Pagpaniid sa Kalibotan

Bag-ong Librarya sa Alejandria Kulang sa mga Basahon

Ang dakong librarya sa Alejandria, nga “gibantog kay nagbaton sa tanang tawhanong kahibalo sa panahon ni Kristo, . . . nasunog niadtong 47 W.K.P. ug sa kataposan wala na maglungtad sa ikapitong siglo K.P.,” nag-ingon ang The Wall Street Journal. Tungod sa hinabang gikan sa ubang Arabong mga nasod ug gikan sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, ang Ehipto nagtukod ug usa ka bag-ong librarya sa Alejandria nga naglaom nga kini molabaw niadtong karaan. “Ang unang upat ka andana anaa ilalom sa yuta. Ang librarya gilibotan ug nagaaninag nga linaw sa tubig, adunay 17 ka elebetor, mga bentana nga nagahinlo sa kaugalingon ug sistema sa kahilwas nga moderno kaayo nga arang makapalong ug kalayo nga wala gayoy ibilin bisan usa ka tinulo sa tubig diha sa usa ka talagsaong basahon.” Bisan pa niana, nagpadayon ang Journal, “ang librarya kulang sa usa ka hinungdanong butang. Mga basahon.” Ang mantalaan midugang nga human makagastog minilyon ka dolyar panahon sa daghang tuig sa konstruksiyon, “ang badyet alang sa pagbaton ug mga basahon sa bag-ong librarya diyutay na lang kaayo nga ang pangulo sa librarya, . . . si Mohsen Zahran, kinahanglang mohangyo ug mga basahon nga ang pangunang atraksiyon mao nga kini libre.” Sila wala mangita ug pangulong libraryan tungod kay, matod pa ni Ginoong Zahran, “kami walay ikasuweldo sa maong tawo.” Ang bag-ong librarya adunay luna alang sa walo ka milyong tomo sa mga basahon.

Hinanduraw nga Sakit

“Ang mga tawo nga nawad-an ug kasway sagad makasinati ug sugmatsugmat nga sakit nga daw nagagikan sa naputol nga kasway, o adunay bation gikan sa naputol nga kasway kon adunay mohikap sa ilang nawong,” nagtaho ang magasing New Scientist. “Sa dihang ang bahin sa cortex dili na mobati​—tungod sa pagputol sa kasway o kadaot sa dugokan​—ang kasikbit nga mga ugat mosulod sa pinutlan nga bahin, ug magpuli gayod niana,” ang magasin nagpatin-aw. Kini midugang: “Sagad moresulta kini nga mamatikdan sa mga napungkol ang nawala nga kasway, o mag-antos ug padayong kasakit.”

Bahong Gininhawa ug mga Kalaoman sa Panarbaho

“Dili pagpasulabi ang pag-ingon nga ang [bahong gininhawa] makadaot sa daghang pagpanarbaho,” nag-ingon ang dentistang si Ana Cristina Kolbe sa Exame, usa ka magasin sa negosyo sa Brazil. “Sa grabeng mga kaso,” midugang ang ehekutibong tigrekluta nga si Leandro Cerdeira, “ang mga tawo sunodsunod nga mawad-ag trabaho nga wala gani masayod sa tinuod nga hinungdan sa suliran.” Sa usa ka pagtuon nga gihimo sa duha ka dagkong siyudad sa Brazil, 40 porsiyento sa mga tawo nga gisurbi adunay halitosis, o bahong gininhawa. Lakip sa labing komon nga mga hinungdan mao ang kahigwaos ug diyeta nga kulang sa lanotong pagkaon. Aron makunhoran ang mga simtoma, si Dr. Kolbe nagrekomendar nga ang mga dunay bahong gininhawa magbakasyon sa pipila ka adlaw ug dugangan ang ilang pagkaon ug mga utan. Ingong dinaliang solusyon, ang mga empleyado nga dunay halitosis maglimugmog ug tinimplang dili isog nga oksihinada ug tubig.

