Asa na Man ang Tanang Tubig?

Ang Cherrapunji, India, maoy usa sa labing ulanon nga mga dapit sa yuta. Sa tinghabagat, 9,000 milimetros nga ulan ang mobasa sa mga bukid niini, nga nahimutang sa tiilan sa Kabukiran sa Himalaya. Apan, bisag dili tingali katuohan, ang Cherrapunji nag-antos usab sa kanihit sa tubig.

TUNGOD kay diyutay lang ang tanom nga nahibilin nga makasuhop sa tubig, mobul-og kini nga halos sama ka kusog sa pagbundak niini gikan sa langit. Duha ka bulan pagkahuman sa mga ulan sa tinghabagat, magnihit ang tubig. Katuigan kanhi, si Robin Clarke, sa iyang librong Water: The International Crisis, naghubit sa Cherrapunji ingong “ang labing ulanon nga desyerto sa yuta.” *

Dili layo sa ubos sa Cherrapunji nahimutang ang Bangladesh, naghuot sa mga tawo, naa sa patag nga nasod nga naapektohan pag-ayo sa mga ulan sa tinghabagat nga mobuhagay sa upaw nga mga bukid sa India ug Nepal. May mga tuig nga dos-tersiya sa Bangladesh ang malunopan. Apan sa dihang mohubas na ang tubig, ang Suba sa Ganges mohinay pag-agos, ug ang yuta mauga. Kapin sa 100 ka milyong tawo sa Bangladesh ang nag-atubang niining makapasubo, tinuig nga siklo sa mga lunop ug hulaw. Nagpasamot sa kahimtang, ang tubig sa atabay didto kontaminado sa arsenic, nga lagmit milyonmilyong tawo na ang nangahilo.

Sa Nukus, Uzbekistan, dili layo sa Dagat sa Aral, ang asin mao ang problema inay ang arsenic.  Ang puti, tibugol nga asin molimin sa mga tanom nga gapas ug makapasawot niini. Ang asin mopaibabaw gikan sa punog-tubig nga yuta sa ilalom. Kining problemaha, nga gitawag ug salinization o pagkatigom sa asin diha sa yuta, dili bag-o. Ang agrikultura sa Mesopotamia nadaot upat ka libo ka tuig kanhi tungod gayod sa mao gihapong rason. Tungod sa sobrang irigasyon ug sa dili maayong agosanan sa tubig ang mga asin diha sa yuta mapondo sa ibabaw. Aron makabaton ug arang-arang nga ani, kinahanglang gamiton ang mas daghang tubig nga tab-ang. Apan, ngadtongadto ang yuta mahimong walay-pulos—alang sa umaabot nga mga kaliwatan.

Asa na man ang Tanang Tubig?

Ikasubo nga kadaghanan sa ulan mahitabo sa matang sa pagbunok. Dili lamang kini magpahinabog paglunop kondili moresulta usab sa pagbul-og dayon sa tubig gikan sa yuta paingon sa dagat. Ug ang ubang dapit pirmeng maulanan, samtang ang uban panagsa rang maulanan. Ang Cherrapunji nahibaloan nga nagrekord ug kapin sa 26,000 milimetros nga ulan sa usa ka 12-ka-bulan nga yugto, samtang ang Desyerto sa Atacama sa amihanang Chile makasinati tingali ug ubay-ubayng tuig nga wala gayoy kusog nga ulan.

Dugang pa, kadaghanan sa mga tawo sa atong planeta nagpuyo sa dapit diin diyutay ra ang tubig. Pananglitan, pipila lang ka tawo ang nagpuyo sa tropikanhong mga dapit sa Aprika ug Amerika del Sur diin dagaya ang ulan. Ang dako kaayong Suba sa Amazon mobugwak ngadto sa Dagat Atlantiko ug 15 porsiyento sa tinuig nga inagos nga tubig sa tibuok kalibotan, apan tungod kay diyutay ra ang populasyon sa maong dapit, diyutay rang tubig ang kinahanglang gamiton sa mga tawo. Sa laing bahin, mga 60 ka milyong tawo ang nagpuyo sa Ehipto, diin diyutay ra ang ulan, ug halos ang tanang panginahanglan nila sa tubig kinahanglang itagana sa nagakahubas nga Suba sa Nilo.

Katuigan kanhi ang ingon nianang dayag kaayong mga kalainan sa mga suplay sa tubig wala magpahinabog grabeng mga suliran. Sumala sa usa ka surbi, sa 1950 walay dapit sa yuta nga nag-antos gumikan sa diyutay kaayo o hilabihan gayod ka diyutay nga suplay sa tubig. Apan nausab na kadtong mga panahon sa kadagaya sa tubig. Sa uga nga mga dapit sa Amihanang Aprika ug Sentral Asia, ang gidaghanon sa tubig nga mabatonan kada tawo mikunhod ngadto sa ikapulong bahin sa gidaghanon niadtong 1950.

