Pagpaniid sa Kalibotan

Padayon sa Pagkat-on Samtang Ikaw Nagkaedaran

Ang pagkat-on ug bag-ong mga teknolohiya sa dapit-trabahoan, sama sa mga sistema sa kompiyuter ug komunikasyon, makahatag ug tensiyon alang sa ubang edarang mga trabahante, nagtaho ang mantalaang Toronto Star. Ang espesyalista labot sa trabaho nga si Ann Eby nag-ingon nga ang problema mas kasagarang maoy bahin sa kon giunsa nila sa pagkat-on inay sa kon unsay ilang ginatun-an. “Samtang kita nagkaedaran,” nagpatin-aw si Julia Kennedy, presidente sa Axiom Training and Development, “ang mga proseso sa atong utok nagakahinay, apan ang utok himsog gihapon.” Naobserbahan ni Kennedy nga dili sama sa mga bata, nga batid sa pagkat-on pinaagi sa pagbalikbalik nga dili tagdon ang kahulogan, “gikinahanglan sa mga hamtong nga ilangkit nila ang ilang nahibaloan na (mga kasinatian sa kinabuhi) ug ang ilang bag-o lamang nga nakat-onan.” Bisag dugaydugay tingali nga makakat-on ang edarang mga trabahante sa komplikadong mga buluhaton, aduna gihapon silay katakos sa pagkat-on. Nagtanyag si Kennedy sa mosunod nga mga sugyot alang sa edarang mga trabahante nga mosulay sa pagkat-on sa bag-o ug lisod nga mga buluhaton: Kon mahimo, ieskedyul ang mga panahon sa imong pagbansay sa buntag, paningkamoti nga masabtan ang mga ideya inay ang matag detalye, ug likayi nga itandi ang imong kaugalingon sa uban.

Abiyo nga Aseite sa Kalibotan Gibag-o Pagbanabana

“Human sa lima ka tuig nga pagtuon, gipatas-an sa U.S. Geological Survey [USGS] ang miaging pagbanabana niini bahin sa pondo nga aseite sa kalibotan sa 20 porsiyento, ngadto sa bug-os nga gidaghanong 649 ka bilyong baril,” nagtaho ang magasing Scientific American. “Ang gihimo namo mao ang paglantaw sa umaabot ug pagtagna kon unsa ka daghang [aseite] ang madiskobrehan pa sa sunod nga 30 ka tuig,” nag-ingon si Suzanne Weedman, koordinetor sa USGS World Petroleum Assessment 2000. Dugang pa sa bag-ong nadiskobrehang mga pondo, ang modernong teknolohiya sa paglungag nakadugang sa abiyo nga aseite sa kalibotan pinaagi sa pagpaarang sa mga kompaniya sa petrolyo sa ‘‘pagkuha ug dugang aseite gikan sa naglungtad na nga mga minahan,” nag-ingon ang magasin.

Kaswal nga mga Besti​—Kaswal nga Trabaho?

Nakaplagan diha sa tibuok-nasod nga surbi sa Australia nga ang pipila ka trabahante sa opisina nagtuo nga ang pagbestig kaswal nga mga besti sa pagtrabaho motultol sa pagkatapolan, nagtaho ang The Sunday Telegraph. Duolan sa 42 porsiyento niadtong nagtrabaho karon sa mga kompaniya sa kompiyuter sa Australia nagbestig kaswal nga mga besti sa tanang panahon, ug 40 porsiyento sa mga kompaniya sa Australia dunay “casual Fridays,” sa dihang ang mga kawani mahimong magbestig kaswal nga mga besti sa maong adlaw kon buot nila. Bisag nagkapopular sa mga trabahante ang pagbestig kaswal nga mga besti sa pagtrabaho, 17 porsiyento sa mga amo nga gisurbi ang naghunahuna nga ang pagbestig kaswal nga mga besti nakaapektar sa kahimoan sa mga trabahante. Kining maong gidaghanon halos pareho sa opinyon sa mga trabahante, nga 21 porsiyento sa mga babaye ug 18 porsiyento sa mga lalaki ang nag-ingon nga ang pagbestig kaswal nga mga besti nagpamenos sa produksiyon.