Nagauswag nga Kawalay-Paglaom

Sumala sa usa ka taho sa World Health Organization (WHO) sa 105 ka nasod, ang aberids nga gidaghanon sa mga naghikog nianang mga dapita miuswag ug 60 porsiyento tali sa 1950 ug 1995, nagtaho ang mantalaang Le Monde sa Pransiya. Si Dr. José-Maria Bertolote, koordinetor sa departamento sa mental nga kahimsog sa WHO, nagbanabana nga usa ka milyon ka tawo ang naghikog sa 2000 ug laing 10 hangtod sa 20 ka milyon ang misulay paghikog. Hinunoa, ang tinuod nga gidaghanon mahimong mas taas pa. Sumala sa taho, mas daghang tawo ang mamatay matag tuig tungod sa paghikog kay sa tanang armadong panagsangka sa kalibotan. Taliwala niadtong 15 ug 35 ang edad, ang paghikog nahimong “usa sa tulo ka pangunang mga hinungdan sa kamatayon,” nag-ingon si Dr. Bertolote.

Mga Biktima sa Paglugos sa Habagatang Aprika

“Matag tuig, usa ka milyong pagpanglugos ang nahitabo sa Habagatang Aprika,” nag-ingon ang World Press Review. Kini nagpasabot nga usa ka paglugos labing menos ang gihimo matag 30 segundos. Ang artikulo nagtaho nga ang “Habagatang Aprika dunay kinatas-ang gidaghanon sa mga pagpanglugos sa tibuok kalibotan nga misangpot sa pagpatay.” Ang gidaghanon maoy 12 ka beses nga mas taas kay nianang sa Tinipong Bansa, nga maoy ikaduha sa rekord, bisan tuod ang populasyon sa Habagatang Aprika duna lamay 40 ka milyon. Ang artikulo midugang: “Sa ubang mga nasod, ang mga tawo tingali maglugos, mangawat, o mopatay kanimo. Apan sa Habagatang Aprika ang  mga tawo maglugos kanimo una ka nila patya, halos ang hinungdan lang kay naatol nga anaa ka sa maong lugar. Ang pagpanglugos halos awtomatikong mahitabo duyog sa ubang kriminal nga mga buhat.” Ug usab, “ang paglugos nahimong bahin sa mga rituwal alang sa pagdawat sa bag-ong mga membro sa gang,” kinsa sa baylo magpatay usab sa ilang mga biktima. Lakip sa nakaamot nga mga hinungdan nga gipunting sa artikulo mao ang taas nga gidaghanon sa pag-abuso sa bata ug ang kasagarang hunahuna nga barato ang kinabuhi. Dugang pa, ang usa ka surbi sa Johannesburg sa 1998, “nagbutyag nga ang batan-ong mga lalaki nagtuo nga ang mga babaye sa pagkatinuod nalipay nga gilugos apan naglilong lamang niini, ug kon imong giuban ang babaye sa pagpanuroy, ikaw dunay katungod nga makigsekso kaniya,” ang artikulo nag-ingon.

Walay-Dugong Pag-opera sa Habagatang Aprika

“Ang makapakurat nga gidaghanon sa mga dunay Aids nakaaghat sa usa sa pangunang mga grupo sa pribadong mga ospital sa Habagatang Aprika nga mogamit ug ‘walay-dugong pagpanambal ug pag-opera,’” nagtaho ang mantalaang The Mercury sa Habagatang Aprika. “Ang among tumong,” nag-ingon si Doktor Efraim Kramer, ang medikal nga direktor sa maong programa, “mao ang pagdasig sa kaubanang mga doktor sa pagtaganag pagpanambal ug pag-opera sa mga pasyente nga walay gamitong giamot nga dugo.” Bisan tuod labing menos 800 ka doktor sa Habagatang Aprika sa tinagsatagsa motanyag ug walay-dugong pagpanambal ug pag-opera, kini ang unang higayon nga ang usa ka grupo sa mga ospital nagdesisyon sa pagpatuman niining hiniusang programa sa tibuok nasod. Si Doktor Kramer miingon nga ang sanong sa mga doktor maoy “positibo kaayo.” Ang The Mercury nag-ingon: “Naugmad ang epektibong mga pamaagi sa walay-dugong pagpanambal ilabina tungod sa mga hangyo gikan sa relihiyosong mga grupo sama sa mga Saksi ni Jehova, nga modumiling tambalan pinaagig giamot nga dugo.”

