Hapit na Bang Mahutdig Tubig ang Kalibotan?

“Ang paggamit sa kasaligan, hinlo ug igong tinubdan sa tab-ang nga tubig maoy pangunang kinahanglanon alang sa pagpabiling buhi, sa maayong panglawas ug sa katilingbanon ug ekonomikanhong kaugmaran sa tanang tawo. Apan, kita nagpadayon sa paggawi nga daw ang tab-ang nga tubig maoy dagaya kanunay nga kahinguhaan. Dili kini kanunayng dagaya.”—KOFI ANNAN, SEKRETARYO-HENERAL SA HINIUSANG KANASORAN.

SA UDTO matag Huwebes sulod sa milabayng usa ka libo ka tuig, usa ka talagsaong korte ang magsesyon diha sa siyudad sa Valencia sa Espanya. Ang trabaho niini mao ang pagsulbad sa mga panag-away tungod sa tubig.

Ang lokal nga mga mag-uuma sa tabunok nga patag sa Valencia nagdepende sa irigasyon, ug ang irigasyon nagkinahanglag daghang tubig—nga kanunayng nihit niining bahina sa Espanya. Ang mga mag-uuma makaapelar ngadto sa korte nga nagdumala sa kaso may kalabotan sa tubig kon gibati nila nga wala nila madawat ang ilang nahiangayng bahin. Ang mga panag-away tungod sa tubig dili na bag-o, apan kini talagsa rang masulbad sa makiangayong paagi sama sa Valencia.

Duolan sa 4,000 ka tuig kanhi, usa ka grabeng panag-away ang miulbo taliwala sa mga magbalantay sa karnero bahin sa kon kinsay angayng mogamit sa atabay duol sa Beer-seba sa Israel. (Genesis 21:25) Ug ang mga suliran maylabot sa tubig sa Tungang Sidlakan misamot pa sukad niadto. Labing menos duha ka iladong mga lider sa maong dapit miingon nga ang tubig maoy usa ka isyu nga makaaghat kanila sa pagdeklarar ug gubat batok sa kasikbit nga Estado.

Sa ugahon nga mga nasod sa kalibotan, ang tubig kanunayng nakahaling ug kasungian. Dali rang masabtan ang rason: Ang tubig kinahanglanon sa kinabuhi. Ingon sa gipunting ni Kofi Annan, “ang tab-ang nga tubig bililhon: dili kita mabuhi kon wala kana. Dili kini mapulihan: walay kahulip niini. Ug kini tandogon: ang kalihokan sa tawo adunay dakong epekto sa gidaghanon ug kalidad sa tab-ang nga tubig nga mabatonan.”

Karon, ang gidaghanon ug ang kalidad sa tab-ang nga tubig sa atong planeta nameligro kay sukad masukad. Kinahanglang dili kita malimbongan sa morag dagayang suplay sa tubig diha sa  pipila ka bulahang mga dapit sa kalibotan.

Ang Nagakakunhod nga Suplay sa Tubig

“Usa sa dakong panagsumpaki sa kinaiya sa tawo mao nga ato lamang pabilhan ang mga butang sa dihang kini magnihit na,” matod pa sa Luyoluyong-Sekretaryo-Heneral sa HK nga si Elizabeth Dowdeswell. “Pabilhan lamang nato ang tubig sa dihang mahubsan na ang atabay. Ug ang mga atabay nagakahubas na dili lamang sa mga dapit nga daling maapektahan sa hulaw kondili sa mga dapit usab nga dili kasagarang makasinati ug kanihit sa tubig.”

Kadtong nag-atubang ug kanihit sa tubig kada adlaw makasabot pag-ayo niining sulirana. Si Asokan, usa ka trabahante sa opisina sa Madras, India, kinahanglang mobangon ug duha ka oras sa dili pa mobanagbanag kada buntag. Magbitbit ug lima ka balde, moadto siya sa publikong gripo, nga lima ka minutos ang gilay-on kon lakwon. Tungod kay duna lamay tubig tali sa alas 4:00 s.b. ug alas 6:00 s.b., kinahanglang mosayo siya paglinya. Ang lima ka baldeng tubig nga iyang hakoton ngadto sa iyang balay kinahanglang mapaigo sa tibuok adlaw. Daghang kaubang mga Indian—ug usa ka bilyon nga ubang tawo sa planeta—ang wala makabaton niini nga bentaha. Walay gripo, suba, o atabay duol sa ilang balay.

