mosangpot sa usa ka biyahe paingon sa Habagatang Hemispera.

Kinabuhi Didto sa Bag-ong Yuta

Ang mabangisong mga pagbunal, kanunayng pagpamintas, ug samag-hayop nga pagkinabuhi mao ang labing iladong mga hulagway sa sayong kinabuhi sa kriminal sa Australia. Alang sa pipila kadto maoy tinuod nga kahimtang, apan ang daghan misangpot nga mas maayog kahimtang kay sa didto pa sila sa yutang ilang gitalikdan.

Ang usa ka sistema naugmad diin ang mga kriminal ikatudlo nga motrabaho alang sa gawasnong mga lalin ug mga opisyales o bisan alang sa ilang kaugalingon. Busa, inay pinosasang mga obrero sa karsada sulod sa ilang bug-os nga sentensiya, sila makatrabaho sa ilang regular nga trabaho o makatuon ug bag-ong trabaho. Pananglitan, si Job gitudlo nga motrabaho alang sa usa ka dato apan malulotong asyendero ug nakakat-on sa pagbuhig kahayopan sa usa sa mga yuta sa asyendero sa gawas sa Sydney.

Ang mga kriminal gipatrabaho sa lima ka adlaw ug tunga, o 56 ka oras, kada semana. Talagsaon, kini maoy ubos kay sa kinahanglang agwantahon sa kadaghanang mga obrero sa pabrika sa Britanya niadtong panahona, nga nagbudlay gikan sa pagsilang hangtod pagsalop sa adlaw sa kada adlaw. Ang mga kriminal makasingil ug bayad alang sa bisan unsang trabaho nga ilang buhaton nga lapas sa maong gilagdang panahon, ug kasagarang sila may ginagmayng mga negosyo human sa trabaho, sama sa pagbaligyag pinutol nga mga sagbot ingon nga pagkaon sa mga hayop.

Bisan pag subsob nga gigamit ang latigo,  gipadayag sa usa ka pagtuon nga 66 porsiyento sa mga kriminal sa New South Wales wala makatilaw ug mga lapdos o usa lang sa panahon sa ilang sentensiya. Kini nagpasabot nga ang mga paglatigo kanila talagsa ra nga sama sa ipahamtang sa mga tawong nag-alagad sa Britanikong Army o Navy.

Kining mga impormasyona, duyog sa palaaboton nga makadawat ang mga kriminal ug kaugalingong yuta pagkatapos sa ilang sentensiya, naghimo sa pagbiyahe nga madanihon alang sa pipila. Sa 1835, si W. Cope, gobernador sa daotag-dungog nga Newgate Prison sa London, mitaho bahin sa mga binilanggo nga gihadlok nga idestiyero: “Napulog-siyam sa kawhaan nalipay nga moadto.” Ug ang magtatan-aw sa laing bilanggoan miingon bahin sa iyang mga binilanggo: “Kasiyamag-siyam sa usa ka gatos gusto kaayo nga moadto.”

Ang Daotang mga Bahin

Alang niadtong nagpadayon sa paglapas sa balaod, ang kinabuhi mahimong alaot kaayo. Usa ka taho nag-ingon: “Ang pagdestiyero dili yano nga silot, kondili sunodsunod nga mga silot, nga naglakip sa tanang gidak-on sa tawhanong pag-antos.” Ang galingan usa sa maong silot. Gibatbat ni François ang usa niana niining paagiha: “Kini maoy galingan nga mogaling sa mga lugas ug patuyokon sa mga kriminal. 18 ka lalaki ang mosaka nga walay hunong sa usa ka ligid ug ang ilang gibug-aton makapatuyok sa ligid ug sa galingan. Ang maong mga lalaki sagad may usa lamang ka posas nga puthaw sa ilang mga tiil, sa laing bahin kasagarang sila may tulo o upat ka posas sa ilang mga tiil, ug pugson sila nga buhaton ang ilang trabaho sama sa uban kay kon dili, sa way-kaluoy sila pagabunalan.”

Ang mga babayeng kriminal nga magpabadlong pakulentason ug puthaw. Kining sangkapa maoy puthaw nga samag-kuwelyo alang sa liog nga may duha ka parteng nagsiwil, labing menos usa ka piye sa gitas-on, nga sumbak niini. Ang maong bug-at kaayong gikahadlokang mga butang giisip nga maoy bugtong paagi aron magbinuotan ang mga babaye.

Ang mga bilanggoan sama sa Port Arthur, silangan sa Hobart sa Tasmania, gidisenyo ingong dapit sa grabeng silot alang sa mga kriminal sa ikaduhang higayon. Ang kalisdanan sa maong mga dapit matino sa usa ka opisyal nga taho nga nagpaila: “Ang pipila ka kriminal . . . mopalabi sa kamatayon kay sa padayong pagkabilanggo, ug nagbuhat ug mga krimen aron sila pagapatyon.”

