Maluwas ba Nato ang Kahoyng Kandelabra?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRAZIL

DIHAY panahon nga ang habagatang Brazil napunog mga kahoyng pino. Ang kaamgiran niini sa kandelabra mao ang naghimo niining haom tawgon nga “kahoyng kandelabra.” Kini nailhan usab ingong pino sa Paraná ug ang pino sa Brazil.

Ang mga cone nga nagbitay sa kahoyng kandelabra mas dagko kay sa buongon, nga ang pipila motimbang ug lima ka kilo. Ang usa ka cone mahimong masudlag mga 150 ka liso, nga gitawag ug mga pinhão sa Portuges. Kon mahinog na ang cone, mopaka kini sa dihang masiak, ug mangahulog ang mga liso.

Ang mga tawo, langgam, ug mga hayop mokaon sa mga liso, nga may baho ug lami nga sama sa kastanyas. Dihay panahon nga ang mga pinhão​—usa ka maayong tinubdan sa protina ug kalsiyum​—nahimong pangunang kalan-on sa pipila ka lumad nga mga tribo sa habagatang Brazil. Ang mga liso gigamit gihapon karong adlawa. Pananglitan, sa Estado sa Santa Catarina sa Brazil, makita kini sa mga potahe sa maong dapit, sama sa paçoca de pinhão (dinugmok nga mga pinhão).

Ang kahoyng kandelabra inanayng nameligro sa dihang ang mga lalin nga taga-Uropa sa ika-18ng siglo nakadiskobre nga mahimo kining larason. Wala madugay, ang mga kahoyng kandelabra gipamutol aron gamiton sa pagtukod ug mga balay o gipamuril lang aron ang luna himoong kamaisan ug mga parasan. Sa paglabay sa panahon, mas daghang kahoy ang gipamutol kay sa mga gipananom. Karon, pipila na lang ka pundok sa mga kahoyng pino ang nahibilin. Ingong resulta, ang bili sa kahoyng kandelabra misaka pag-ayo. “Ang pino dili na kahoy,” nag-ingon ang usa ka tawo nga tiglaras ug kandelabra sulod na sa 50 anyos. “Kini maoy bulawan.”

Ang mga tigpanukiduki nag-ingon nga kon dili pa tungod sa asul nga jay, napuo na unta ang kandelabra. Tuktokon niining dili-kapoyang langgam ang mga liso sa kahoyng kandelabra, nga magtipig sa pipila niini diha sa lumot ug patayng mga pako nga nanurok sa kahoy. Ubay-ubay niining mga lisoha manurok sa ulahi. Busa, kon hunahunaon, ang asul nga jay usa ka kugihang tigtanom sa mga kahoyng kandelabra! Hinunoa, ikasubo nga nagkadiyutay ang asul nga jay tungod sa pagpamuril sa mga lasang sa pino.

Ang pipila ka kompaniyang mamutol ug kahoy nagsugod na karon sa pagpreserbar sa gagmayng luna sa lasang ug usab sa pagpananom pag-usab ug kandelabra diha sa mga dapit sa habagatang Brazil. Tingali kini nagkahulogan nga may paglaom pa nga modaghan ang kahoyng kandelabra.

[Mga hulagway sa panid 11]

Ang matag cone nasudlag mga 150 ka “pinhão”

[Credit Line]

Kahoy ug mga cone: Marcos Castelani