Si Abdullah, usa ka batang lalaki nga nagpuyo sa Sahel nga rehiyon sa Aprika, maoy usa niini. Ang karatula diha sa dalan nga nagpaila sa iyang gamayng baryo naghubit niana ingong berdeng luna sa desyerto; apan ang tubig dugay nang mihubas, ug halos wala nay kahoy nga makita. Ang trabaho ni Abdullah mao ang pagkalos ug tubig alang sa pamilya gikan sa usa ka atabay nga kapin sa tunga sa kilometro ang gilay-on.

 Sa ubang mga dapit sa kalibotan, milabaw ang panginahanglan alang sa tab-ang, limpiyo nga tubig kay sa suplay. Yano ang rason: Ang dakong bahin sa mga tawo nagpuyo sa uga o ugahon nga mga dapit, diin ang tubig dugay nang nagnihit. (Tan-awa ang mapa sa panid 3.) Sumala sa Stockholm Environment Institute, un-tersiya sa populasyon sa kalibotan nagpuyo na sa mga dapit nga nag-antos sa kasarangan ngadto sa grabe nga kanihit sa tubig. Ang panginahanglan alang sa tubig miusbaw ug kapin sa duha ka pilo sa gidaghanon sa uswag sa populasyon.

Ang suplay sa tubig, sa laing bahin, wala modako. Ang mas laglom nga mga atabay ug bag-ong mga pondohanan makahatag tingali ug temporaryong tabang, apan ang gidaghanon sa ulan nga matagak sa yuta ug ang gidaghanon sa tubig nga mapondo ilalom sa yuta halos mao ra gihapon. Busa, gibanabana sa mga eksperto bahin sa panahon nga sulod sa 25 ka tuig, ang gidaghanon sa tubig nga mabatonan sa matag tawo sa yuta mahimong maibanan ug katunga.

Epekto Diha sa Panglawas ug Pagkaon

Sa unsang paagi ang kanihit sa tubig makaapektar sa mga tawo? Una sa tanan, makadaot kini sa ilang panglawas. Dili kay mamatay sila tungod sa kauhaw; hinunoa, ang hugaw nga tubig nga mabatonan alang sa pagluto ug pag-inom mahimong makahatag kanila ug sakit. Gipunting ni Elizabeth Dowdeswell nga “mga 80 porsiyento sa tanang sakit ug kapin sa un-tersiya sa tanang kamatayon diha sa nagakaugmad nga mga nasod maoy tungod sa kontaminado nga tubig.” Sa ugahon nga mga nasod diha sa nagakaugmad nga kalibotan, ang mga suplay sa tubig kanunayng nahugawan sa mga hugaw sa tawo ug mananap, igpapatay sa dangan, abono, o sa industriyal nga mga kemikal. Ang pamilya nga nag-ilaid sa kalisod wala tingaliy laing kapilian kondili mogamit na lang nianang kontaminado nga tubig.

Maingon nga ang atong mga lawas nagkinahanglag tubig aron  ipagawas ang hugaw, ang daghang tubig gikinahanglan alang sa hustong sanitasyon—tubig nga dili mabatonan sa kinabag-an sa katawhan. Ang gidaghanon sa mga tawo nga walay igong sanitasyon mitubo gikan sa 2.6 bilyones sa 1990 ngadto sa 2.9 bilyones sa 1997. Kini maoy duolan sa katunga sa mga tawo sa planeta. Ug ang sanitasyon nagkahulogan gayod ug kinabuhi o kamatayon. Sa usa ka hiniusang pahayag, ang mga opisyal sa Hiniusang Kanasoran nga si Carol Bellamy ug Nitin Desai nagpasidaan: “Sa dihang ang mga bata makulangan ug tubig nga imnonon ug iglilimpiyo, nameligro ang halos tanang bahin sa ilang panglawas ug kaugmaran.”