Kadaot sa Mozambique Tungod sa Baha

Usa ka tuig nga miagi niining bulana, ang baha sa Mozambique miresulta sa kapin sa katunga sa usa ka milyong tawo nga nawad-ag balay, nagdaot sa duolag un-tersiya sa abot nga mais sa maong nasod, ug nakalumos sa kapin sa 20,000 ka baka. Bisag naulian na ang maong nasod gikan niining bahaa, nga gitawag ang labing grabeng baha sukad sa 1948, daghan ang nangutana kon sa unsang paagi ug nganong kini nahitabo. Ang mantalaan nga African Wildlife nag-ingon nga ang siyudadnong kaugmaran, pag-ugba sa kasagbotan, ug sobrang pagpasabsab diha sa silingang mga nasod nga nahimutang sa ibabaw nga bahin sa suba gikan sa Mozambique nagdaot sa kinaiyanhong katakos sa mga kasagbotan ug mga kalamakan sa nasod sa pagsuhop ug mga tubig sa baha. Busa, ang agos sa tubig tungod sa kusog nga pagbundak sa ulan sa ngadtongadto nahimong sulog kaayong baha. Si David Lindley, koordinetor sa proyekto sa mga kalamakan sa Habagatang Aprika, nag-ingon: “Ang ginahimo sa tawo, tungod sa atong walay-hunong nga pagpagawal ug pagkawalay-panglantaw sa umaabot, mao ang pagdaot sa maayong kahimtang sa atong mga kalamakan ug ang pagpanghilabot sa kinaiyahan sa atong mga suba.”

Mga Baka ug ang Nagpainit nga Gas

Ang methane nga gas gikaingon nga 20 ka pilo nga mas kusganon kay sa carbon dioxide nga maoy hinungdan sa pag-init sa kalibotan. Gibanabana nga sa tibuok yuta, 100 ka milyong tonelada sa methane ang ginapatungha matag tuig sa mga duha ka bilyong baka, karnero, ug mga kanding. Sumala sa The Canberra Times, ang mga hayop nagpatunghag 13 porsiyento sa ginabugang nagpainit  nga gas sa Australia, samtang sa New Zealand ang gidaghanon maoy duolag 46 porsiyento. Ang mga mikroorganismo diha sa tiyan sa mga hayop nga nagapangusap ang magtunaw sa kompay ug magpatunghag methane, nga ginapagula pinaagi sa baba sa hayop. Sa paningkamot nga makunhoran ang giamot sa mga hayop sa pagpainit sa kalibotan, ang mga siyentipiko karon nag-eksperimento ug mga paagi sa pagpausbaw sa produksiyon sa gatas kada baka samtang nagpakunhod sa methane nga ginapatungha sa mga hayop.

Gipanghimakak ang Sugilambong sa Pagpanabako

“Sa bug-os nga mga termino sa panalapi ang argumento nga ang mga tawong hinabako dili kaayo palas-anon sa sistema sa pag-atiman sa panglawas kay sa mga dili hinabako tungod kay sila sayong mamatay maoy bakak,” nagtaho ang mantalaang Globe and Mail sa Canada. Ang mga tigdukiduki nga Olandes nga nagtuon sa kahimtang sa panglawas sa mga 13,000 ka lungsoranong Olandes ug Amerikano nakakaplag nga ang mga dili hinabako mogugol ug menos nga panahon sa pagkasakit kay sa mga hinabako. Si Dr. Wilma Nusselder sa departamento sa panglawas sa publiko sa Erasmus University sa Rotterdam nagsulat: “Ang paghunong sa pagpanabako dili lamang magpalugway sa kinabuhi ug magpauswag sa gidaghanon sa mga tuig sa pagkinabuhi nga dili magkasakit, kondili magpakunhod usab sa gitas-on sa panahon sa pagkasakit.” Sumala sa Globe, “dunay mga 1.15 ka bilyong hinabako sa tibuok kalibotan, un-tersiya sa hamtong nga populasyon sa planeta. Gibanabanang 943 ka milyon sa maong mga hinabako nagpuyo sa nagakaugmad nga mga nasod.”

