Mga “Monk Seal” sa Mediteranyo—Mabuhi pa ba Kaha Sila?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA GRESYA

SI Homer, diha sa iyang balak nga Odyssey, naghulagway kanila nga nagpabulad diha sa init nga mga baybayon sa Gresya. Usa ka siyudad sa karaang Asia Minor naggama kanhi ug mga sensilyo nga adunay mga hulagway nila. Kaniadto midagsang sila diha sa katubigan sa Mediteranyo ug sa Itom nga kadagatan. Apan karong adlawa, lagmit wala ka nay makita niining maulawong mga linalang​—ang monk seal sa Mediteranyo.

Maingon sa kadaghanan sa ubang sus-an nga mga hayop sa dagat nga bagag-balhibo, daghan kaayong monk seal sa Mediteranyo ang gipangayam latas sa ika-18 ug ika-19 nga mga siglo. Linibo ang gipatay tungod sa ilang balhibo, mantika, ug karne.

Karon tataw kaayo ang nahimong kadaot. Gibanabana nga tali sa 379 ug 530 na lamang ka monk seal sa Mediteranyo ang nabilin. Tingali hapit na gayod silang mapuo. Hinunoa, ikaingon nga ang mga banabana sa ilang gidaghanon “dili gayod tukma nga siyensiya,” sumala sa gitaho sa mantalaang Monachus Guardian.

Ulahi na ba kaayo ang pagtabang? Unsang mga paningkamot ang ginahimo aron mapanalipdan ang mga monk seal?

Usa ka Malisod nga Bugno

Ang monk seal lagmit ginganlag ingon niana tungod kay ang kinaiyanhong kolor sa balhibo niini susama sa abito sa pipila ka relihiyosong orden. Kini kasagarang nagpuyo diha sa lisod-abtong mga pangpang ug mga lungib sa daplin sa dagat sa mga pulo sa Northern Sporades diha sa Dagat Aegean. Ang mas gagmayng mga grupo makita diha sa daplin sa mga baybayon sa amihanan-kasadpang Aprika ug sa mga pulo sa Desertas sa Portugal. Nga moabot ug tulo ka metros ang gitas-on ug motimbang ug duolan sa 275 ka kilo, ang monk seal maoy usa sa kinadak-ang espisye sa poka sa kalibotan.

Ang talagsaong mga bahin sa lawas niini naglakip sa linginon nga ulo nga nalukop sa sinawon nga balhibo, mga mata nga itom kaayo, ilong nga dagkog buho, gagmitoyng mga pikas sa dalunggan, bagang mga bungot nga nagyungyong, ug tambokon nga suwang nga naggulotgulot. Ang lawas dunay mugbong balhibo nga itom o kapehon nga dunay hilaw nga mga kolor sa ilalom nga bahin. Sa laing bahin, ang mga itoy sa poka dunay tag-as, lugom ug kolor nga buhok sa ilang likod ug may pat-akpat-ak nga puti sa ilang tiyan.

Ang panlimbasog sa monk seal nga mabuhi nababagan tungod kay dili kini hinganak. Ang mga baye manganak ug usa ra ka itoy kada tuig. Nakapasamot pa, dili tanang hamtong nga mga baye ang manganak kada tuig.

Apan ang pagkadili-hinganak dili mao ray hinungdan. Si Dr. Dennis Thoney, superintendente heneral sa New York Aquarium for Wildlife Conservation, nag-ingon: “Bisan tuod ang mga monk seal sa Mediteranyo dili hinganak, ang gidaghanon sa harbor seal nga dili usab hinganak wala mokunhod. Busa tinong dunay laing mga hinungdan nga nagpahinabo sa ilang kamatayon.”

 Ginaatake

Handurawa ang kadaot nga mosangpot kon may sunog nga motadlas sa imong pinuy-anan. Ang tanan nimong kabtangan​—mga muwebles, besti, personal nga mga bahandi, ug uban pang mga handomanan​—mahanaw. Ang imong kinabuhi makaagom ug dakong kausaban. Mao gayod kanay nahitabo sa pinuy-anan sa monk seal sa Mediteranyo. Ang polusyon, turismo, industriya, ug uban pang mga kalihokan sa tawo nakadaot pag-ayo sa kinaiyanhong pinuy-anan sa mga poka.

Dugang pa, ang suplay sa pagkaon sa mga monk seal midiyutay pag-ayo tungod sa hilabihang pagpangisda. Ang zoologong si Dr. Suzanne Kennedy-Stoskopf nag-ingon: “Kon wala nay masubad ang mga poka, kana nagpasabot nga sila mogamit ug dugang kusog aron makakaon.” Busa ang mga monk seal nakaagom ug dakong kadaot dili lamang sa ilang pinuy-anan​—ang ilang balay​—kondili kinahanglang manlimbasog usab sila aron lang makakaon!

Ang laing resulta sa hilabihang pagpangisda mao nga ang mga poka usahay mabitik sa mga pukot ug malumos. Apan, kasagaran ang mga poka patyon dayon sa mga mangingisda. Ngano? Tungod kay ang mga poka nakakat-on sa pagsubad ug pagkaon gikan sa mga pukot, nga makagisi na hinuon niana. Busa, ang tawo nakigbugno batok sa hayop sa ilang pag-inilogay sa nagkadiyutay nga suplay sa isda. Kining dili patas nga bugno maoy nakaingon nga hapit nang mapuo ang mga monk seal.

