Ang Bibliyang Dalmatin—Talagsaon Apan Wala Hikalimti

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA SLOVENIA

SA HINAPOS nga bahin sa ika-16 nga siglo nangabot sa Slovenia ang kataposang mga barel nga nasudlag bililhong mga butang. Sulod sa duha ka tuig kini gipasulod sa nasod diha sa lainlaing mga ruta. Aron dili mahibaloan ang sulod niini, ang mga barel gimarkahan ug “mga baraha” o “mga baligya.” Diha sa sulod mao ang mga tomo sa unang kompletong Bibliya sa Eslobenyano nga pinulongan nga panit ug hapin.

Ang bililhong kargamento mao ang katumanan sa damgo sa duha ka masibotong mga lalaki​—si Jurij Dalmatin ug Primož Trubar, kinsa nagdeboto sa ilang kinabuhi sa paghubad sa Bibliya ngadto sa lokal nga pinulongan sa ilang katawhan. Bisag wala hatagig linaing pag-ila kining mga tawhana diha sa daghang mga basahon sa kasaysayan, ang ilang mga ngalan mahimong ikadugang sa listahan niadtong nakaamot ug dako sa una nga paghubad sa Bibliya.

Si Dalmatin, ang tawo nga responsable sa tagong pagpadala sa mga Bibliya, naglakip ug usa ka linain nga kopya nga may maanindot kaayong hapin alang kang Trubar, nga iyang higala ug magtatambag. Atong hisgotan ang mga hagit nga naatubang niining duha ka lalaki sa paghimo sa Bibliya nga mabatonan diha sa lokal nga pinulongan sa ilang katagilungsod.

Kon sa Unsang Paagi Nahimong Usa ka Maghuhubad

Sa ika-16 nga siglo, ang Balaang Romanhong Imperyo, nga suod nga nalangkit sa Simbahang Romano Katoliko, lig-on gihapon diha sa daghang dapit sa Uropa. Apan, ang Protestanteng Repormasyon aktibo na kaayo, ug ang mga epekto sa maong kalihokan inanayng nakasulod sa kalungsoran ug kabaryohan sa lugar nga gitawag karon nga Slovenia. Si Trubar, usa ka pari sa maong dapit, maoy usa sa unang misagop sa mga tinuohan sa Protestante.

Sanglit ang Latin mao ang pinulongan sa Simbahang Katoliko, kadtong pipila lang nga natudloan sa maong karaang pinulongan ang makasabot sa mga misa sa simbahan ug sa Bibliya. Apan, ang mga Repormador nag-ingon nga ang mga misa sa simbahan kinahanglang himoon sa pinulongan nga masabtan sa tanan. Busa, sa tungatungang bahin sa ika-16 nga siglo, ang pipila ka teksto sa Bibliya gibasa diha sa lokal nga Eslobenyano nga pinulongan panahon sa mga misa sa simbahan. Nahimo kini tungod kay ang pipila ka teksto nga katumbas sa Eslobenyano gisulat diha sa panaplin sa Latin nga basahon sa Misa, nga gigamit sa mga pari.

Apan, buot ni Trubar nga mabatonan ang tibuok Bibliya diha sa Eslobenyano. Sanglit wala pay Eslobenyano nga alpabeto, gimugna kini ni Trubar, ug niadtong 1550 gisulat niya ang unang libro nga gipatik sa Eslobenyano nga pinulongan. Gilakip niya niini ang pipila ka bersikulo gikan sa Genesis. Sa ulahi, gihubad usab niya ang Salmo ngadto sa Eslobenyano ug sa ngadtongadto ang tibuok Bag-ong Tugon, o Kristohanon Gregong Kasulatan.

Apan, nahibalo si Trubar nga kulang siya ug kahibalo sa pinulongan nga gikinahanglan aron molampos ang iyang pangandoy nga mahubad ang tibuok Bibliya ngadto sa Eslobenyano. Giisip niya si Jurij Dalmatin, usa ka maalamon nga batan-ong estudyante, nga mao ang makatabang kaniya sa pagpalampos sa iyang tumong.

Kaagi ni Dalmatin sa Bata Pa

Si Dalmatin, nga anak sa kabos nga pamilya, natawo niadtong mga 1547 sa usa ka baryo nga nahimutang sa habagatang Slovenia karon. Sa bata pa, siya mieskuyla sa lokal nga tunghaan nga gidumala sa usa ka bag-o pang kabig sa Protestantismo, ug kini nakaimpluwensiya ug dako sa iyang hilig sa relihiyon sa ulahi. Uban sa pagpaluyo ni Trubar ingon man sa usa  ka magtutudlo sa eskuylahan ug sa lokal nga mga molupyo, mieskuyla si Dalmatin sa usa ka relihiyosong tunghaan ug sa ulahi mitungha sa usa ka unibersidad sa Alemanya. Tungod niini nahanas niya ang pinulongang Latin ug Aleman, nakakat-on sa Hebreohanon ug Grego, ug nakahuman sa iyang pagtuon sa pilosopiya ug teolohiya.

