Makakawat Sila sa Imong Identidad!

ANG batan-ong babaye nagsugod pagkadawat ug malaw-ayng mga mensahe sa iyang telepono gikan sa ubay-ubayng lalaki. Unya gikasulti siya sa telepono sa usa ka lalaki ug miingon nga iyang gidawat ang imoral nga mga aghat nga iyang gipaanunsiyo sa Internet. Apan siya wala ganiy kompiyuter. Dugaydugay pa una niya madiskobrehi nga may mikuha sa iyang identidad (importanteng mga impormasyon bahin sa usa ka tawo) diha sa cyberspace ug nagbutang ug mga anunsiyo diha sa Internet. Dili lang kana, apan ang wala-hiilhi nga impostor nanghatag sa iyang adres, mga direksiyon sa iyang pinuy-anan, ug bisan tambag kon unsaon paglikay sa alarma sa seguridad sa iyang balay!

Kadaghanan kanato magpakasayon lamang sa atong identidad. Kita nahibalo kon kinsa kita, ug kon suknaon, ato kining kapamatud-an. Apan ang mga butang nga kasagarang gamiton nato nga ebidensiya sa atong identidad​—sertipiko sa pagkatawo, numero sa identipikasyon, * lisensiya sa pagdrayb, pasaporte, mga tarheta sa ilhanan, ug susama niana​—nahimong sayon kaayong palsipikahon o kawaton nga mitungha ang usa ka bag-ong terminong kriminal, ang “pagpangawat ug identidad.”

Kanat nga Panglimbong

Kining matanga sa krimen maoy komplikado, malalangon, ug lagmit makapahugno sa balatian. Kalit madiskobrehan sa mga biktima nga may tawo nga nangutang ug dagkong mga kantidad, naglimbong sa mga tigpautang, ug nagpahinabo ug ubang kadaot nga gigamit ang ilang ngalan. Sa pipila ka nasod panalipdan sa balaod ang mga biktima gikan sa pagkaobligado sa pagbayad sa maong mga bayranan, apan mahimong moresulta kini sa pagkadaot sa ilang dungog ug pagkadili-maayong mobayad sa utang.

Ang tigpatuman-sa-balaod nga mga ahensiya, mga tawo nga nahibalo sa sekretong impormasyon, ug mga kooperatiba kadaghanan nag-ila nga ang pagpangawat ug identidad nagpahinabo sa alkanse nga binilyong dolyares kada tuig. Walay paagi aron masayran sa tino kon pila ka tawo ang nabiktima sa pagpangawat ug identidad. Usa sa kinadak-ang mga suliran mao nga tingali molabay una ang daghang bulan sa dili pa mahibalo ang usa ka tawo nga gikawat na ang iyang identidad. Ang pipila ka awtoridad nga tigpatuman sa balaod nagtawag sa pagpangawat ug identidad ingong labing kusog nagatubong krimen sa Tinipong Bansa. Ang susamang mga suliran gitaho sa ubang mga nasod.

Nakapagrabe pa sa situwasyon, ang mga kawatan nahibalo nga ang pagpangawat sa identidad lisod nga imbestigahon ug talagsa rang gukdon sa balaod. “Alang sa mga kriminal, kini maoy krimen nga dili makaapektar sa indibiduwal,” pahayag ni Cheryl Smith, usa ka espesyal nga imbestigador. “Ang biktima maoy usa ka bangko o dakong tindahan. Ang mga kawatan wala maghunahuna nga modaot sa usa ka tawo.”

Pagdaot sa Imong Ngalan Mismo

Ang mga kawatan ug identidad kasagarang mangawat ug usa o mas pang pangunang impormasyon  sa imong personal nga ilhanan, sama sa numero sa identipikasyon o lisensiya sa pagdrayb. Unya ilang gamiton kini nga magpakaaron-ingnong siya mao ikaw ug mangutang sa imong ngalan. Sa samang higayon, ilang ibalhin ang moresultang mga dokumento ngadto sa ilang kaugalingong sekretong adres. Gastohon nila ang labing dako ug sa labing dali kutob sa ilang mahimo. Dili ka mahibalo sa nagakahitabo hangtod nga ang mga ahensiyang tigkolekta mosugod sa pagtelepono kanimo.