Gawas pa sa pag-uswag sa populasyon ug sa diyutayng ulan diha sa daghang naghuot sa mga tawo nga mga dapit, ang panginahanglan sa tubig miusbaw tungod sa ubang mga rason. Sa kalibotan karon, ang kauswagan nalangkit pag-ayo sa kasaligang suplay sa tubig.

Ang Nag-usbaw nga Panginahanglan Alang sa Tubig

Kon nagpuyo ka sa usa ka industriyalisadong nasod, sa walay duhaduha nakamatikod ka nga  ang mga pabrika nagpundok palibot sa hinungdanong mga suba. Yano ang rason. Ang industriya nagkinahanglag tubig sa pagpatungha sa halos tanang butang, gikan sa mga kompiyuter ngadto sa mga kimpit sa papel. Gamiton usab ang hilabihan ka daghang tubig sa pagproseso ug pagkaon. Ang mga planta sa elektrisidad nagkinahanglag daghan kaayong tubig ug nahimutang kini ubay sa mga lanaw o mga suba.

Ang panginahanglan alang sa tubig diha sa agrikultura mas dako pa gani. Sa daghang dapit ang ulan diyutay ra kaayo o kaha dili gayod kasaligan nga makagarantiya ug maayong ani, busa ang irigasyon daw mao ang maayo kaayong solusyon aron sa pagpakaon sa gigutom nga planeta. Ingong resulta sa pagdepende sa mga tanom nga mabuhi tungod sa irigasyon, gigamit sa agrikultura ang dakong bahin sa suplay sa tab-ang nga tubig sa planeta.

Dugang pa, midako ang konsumo sa tubig diha sa panimalay. Sa mga tuig sa 1990, ang makapakurat nga 900 ka milyon nga bag-ong mga molupyo sa siyudad nagkinahanglan ug igong sanitasyon ug hinlong tubig. Ang naandang mga tuboran sa tubig, sama sa mga suba ug mga atabay, dili na paigo sa dagkong mga siyudad. Pananglitan, ang Mexico City karon kinahanglang magtaod ug mga tubo gikan sa tuboran sa tubig nga 125 kilometros ang kalay-on ug bombahon ang tubig agi sa kabukiran nga may gihabogong 1,200 metros ibabaw sa nahimutangan sa maong siyudad. Ang kahimtang, matod ni Dieter Kraemer sa iyang report nga Water: The Life-Giving Source, “ikatandi sa usa ka kugita; ang mga gaway miabot sa gawas sa siyudad aron makakuhag tubig.”

Busa, ang industriya, agrikultura, ug ang mga dakbayan ngatanan nagtuaw alang sa dugang tubig. Ug daghan sa ilang panginahanglan ang gitagana, sa pagkakaron, pinaagi sa pagkuha ug tubig gikan sa mga pondohanan sa planeta—ang tubig sa ilawom sa yuta. Ang tubigong mga bahin sa ilawom sa yuta maoy usa sa pangunang mga pondohanan sa tab-ang nga tubig. Apan mahurot usab kini. Ang maong mga pondo sa tubig sama sa kuwarta sa bangko. Dili ka makasigeg kuha niana kon gamay ra ang imong gideposito. Sa madugay o sa madali, anihon ra nimo ang imong gipugas.

Tukmang Paggamit ug Pag-abuso sa Tubig sa Ilawom sa Yuta

Ang tubig sa ilawom sa yuta mao ang suplay sa tubig nga atong makuha kon magkalot kita ug atabay. Ang report sa United Nations Children’s Fund nga Groundwater: The Invisible and Endangered Resource nagbanabana nga katunga sa tubig nga gigamit alang sa panimalay ug alang sa irigasyon naggikan niining maong tuboran. Tungod kay ang tubig sa ilawom sa yuta kasagarang wala kaayo mahugawi kon itandi sa tubig sa ibabaw sa yuta, kini usab nagtagana ug dakong bahin sa atong imnonon nga tubig, diha sa mga siyudad ug sa kabanikanhan. Kon igoigo ra ang  kuhaon nga tubig, ang suplay sa tubig sa ilawom sa yuta dili makibrahan, tungod kay kini kanunayng mahulipan sa ulan nga inanayng mohunob ngadto niining maong mga pondohanan sa ilawom sa yuta. Apan sulod sa daghang dekada ang tawo nagsuyop ug mas daghang tubig kay sa ikapuli sa kinaiyanhong siklo sa tubig.