Kinaiyanhong Bitamina C nga mga Kapsula

Ang azarole, nga gitawag usab nga sirali sa lasang, nagsukod lamang ug mga tres-kuwarto sa pulgada ang diametro niini. Apan, kining pait-tam-is nga prutas dunay 50 ka beses nga mas daghan ug bitamina C kay sa usa ka kahel ug 100 ka beses nga mas daghan kay sa usa ka lemonsito. Ang mga pagtuon nga gihimo sa San Martín State University sa Tarapoto, Peru, nagpakita nga ang 100 ka gramong unod gikan sa labing aslom nga lemonsito dunay 44 ka miligramong bitamina C, samtang ang samang gidaghanon sa azarole dunay 4,600 ka miligramo. Upat lamang niining kinaiyanhong prutas nga mga “kapsula” ang igong motagana ug bitamina C nga kinahanglanon sa matag adlaw alang sa usa ka adulto. Sumala sa mantalaang El Comercio, gihimo ang mga paningkamot aron sutaon kon ang azarole, “usa ka daling malata nga prutas,” mahimong itanom para baligya ingong kapuling tanom sa coca.

Makadaot nga Tambag

“Ang media ug ang mga sikologo sa popular nga ideya nagduso sa ideya nga ang ‘pagpahungaw’ [sa kasuko] mapuslanon,” nag-ingon ang magasing Psychology Today. “Apan kining tambaga mas makadaot inay makatabang.” Sumala sa usa ka sikologo sa Iowa State University nga si Brad Bushman, “ang pagpahungaw sa kasuko sa aktuwal nagadugang sa kaagresibo.” Ang mga tawong gieksperimentohan nga “nagpahungaw” pinaagi sa pagsumbag sa punching bag nagpakitag dobleng kaagresibo ug kapintas kay niadtong wala mobuhat niana. Bisan “ang mga gieksperimentohan nga mobasag artikulo bahin sa mga kaayohan sa pagpahungaw sa kasuko una pa mosumbag sa punching bag, nakaplagang mas dako ug purohan nga buot manumbag kay sa uban,” ang artikulo nag-ingon. “Inay sulayan ang pagpakalma,” nag-ingon si Bushman, “bug-os ihunong ang kasuko. Ihap hangtod sa 10​—o hangtod sa 100 kon gikinahanglan​—ug ang kasuko mawala.”

Kinadak-ang Buslot sa “Ozone” Sukad Masukad

Niadtong Septiyembre 2000, ang nagbantay sa ozone nga satelayt sa NASA mirekord sa kinadak-ang buslot sa hut-ong sa ozone nga namatikdan ibabaw sa Antartika sukad masukad. Kini ang gitaho sa mantalaang Clarín sa Buenos Aires, Argentina. Ang buslot makita ibabaw sa usa ka lugar nga may gidak-on nga mga 28.3 milyon kilometro kuwadrado, milabaw sa kanhing rekord ug kapin sa 1,000,000 kilometro kuwadrado. Ang hilabihan nga gidak-on sa maong buslot nakapakurat sa mga siyentipiko. Si Dr. Michael Kurylo sa NASA nag-ingon nga kining mga obserbasyon “nagpalig-on sa katarongan nga mabalaka mahitungod sa kahuyang sa hut-ong sa ozone sa yuta.” Nagkomento ang pisikong si Rubén Piacentini sa National Committee for Space Activities sa Argentina nga bisan pag ang buslot sa pagkakaron anaa ibabaw sa walay molupyong Antartika, “kini sa kataposan mahimong mokaylap ibabaw sa habagatang bahin sa [Argentina].” Ang Clarín nag-ingon nga ang ozone nagsilbing usa ka salipod nga nagkunhod sa mahimong makadaot nga epekto sa radyasong ultraviolet sa adlaw.