Bisan pag si Dalmatin nagtungha sa gawas sa nasod, gidasig siya ni Trubar nga pabilhan ug pauswagon ang iyang lumad nga pinulongan, ang Eslobenyano. Sa nagtungha si Dalmatin sa unibersidad, samtang diha pa sa pangedarong 20, gisugdan niya ang dako kaayong buluhaton sa paghubad sa Bibliya ngadto sa pinulongan sa iyang mga katagilungsod. Ang kinasingkasing nga pangandoy ni Trubar nga mabatonan ang kompletong Bibliya diha sa Eslobenyano nahimo na karong pangunang tumong sa kinabuhi ni Dalmatin.

Ang Paghubad Nagsugod

Uban sa dakong kadasig, gisugdan dayon ni Dalmatin ang proyekto sa paghubad sa Hebreohanong Kasulatan. Dayag, siya naghubad gikan sa orihinal nga mga pinulongan apan kanunayng nagsusi sa Alemang hubad sa Latin Vulgate ni Martin Luther. Kon bahin kang Trubar, niadtong 1577 nahubad na niya ang tibuok Kristohanon Gregong Kasulatan ngadto sa Eslobenyano, sumala sa gihisgotan ganina. Gitul-id ug gipauswag karon ni Dalmatin ang hubad ni Trubar, nga sa makausa pa nagsusi pag-ayo sa Alemang hubad ni Luther sa Bibliya. Gitangtang niya ang daghang Aleman nga estilo ni Trubar ug naghimo sa hubad nga mas nagkaharmonya. Tingali gigamit ni Dalmatin ang iyang nahibaloan sa Grego diha sa iyang paghubad, apan gilantugian pa gihapon sa mga eskolar kon misusi ba siya sa una nga mga tekstong Grego o wala.

Giduyogan sa mga Kakulian

Tungod kay ang Eslobenyano nga alpabeto gipailaila pipila lang ka dekada ang milabay, giatubang ni Dalmatin ang malisod nga buluhaton. Dugang pa, diyutay lang ang bokabularyo, ug walay reperensiyang mga basahon nga Eslobenyano. Busa, nagkinahanglan kinig dakong sukod sa pagkamamugnaon aron mahubad ang teksto nga masabtan diha sa Eslobenyano.

Ang kalihokan nga Kontra Repormasyon nakadugang usab sa kalisod. Sanglit ang magpapatik sa Slovenia gidestiyero, ang pagpatik sa Bibliya kinahanglang himoon sa gawas sa nasod. Kini ang hinungdan nga kinahanglang tago nga ipasulod ang mga Bibliya diha sa nasod. Apan, bisan pa sa mga kakulian, nakab-ot ni Dalmatin ang iyang tumong sulod lang sa napulo ka tuig, lagmit sa pangedarong 30.

Ilalom sa pagdumala ni Dalmatin unang napatik ang 1,500 ka kopya sa Bibliya sa pito ka bulan. Daghan ang nagtawag sa maong Bibliya nga usa ka basahon sa obra-maestra ug usa ka buhat sa arte, tungod kay kini gidisenyohan ug 222 ka linuta nga mga dibuho nga gikan sa bloke nga mga kahoy. Daghan sa orihinal nga mga Bibliya ang naglungtad pa gihapon, ug ang maong hubad gigamit pa ingong basehanan sa modernong-adlawng mga bersiyon sa Bibliya sa Eslobenyano. Ang nahimo niining duha ka lalaki nakatabang nga karon mabasa na sa mga taga-Slovenia ang Pulong sa Diyos diha sa ilang lumad nga pinulongan.

[Kahon/Hulagway sa panid 15]

ANG BALAANG NGALAN

Gilakip ni Dalmatin ang mosunod nga pagpatin-aw diha sa pasiunang pulong sa iyang hubad sa Balaang Bibliya: “Kon diin gani ang pulong GINOO gipatik sa dagkong mga letra, kini nagtumong lamang sa GINOONG Diyos kansang ngalan maoy יהוה, Jehova, diha sa Hudiyohanong pinulongan. Kining ngalana iya lamang sa GINOONG Diyos ug wala nay lain.”

[Mga hulagway sa panid 14, 15]

Primož Trubar

Atubangang panid sa Eslobenyano nga Bibliya

[Credit Line]

Tanang hulagway gawas sa Tetragrammaton: Narodna in univerzitetna knjižnica—Slovenija—Ljubljana