Ang produksiyon sa pagkaon nag-agad sa tubig. Siyempre, daghang tanom ang gibisbisan sa ulan, apan di pa dugay ang irigasyon mao ang hinungdanong elemento sa pagpakaon sa tulin nga nag-usbawng populasyon. Karon 36 porsiyento sa anihon sa kalibotan nag-agad sa irigasyon. Apan ang katibuk-ang gidak-on sa uma sa kalibotan nga dunay irigasyon nakaabot sa kinadak-ang sukod niini mga 20 ka tuig kanhi, ug kini padayong nagkagamay sukad niadto.

Kon daghang tubig ang moagas gikan sa tanang gripo sa atong balay ug kon duna kitay hinlo nga kasilyas nga sayon rang moplas sa hugaw, lisod tingaling tuohan nga ang kalibotan hapit nang mahutdig igong suplay sa tubig. Apan, angay natong hinumdoman nga 20 porsiyento lamang sa mga tawo ang nakapahimulos nianang maong mga kaluho. Sa Aprika daghang babaye ang mogugol ug hangtod sa unom ka oras kada adlaw sa pagkalos ug tubig—ug kasagaran hugaw kini. Kining mga babayhana mas nakasabot pag-ayo sa mapait nga kamatuoran: Ang hinlo, kasaligan nga tubig nihit, ug kini nagkanihit.

Makasulbad ba ang teknolohiya sa suliran? Ang mga tuboran sa tubig magamit ba sa mas madaginotong paagi? Asa na man ang tanang tubig? Tubagon sa sunod nga mga artikulo kining mga pangutanaha.

[Kahon/Diagram sa panid 4]

KON HAIN NA ANG TAB-ANG NGA TUBIG

Mga 97 porsiyento sa tubig sa yuta anaa sa kadagatan ug parat ra kaayo nga dili magamit alang sa pag-inom, pagpanguma, ug sa industriya.

Mga 3 porsiyento lamang sa tubig sa yuta ang tab-ang. Bisan pa niana, ang kadaghanan niini dili daling mabatonan, ingon sa gipakita sa nagaubang ilustrasyon.

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Permanenteng yelo ug niyebe 68.7%

Tubig sa ilawom sa yuta 30.1%

Permafrost, yelo sa ilawom sa yuta 0.9%

Mga lanaw, suba, ug katunggan 0.3%

[Kahon sa panid 5]

ANG KRISIS SA TUBIG

◼ KONTAMINASYON Sa Polandia 5 porsiyento lamang sa tubig sa suba ang angayng imnon, ug 75 porsiyento niana hugaw kaayo nga dili gani magamit sa industriya.

◼ MGA SUPLAY DIHA SA SIYUDAD Sa Mexico City, ang ikaduhang kinadak-an nga siyudad sa kalibotan, ang lebel sa tubig, nga nagsuplay sa 80 porsiyento sa tubig sa siyudad, padayong nagaus-os. Ang tubig nga gisuyop pinaagi sa pagbomba mas daghan ug kapin sa 50 porsiyento kay sa gipuli nga tubig sa kinaiyanhong paagi. Ang Beijing, ang kaulohan sa Tsina, nag-antos sa susamang suliran. Ang tubigong bahin sa ilawom sa yuta niini mius-os ug kapin sa usa ka metros kada tuig, ug un-tersiya sa mga atabay niini ang nahubsan.

◼ IRIGASYON Ang dakong Ogallala nga tubigong bahin sa ilawom sa yuta sa Tinipong Bansa mikunhod pag-ayo nga ang yuta nga adunay irigasyon sa amihanan-kasadpang Texas mius-os ug un-tersiya tungod sa kakulang sa tubig. Ang Tsina ug India, ang ikaduha ug ikatulong kinadak-an nga tigsuplay ug pagkaon, nag-atubang sa susamang krisis. Sa habagatang Indian nga estado sa Tamil Nadu, ang irigasyon nakapaus-os sa lebel sa tubig ug kapin sa 23 metros sulod sa napulo ka tuig.

◼ NAGAKAWALANG MGA SUBA Sa ting-init, ang dako kaayong Ganges dili na makaabot sa dagat, tungod kay ang tanang tubig niini gipatipas una pa makaabot sa dagat. Mao man usab ang Colorado River sa Amerika del Norte.

[Mapa sa panid 3]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

DIIN NIHIT ANG SUPLAY SA TUBIG

Mga dapit diin nihit ang tubig