Cherrapunji—Usa sa Labing Ulanong mga Dapit sa Yuta

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA INDIA

USA sa labing ulanong mga dapit sa yuta? Apan sa unsang paagi naingon niana? Ang kanihit sa tubig kasagaran dinhi sa India, ug sa daghang adlaw dili ka gani kinahanglang magpayong! Unsang katingad-ang dapit ang atong gihubit? Ang Cherrapunji​—usa ka lungsod sa Meghalaya, usa ka amihanan-sidlakang estado sa India, nga kasikbit sa Bangladesh. Ang Meghalaya maanindot kaayo mao nga gitawag kini ug “ang Scotland sa Sidlakan.” Ang ngalan niini mismo nagkahulogang “pinuy-anan sa mga panganod.” Apan nganong ang Cherrapunji dugay nang giisip nga usa sa labing ulanong mga dapit sa yuta? Buweno, mopanaw tag kadiyot paingon niining makaiikag nga kinaiyanhong talan-awon. *

Atong sugdan ang atong panaw sa Shillong, ang kaulohan sa estado sa Meghalaya. Sakay sa pangturista nga bus, kita mobiyahe pahabagatan. Samtang molabay kita sa hanayhay nga kabungtoran ug halapad nga kabalilihan, makita nato ang nagbitay nga mga panganod sa unahan, nga magpahinumdom dayon nato nga haom ang ngalang Meghalaya.

Ang dalan nga atong gisubay subidahon ug naglikoliko ubay sa ngilit sa usa ka titip nga pangpang nga bagag kakahoyan. Ang mga tubig sa busay nag-ambak gikan sa habog kaayong pangpang, nga nagpuno sa subang kusog nga nag-agos agi sa walog. Samtang mohunong ang atong bus sa Mawkdok, makita nato ang ubos nga pundok sa mga panganod nga napadpad paingon sa mga bungtod. Sa kalit kini motabon sa tibuok nga bahin sa usa ka talan-awon ug dayon kalit nga moiway aron makita kini. Sa makadiyot, kita usab matabonan sa bagang panganod ug dili na makita tungod sa puti nga gabon nga naglimin nato. Apan, sa dili madugay, ang mga panganod moliyoliyo palayo nato, ug madan-agan sa adlaw ang maanindot kaayong talan-awon.

Ang Cherrapunji maoy 1,300 metros ibabaw sa lebel sa dagat. Inig-abot nato sa lungsod, wala kitay makitang dag-om, ug walay nagdalag payong. Kitang mga bisita lang ang andam engkaso nga mobunok ang ulan! Busa kanus-a man diay moulan?

Mobunok ang ulan sa tropikanhong mga dapit sa dihang moalisngaw ang daghan kaayong tubig gikan sa mas init nga mga bahin sa dagat tungod sa kainit sa adlaw. Sa dihang ang umogon nga mga hangin gikan sa Indian Ocean mohuros paingon sa habagatang mga bakilid sa Kabukiran sa Himalaya ug mapugos pagpataas, ibubo niini ang umog pinaagig mga pagbunok sa ulan.  Ang patag ibabaw sa bukid sa Meghalaya maoy pangunang saloranan. Dugang pa, tungod kay kining habog nga dapit bantang kaayo sa kainit sa tropikanhong adlaw sa maadlaw, ang mga dag-om mopataas ug magbitay ibabaw sa patag sa bukid hangtod nga mobugnaw ang hangin inigkagabii na. Mao tingali kiniy hinungdan kon nganong kasagarang mobunok inigkagabii.

Niadtong Hulyo 1861, miulan ug katingalahang 930 sentimetros nga ulan sa Cherrapunji! Ug miulan ug 2,646 sentimetros sulod sa 12-ka-bulan nga yugto gikan sa Agosto 1, 1860, hangtod sa Hulyo 31, 1861. Karong adlawa, sa aberids, moulan sa Cherrapunji sulod sa 180 ka adlaw matag tuig. Kinakusgan ang pagbunok sa ulan gikan sa Hunyo hangtod sa Septiyembre. Tungod kay kasagarang mobunok ang ulan sa gabii, ang mga turista malingaw sa ilang pagpanan-awtan-aw nga dili mahumod sa ulan.

Lisod tuohan nga bisan tuod magsigeg ulan, magnihit ang tubig niining dapita. Apan, mao kanay kanunayng mahitabo sa mga bulan sa tingtugnaw. Asa man mobunok ang ulan kung tinghabagat? Tungod sa grabeng pagkaupaw sa lasang sa gawas lag diyutay sa Cherrapunji, ang kadaghanan sa tubig sa ulan mobuhagay gikan sa patag ibabaw sa bukid, nga magpuno sa mga suba sa kapatagan, nga sa panguna moagos paingon sa Bangladesh. Ang mga proyekto sama sa pagtukod ug mga dam diha sa mga suba ug paghimog mga pondohanag tubig maoy gihatagan karon ug pagtagad. Apan sumala sa usa ka hari sa tribo sa Mawsynram nga si G. S. Malngiang, “wala gayoy gihimong tininuod nga mga paningkamot aron masulbad ang suliran sa tubig.”

Ang pagduaw sa Cherrapunji tinuod gayod nga kulbahinam ug matulon-anon. Pagkanindot sa talan-awon sa maong dapit! Ug dunay matahom nga mga bulak, apil ang 300 ka espisye sa mga orkid ug usa ka talagsaong espisye sa tigkaog-insekto, pormag-pitsel nga tanom. Dugang pa, dunay daghang matang sa ihalas nga mga mananap nga takos dayegon, ug dunay anapog nga mga yungib nga angayng suhiron ug dagkong mga bato nga angayng susihon. Ang halapad nga mga plantasyon sa orens sa maong lugar nagapamunga niining dugaon nga mga prutas ug nagpaposible usab sa kinaiyanhong pagpatunghag tam-is nga mga dugos gikan sa orens. Kining tanan nagpaabot sa mga bisita sa Meghalaya, ang “pinuy-anan sa mga panganod,” ug sa Cherrapunji, usa sa labing ulanong mga dapit sa yuta.

[Footnote]

[Mapa sa panid 22]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

INDIA

Cherrapunji

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 23]

Ang mga busay magpuno sa subang kusog nga nag-agos agi sa walog

[Hulagway sa panid 23]

Kini nga espisye sa tigkaog-insekto, pormag-pitsel nga tanom ania lang niining dapita sa yuta

[Credit Line]

Photograph by Matthew Miller