Mga Sakit nga Gipasa sa Sekso ug ang mga Bata

“Ang mga bata nga ingon ka linghod sa 11 anyos ginatambalan tungod sa mga sakit nga gipasa sa sekso,” nagtaho ang The Times sa London. Usa ka siyudad sa Inglaterra may doble nga aberids sa nasodnong aberids sa sakit nga gonoria, ug 1 sa 8 ka tin-edyer nga mga babaye niini dunay sakit nga chlamydia. Ang gitakboyan ug chlamydia sa Inglaterra halos midoble sukad sa 1995 ug miusbaw sa usa sa ikalimang bahin taliwala sa mga tin-edyer sa miaging tuig lamang. Ang 56-porsiyentong pagsulbong sa sakit nga gonoria sa tibuok nasod sulod sa lima ka tuig nakaapektar ug dako sa mga tin-edyer.

Nagagamit sa Ulo Niini

Ang mga raynang olmigas sa mga espisye nga Blepharidatta conops, usa ka lumad sa tropikal nga kasagbotan sa Brazil, dunay dako lapad, linginong ulo. Sumala sa National Geographic nga edisyon sa Brazil, ang mga olmigas nagagamit niining talagsaong ulo aron sirhan ang agianan paingon sa lawak nga didto gitago ang mga itlog, larva, ug pupa, nga nanalipod niini gikan sa mga manunukob. Ang mga bungbong sa lawak sa rayna naglangkob ug mga bahin sa lawas sa mga insekto nga gikolekta sa mamumuo nga mga olmigas. Human kuhaig mga pluwido sa lawas kining mga insektoha ug nagtangtang nga maampingon sa mga unod niini, ang mamumuo nga mga olmigas magtukod ug alad palibot sa raynang olmigas, nga maghimog pultahan nga ingon gayod kadako sa ulo niini. Ang mamumuo nga mga olmigas makasulod niining linaing lawak pinaagi sa pagtuktok diha sa ulo sa raynang olmigas.

Mga Kawatan ug Koryente

Ang mga kompaniya sa koryente sa tibuok Tinipong Bansa nagsugod sa pagpahamtang ug mga restriksiyon sa nag-usbaw nga problema​—pagpangawat ug koryente. Sa katuigang miagi ang koryente daw barato kaayo aron kawaton, nag-ingon ang The Wall Street Journal,  apan ang balayranan sa koryente nagsulbong sa mga tuig nga dili pa dugay, nga ang pagpangawat sa koryente nahimong mas komon. Pananglitan, ang Edison Company sa Detroit nagbanabana nga sa 1999 nawad-an kini ug $40 ka milyon tungod sa mga pagpangawat ug koryente. Ang mga kawatan, nga kasagarang wala mahibalo sa mga kapeligrohan, nahibaloan nga nagagamit ug labing karaang mga himan, sama sa jumper nga mga kable sa sakyanan, ekstensiyon nga mga alambre sa balay, ug tubo nga tumbaga. Ang uban naglungag sa ilalom sa yuta aron makahimog koneksiyon gikan sa gilubong nga dagkong mga kable sa kompaniya nga tigsuplay ug koryente.

Wala Gani Iliwa?

Nakit-an sa dili pa dugay ang naugang patayng lawas sa usa ka lalaki diha sa usa ka apartment sa Helsinki, Pinlandia. Namatikdan sa usa ka tigmentinar nga lalaki nga misulod aron sa pagtaod ug pang-alarma sa sunog ang nagpundok nga sulat ug ang lain nga baho. Ang polis nga misanong sa iyang pagtawag nakakaplag sa 55-anyos nga pensiyonado, nga nag-inusara pagpuyo didto, nga patay na sulod sa kapin ug unom ka tuig. Ingon sa gitaho sa mantalaang Helsingin Sanomat,  sa tibuok panahong gibayran siya sa Social Insurance Institution sa iyang pensiyon ug sa iyang abang nga gibayran sa buhatan sa buhat sa kaluoy, bisan pa niana walay usa sa mga opisyales ang nakaduaw kaniya. Wala usab siya iliwa sa iyang hamtong nga mga anak nga nagpuyo sa kaulohan. “Sulod sa unom ka tuig usa ka tawo ang nagpuyo sa tunga sa tawhanong komunidad​—nga mao, dili sa desyertong pulo, kondili sa usa ka komunidad sa siyudad—​ug wala gayod siya iliwa kon nganong nawala kining tawhana o kon unsay nahitabo kaniya,” nag-ingon si Gng. Aulikki Kananoja, direktor sa Department of Social Services sa Helsinki.