Sa unsang paagi ang maong personal nga impormasyon kawaton niining way-konsensiyang mga tawo? Kini sayon kaayo. Kini kadaghanan magsugod sa paghipos ug personal nga mga impormasyong ihatag nga wala ra sa buot sa daghang tawo diha sa mga aplikasyon sa pagpangutang o ngadto sa mga telemarketer. Ang pipila ka kawatan modangop sa ‘pagkuykoy sa basurahan’​—pagpangita sa imong mga basurahan alang sa mga rekord sa bangko, hulam, o pangutang. Ang uban mangilog sa mga sulat kabahin sa pinansiyal gikan sa mga kahon sa sulat. Ang ‘mga tigdungaw sa abaga’ maoy mga kawatan nga nagagamit ug mga kamera o mga largabista aron mabantayan ang ilang mga biktima nga mag-entra sa ilang mga numero diha sa mga automated teller machine (ATM) o sa publikong mga telepono. Sa pipila ka nasod ang daghang personal nga impormasyon daling makuha sa mga korte, sa publikong mga dokumento, o sa Internet.

Pagkawat sa Imong Maayong Dungog

Sa dihang anaa na sa kawatan ang imong numero sa identipikasyon, mahimong iyang kuhaon gayod usab ang ubang ilhanang impormasyon, sama sa petsa sa imong pagkatawo ug imong adres ug numero sa telepono. Nga gamiton ang maong impormasyon, ug tingali palsipikado nga lisensiya sa pagdrayb nga may letrato niya, makasugod na ang kawatan sa pagpangawat. Ang usa ka kawatan moaplay ug dihadihang kredito sa personal o pinaagi sa koreyo, nga magpakaaron-ingnong siya mao ikaw. Siya kasagarang mohatag sa iyang kaugalingong adres, nga moingon nga mibalhin na siya. Kay sila nagdali nga makahatag ug kredito, ang mga inspektor sa kredito dili kanunayng mosusi kon matuod ba ang impormasyon o mga adres.

Sa dihang ang impostor moabli sa unang account, siya mahimong mogamit sa maong bag-ong account uban ang ubang ilhanang impormasyon aron madugangan ang iyang pagkakasaligan. Kini makapasayon pa sa pagdugang sa pagpanikas. Karon nagapadato ang kawatan ug, sa samang panahon, nagadaot sa imong kredito ug maayong dungog.

Ang pagtul-id sa kadaot malisod, makahurot-panahon, ug makapabati sa kapakyasan. Si Mari Frank, usa ka abogadang taga-California, nakadiskobre kon unsa kini ka lisod sa dihang ang usa ka impostor nakapangutang ug mga $100,000 nga gigamit ang iyang ngalan. “Kinahanglang sulaton ko ang 90 ka sulat ug mogastog 500 ka oras sa trabaho sa paghinlo sa akong ngalan,” matod niya. “Kini maoy usa ka pakigbugno alang sa imong kredito ug sa imong maayong pangisip. . . . Kadaghanan sa panahon ikaw wala mahibalo kon kinsay nagabuhat niini, ug ang mga kriminal dili gayod madakpan.”

Kon Unsay Buhaton

Kon ikaw maoy biktima sa pagpangawat ug identidad, adunay ubay-ubayng tikang nga imong mahimo. Una sa tanan, gisugyot nga imong tawgon ug pahibaloon ang mga ahensiyang tigdumala sa panikas ug mga buro sa kredito sa inyong dapit. Unya pasundi kanag sinulat nga pahayag, ug sa hangyo nga ikaw kontakon aron masusi kon tinuod ba ang mga hangyo sa kredito.

Sunod, ireport sa polis. Seguroa ang pagkuhag kopya sa report sa polis kay basin imong kinahanglanon kana aron sa pagpahibalo sa mga tigpautang.