Sanglit ang mga monk seal duol sa kinaunhan sa kutay sa pagkaon, ang pipila ka siyentipiko nag-ingon nga kining sus-ang hayop sa dagat maoy usa ka “espisye nga timaan.” Kini nagpasabot nga kon sila dili maayog kahimtang, usa kini ka kasaligang timaan nga ang uban pang bahin sa kutay sa pagkaon dili usab maayog kahimtang. Kon mao, kining kahimtanga maoy daotang tilimad-on labot sa pagpreserbar sa ekosistema sa Mediteranyo, kay ang monk seal mao ang labing nameligrong espisye sa Uropa.

Mabuhi pa ba Kaha Sila?

Sa baliskad, ang mga tawo mao ang nagpameligro pag-ayo sa monk seal sa Mediteranyo, ug sa samang higayon, sila mao ang mga tiglaban pag-ayo nila. Ang mga ahensiya nga pribado ug iya sa gobyerno giestablisar aron sa pagpanalipod sa mga poka. Gigahinan kinig mga dalangpanan. Gihimo ang daghang pagtuon diha sa ilang pinuy-anan aron masayran kon sa unsang paagi matabangan kining nindot nga mga mananap.

Niadtong 1988 gipundar ang Hellenic Society for the Study and Protection of the Mediterranean Monk Seal (MOm). Ang mga tigpanukiduki sa MOm kanunayng moduaw sa pinuy-anan sa monk seal aron mapanid-an ang ilang gidaghanon ug makakuhag ubang impormasyon nga magamit sa pagpanalipod kanila.

Ginamit ang mga speedboat, usa ka tem sa mga guwardiya ang magpatrolya sa protektadong mga lugar. Ang tem maghatag usab ug impormasyon ug instruksiyon sa mga bisita ug sa mga mangingisda nga mopanaw ngadto sa Greece’s  National Marine Park sa Alónnisos, sa mga pulo sa Northern Sporades. Kon adunay makit-ang masakiton ug samaran nga mga poka, ang tem magtaganag kinahanglanong pag-atiman sa hayop ug maghatod usab niini ngadto sa rehabilitation unit  sa MOm.

Ang Seal Treatment and Rehabilitation Center moatiman sa mga nailo, masakiton, o samaran nga mga itoy sa poka. Kini tambalan ug atimanon hangtod nga kini mabuhi nga silasila ra. Sa pagkakaron, maayo ang mga resulta. Human sa daghang tuig sa kusog nga pagkunhod, ang gidaghanon sa mga monk seal sa Northern Sporades nagpakitag unang mga timailhan nga nauliulian na kini.

Padayon bang molampos kining maong mga paningkamot? Panahon ray mag-igo. Apan, dayag nga dako pang trabaho ang kinahanglang buhaton aron mabuhi pa kining nameligrong espisye. Si Dr. David Wildt sa Smithsonian Institution miingon sa Pagmata!: “Sa kinatibuk-an, ang dagatnong kinabuhi dili maayo ug kahimtang. Ang suliran mao nga dili gayod nato masayran sa bug-os kon unsay anaa sa kadagatan, ug sa pagkakaron dili pa gayod nato masayran kon unsaon pagpanalipod niini.”

[Kahon sa panid 17]

Mga Ig-agaw nga Nameligro

Ang mga monk seal makita usab diha sa ubang kadagatan sa tibuok kalibotan, apan kining maong mga poka nameligro usab. Ang magasing National Geographic nag-ingon nga ang monk seal sa Caribbeano, o sa Kasadpang India, mao “ang unang poka nga nakit-an ni Columbus sa Bag-ong Kalibotan. Tungod kay gustog baybayon ug kapahimuslan, ang mga monk seal sa wala madugay gipamatay nga tinagdaghan. . . . Ang kataposang narekord nga monk seal sa Caribbeano nakita niadtong 1952.”

Ang French Frigate Shoals, sa Hawaiian Islands National Wildlife Refuge, lagmit mao ang kataposang dangpanan alang sa mga monk seal sa Hawaii o Laysa. Hinunoa, ang duolan sa 1,300 ka poka nga nabilin “nag-antos sa mga suliran,” bisan pa sa makugihong mga paningkamot sa pagpanalipod kanila.

Sukad sa tingpamulak sa 1997, mga tres-kuwarto sa 270 ka monk seal sa Mediteranyo nga nagpuyo sa kabaybayonan sa Mauritania sa Kasadpang Aprika napuo tungod sa usa ka epidemya. Sumala sa usa ka taho sa Science News, kadaghanan sa mga poka nga gihiling gitakboyan sa “dolphin morbillivirus, usa ka virus nga susama nianang makapabuang sa mga iro.”

[Mga hulagway sa panid 16]

Ang mga monk seal dunay daghang talagsaong mga bahin sa lawas, sama sa linginon nga ulo ug ilong nga dagkog buho

Ang mga ahensiya giestablisar aron sa pagpanalipod sa mga pokar

[Credit Line]

Panos Dendrinos/HSSPMS

[Mga hulagway sa panid 17]

Human sa daghang tuig sa kusog nga pagkunhod, ang gidaghanon sa mga monk seal sa Northern Sporades nagpakitag unang mga timailhan nga nauliulian na kini

[Credit Lines]

P. Dendrinos/MOm

D. Kanellos/MOm

[Hulagway sa panid 17]

Usa ka monk seal sa Hawaii

[Picture Credit Line sa panid 15]

Panos Dendrinos/HSSPMS