Alang sa pipila ka nadestiyerong mga binilanggo, ang kinagrabehan mao ang pagkabulag gikan sa ilang mga pamilya. Si François misulat: “Minahal kong pamilya nga gihigugma ko pag-ayo, ang pagkadestiyero mao ba ang magpahilayo kanako gikan kaninyo, gikan sa tanan nga akong gihigugma, sa taas nga panahon sa umaabot? Ay, makapasubo ug makapaguol gayod ang panagbulag! Ang pagkabulag gikan sa mapinanggaong asawa ug sa gagmay pang mga anak nga dili makasinati sa pagmahal sa mahigugmaong amahan! Minahal nga pamilya, sa kanunay gipatugbaw ko ang akong galamhan ug akong kasingkasing ngadto sa Langit aron bugtoon unta sa Diyos ang mga gapos nga naghigot kanako niining dapita ug taposon ang akong pagkadestiyero ug niana tugotan ako nga mahibalik ngadto sa minahal kong pamilya, ngadto sa tanan nga gipangandoy sa akong kasingkasing.”

Ang Natabang sa mga Kriminal

Sa 1837, si Gobernador Bourke miingon: “Sa New South Wales, sa tabang sa trabaho sa mga kriminal, ang kugihan ug hanas nga mga lalin, sa kalim-an ka tuig nga yugto, naghimo sa kamingawan nga usa ka maanindot ug mauswagong kolonya.” Niadtong panahona kapin sa dos-tersiya sa lalaking mga obrero maoy kriminal o kanhi-kriminal, nga mitabang sa nahibiling gawasnong mga lalin aron himoon kining talagsaong trabaho. Tungod kay gipalabi o sa mga sirkumstansiya, kapin sa 90 porsiyento sa tanang kriminal naghimo sa Australia nga ilang pinuy-anan.

Ang batan-ong si Job nahimong usa usab sa maong permanenteng mga molupyo, kay sa dihang nakagawas na siya, siya naminyo, mipuyo, ug sa kadugayan nahimong katigulangan sa ginatos ka molupyo sa Australia ug New Zealand. Si François, sa laing bahin, maoy usa sa pipila nga sa ilang pagkagawas nakabalik sa ilang yutang-natawhan ug sa ilang minahal nga mga pamilya.

Nagkakusog ang kausaban sukad niadtong unang mga adlaw, ug sulod sa tulo lang ka kaliwatan, ang “maanindot ug mauswagong kolonya” miuswag nga nahimong daghag-kultura nga nasod. Kada tuig karon, linibo gikan sa Asia, Canada, ug Uropa, lakip sa Britanya, kinabubut-ong moduaw sa Australia o moaplay sa pagpuyo dinhi. Sa ilang pag-abot, ilang makita ang nagbuntaog nga kongkretong mga tinukod nga nag-okupar sa yutang gikaingin sa mga kriminal ug ang dagkong sementadong mga dalan nga nagsubay sa mga agianan nga gigama sa mga kriminal. Apan, bisan taliwala sa kapuliki sa modernong mga kadalanan sa Australia, ang karaang mga tinukod nga bato nagpamatuod gihapon sa mga kahago sa kontra-gustong mga mag-uuna nga nagpadulong sa Botany Bay.

[Mapa/Mga hulagway sa panid 20]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BOTANY BAY

[Mga hulagway]

JAMES COOK

JOSEPH BANKS

[Credit Lines]

Cook: Painting by John Weber/Dictionary of American Portraits/Dover; Banks: Dickinson, W. Portrait of Sir Joseph Banks when Mr. Banks. Rex Nan Kivell Collection; NK10667. By permission of the National Library of Australia; bay scene: Fittler, James. Sydney, New South Wales, with entrance into Port Jackson. By permission of the National Library of Australia

 [Hulagway sa panid 23]

(Ibabaw) Ang Sentral nga Distrito sa Negosyo sa Sydney naugmad diha sa dapit nga niadto nailhang kolonyang bilanggoan nga Botany Bay

[Hulagway sa panid 23]

Karaang Ospital sa Sydney, karon ang State Mint Museum, gitukod sa mga kriminal

[Credit Line]

Image Library, State Library of New South Wales

[Hulagway sa panid 23]

Baraks sa Hyde Park, bilanggoang gidisenyo ug gitukod sa mga kriminal

[Credit Line]

Hyde Park Barracks Museum (1817). Historic Houses Trust of New South Wales, Sydney, Australia

[Hulagway sa panid 23]

Ang Dakong Amihanang Karsada. Ang mga kriminal nagtukod niining 264-kilometro nga dakong dalan latas sa balasong kabungtoran pinaagi sa kamot. Kini nagkonektar sa Sydney ug sa Hunter Valley, duol sa Newcastle. Kini usa sa labing dakong mga kahimoan sa pagpanukod sa kolonya

[Credit Line]

Managed by the National Parks and Wildlife Service, N.S.W.