Kinahanglang imong pahibaloon usab ang mga bangko ug mga kompaniya sa credit card  nga imong katransaksiyon. Bisan pa kon ang kawatan mogamit ug kinawat nga impormasyon sa pagpabuhat ug bag-ong mga credit card, labing layo ka unya sa kapeligrohan kon ikaw magpaisyu pag-usab sa tanan nimong credit card. Gawas pa, kon ang imong mga tseke ug mga deposito sa bangko giatake sa mga kawatan, kinahanglan tingaling mag-abli kag bag-ong mga account. Dugang pa, mahimong magkinahanglan ka usab ug bag-ong ATM nga mga kard ug bag-ong personal nga mga numero sa identipikasyon.

May Naaninaw ba nga mga Solusyon?

Ang mga gobyerno, mga ahensiya nga tigpatuman sa balaod, ug mga institusyong tigpautang nagkadipodipo sa pagpangitag mga paagi aron santaon ang pagpangawat ug identidad. Sa pipila ka dapit, gipasaka ang mga balaodnon nga maghimo nianang maong krimen nga grabeng krimen ug nga mas makapanalipod sa personal nga impormasyon. Gisugyot ang ubang mga lakang nga abante sa teknolohiya. Naglakip kini sa digital nga mga lakra sa tudlo nga gikodigo diha sa mga kard, ATM nga mga kard nga makaila sa lakra sa palad o matang sa tingog, kompiyuterisadong kard nga makatipig ug personal nga mga impormasyon sa ilhanan sama sa tipo sa dugo ug mga lakra sa tudlo, ug mga kard nga adunay luna sa pirma nga dili mapala.

Gawas pa nianang komplikado kaayong mga paagi sa pagsanta, adunay praktikal nga mga butang nga imong mahimo sa pagpanalipod sa imong kaugalingon. (Tan-awa ang kahon nga “Kon Unsaon Pagpanalipod sa Imong Kaugalingon Batok sa Pagpangawat ug Identidad.”) Uban ang diyutayng abanteng paghunahuna ug mainampingon nga pagplano, ikaw makatabang nga makunhoran ang risgo sa pagpangawat ug identidad!

[Footnote]

[Kahon sa panid 21]

Kon Unsaon Pagpanalipod sa Imong Kaugalingon Batok sa Pagpangawat ug Identidad

● Ihatag lamang ang numero sa imong identipikasyon kon bug-os nga kinahanglanon.

● Ayaw pagdalag ekstrang mga credit card, imong kard sa identipikasyon, sertipiko sa pagkatawo, o pasaporte diha sa imong pitaka, gawas kon kinahanglanon.

● Gisigisia ang aprobado-daang mga aplikasyon sa kredito sa dili pa kana ilabay. Buhata usab kana sa pinansiyal nga mga sumaryo sa bangko, listahan sa bayranan sa telepono, mga resibo sa credit card, ug uban pa.

● Gamita ang imong kamot ingong salipod sa dihang magagamit ug automated teller machine o sa dihang motelepono sa layong dapit nga ginamit ang imong phone card. Ang ‘mga tigdungaw sa abaga’ basin anaa sa duol nga may largabista o kamera.

● Pagbaton ug may kandadong kahon sa sulat aron makunhoran ang pagpangawat sa sulat.

● Kuhaa ang bag-ong mga tseke sa bangko inay ilang ipadala kana kanimo pinaagig koreyo.

● Paghupot ug listahan o kopya sa tanang numero sa kredito, ug ibutang kana sa luwas nga dapit.

● Ayaw gayod ihatag ang imong numero sa credit card o ubang personal nga impormasyon pinaagi sa telepono gawas kon may pagsalig ka sa kompaniya ug ikaw ang unang mitawag.

● Sag-uloha ang imong password. Ayaw paghupot ug sinulat nga rekord sa mga password diha sa imong pitaka.

● Pagbatog kopya sa imong report sa kredito nga regular kon mahimo.

● Ipapala ang imong ngalan gikan sa mga listahang promosyonal nga gipalihok sa mga buro nga nagataho sa kredito ug kadtong magpautang.

[Hulagway sa panid 20]

Ang ‘mga tigdungaw sa abaga’ motan-aw sa ilang mga biktima nga mag-entra sa mga numero diha sa publikong mga telepono o mga automated teller machine

[Hulagway sa panid 21]

Ang ‘mga tigkuykoy sa basura’ mangita sa basurahan aron makakawat sa personal nga impormasyon