Ang resulta mao nga ang lebel sa tubig sa ilawom sa yuta nag-anam ka lawom, ug nahimo nang gastoso o dili-praktikal ang pagkalot ug igong kaladmon aron maabot kini. Sa dihang mahubsan na ang atabay, mosangpot kini sa kadaot sa ekonomiya ug sa tawo. Sa India ang maong mga trahedya nagsugod na sa pagkahitabo. Tungod kay ang pagkaon alang sa usa ka bilyong tawo nga nagpuyo sa sentral nga kapatagan sa Tsina ug India nagdepende sa tubig nga napondo sa ilawom sa yuta, makapatugaw ang palaaboton.

Ang anam-anam nga pagkahubas sa mga suplay sa tubig sa ilawom sa yuta misamot pa gayod tungod sa pagkakontaminado niini. Ang mga abono sa tanom, mga hugaw sa tawo ug mananap, ug ang industriyal nga mga kemikal ngatanan misagol ngadto sa tubig sa ilawom sa yuta. “Sa dihang makontaminar ang usa ka tubigong bahin sa ilawom sa yuta, ang paghinlo niana mahimong dugay ug gastoso, imposible pa gani,” matod sa usa ka taho nga gipatik sa World Meteorological Organization. “Ang inanay nga paghunob sa mga hugaw ngadto sa tubig sa ilawom sa yuta gitawag ug ‘kemikal nga time bomb.’ Kini naghulga sa tawo.”

Ang kataposang kabalit-aran mao nga ang tubig nga gibomba gikan sa tubigong mga bahin sa ilawom sa yuta makadaot na hinuon sa mismong yuta nga patubigan unta niana. Kadaghanan sa yuta nga dunay irigasyon diha sa uga o ugahon nga mga nasod sa kalibotan sa pagkakaron nasagolan na ug asin. Sa India ug Tinipong Bansa—duha sa pangunang tigpatunghag-pagkaon nga mga nasod sa kalibotan—25 porsiyento sa yuta nga dunay irigasyon ang grabe nang nadaot.

Ayaw Pag-usik Aron Dili Manginahanglan

Bisan pa niining tanang kalisdanan, ang kahimtang dili unta hilabihan ka dulom kon ang bililhong tubig sa planeta wala usiki. Ang dili episyenteng mga pamaagi sa irigasyon kasagarang mag-usik ug 60 porsiyento sa tubig sa dili pa kini makaabot sa mga tanom. Ang gipauswag nga pagkaepisyente—nga naggamit sa mabatonang teknolohiya—makapakunhod ug katunga sa tubig nga gigamit sa industriya. Ug bisan ang tubig nga gamiton diha sa dakbayan makunhoran ug 30 porsiyento kon ayohon dayon ang buslot nga mga tubo.

Ang mga lakang nga himoon sa pagdaginot sa tubig nagkinahanglag determinasyon ug taktika. Duna bay maayong mga katarongan sa pagtuo nga ang bililhong tubig sa atong planeta madaginot alang sa umaabot nga mga kaliwatan? Tubagon sa atong kataposang artikulo kining pangutanaha.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

ANG TUBIG GIKINAHANGLAN ARON PADAYONG MOOBRA ANG KALIBOTAN

Halos tanang industriyal nga mga proseso mokonsumo ug daghan kaayong tubig.

◼ Ang paggama ug usa ka toneladang asero makakonsumo ug 280 ka toneladang tubig.

◼ Ang paggama ug usa ka kilong papel mahimong magkinahanglan ug hangtod sa 700 kilos nga tubig (kon dili iresiklo sa pabrika ang tubig).

◼ Aron mahimo ang usa ka awto, ang tiggama mogamit ug tubig nga 50 ka pilo sa gibug-aton sa awto.

Ang agrikultura magkinahanglan tingali ug ingon ka daghang tubig, ilabina kon ang binuhing mga mananap gibuhi diha sa ugahon nga mga dapit sa yuta.

◼ Aron makapatungha ug usa ka kilong steak gikan sa karne sa baka sa California gikinahanglan ang 20,500 litros nga tubig.

◼ Ang paglimpiyo ug pagpabagtik sa usa lang ka manok diha sa freezer magkinahanglan ug labing menos 26 litros nga tubig.

[Graph/Mga hulagway sa panid 8]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ASA GIGAMIT ANG TUBIG?

Agrikultura 65%

Industriya 25%

Panimalay 10%

[Mga hulagway sa panid 9]

Milyonmilyong galon sa tubig ang nausik tungod sa buslotong mga tubo ug mga gripo nga gipasagdan lang nga mag-agas

[Credit Line]

AP Photo/Richard Drew