Usa ka Talagsaong Rehiyon sa Kabulakan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

HUMAN maklasipikar ang usa ka hugpong sa mga bulak gikan sa Aprika, gihubit sa ika-18ng-siglong botaniko nga si Carolus Linnaeus ang dapit nga gigikanan niini nga “kanang paraiso dinhi sa yuta, ang Cape of Good Hope, nga gidayandayanan sa Manggihatagong Maglalalang pinaagi sa Iyang maanindot kaayong katingalahan nga mga linalang.”

Kining gitawag ug maanindot kaayong katingalahan nga mga linalang makita diha sa usa ka luna sa habagatang tumoy sa Aprika. Ang komon kaayong mga tanom sa maong lugar ginganlan sa mga molupyong Olandes ug fijnbosch, nga nagkahulogan ug “maanindot nga kahoykahoy” o “maanindot nga kakahoyan.” Tungod kay ang pulong fijn nagkahulogan ug “gamay,” lagmit gitumong niini ang gagmayng mga dahon ug mga tanom maingon man usab ang yagpis nga mga kahoy nga nanubo sa maong lugar. Sa ngadtongadto, ang pulong fijnbosch nahimong “fynbos.” Ang mga dahon sa mga tanom nga nanubo sa Fynbos hayan gagmay ug lig-on, apan ang mga bulak talagsaon sa gidak-on, kolor, ug mga porma.

Ang rehiyon sa Fynbos nahimutang sa usa ka dapit sa kabulakan nga lahi kaayo kay sa ubang  mga dapit sa tibuok kalibotan—ang dapit sa Kabulakan sa Cape. * Bisan tuod medyo gamay ra kining dapita, nanubo dinhi ang nagkadaiyang mga espisye sa mga tanom—sumala sa usa ka tinubdan mokabat ug kapin sa 8,550—diin dos-tersiya niini makaplagan lamang niining dapita.

Sa Table Mountain lamang, adunay naihap nga 1,470 ka espisye sa mga tanom! “Kini,” nag-ingon ang mantalaang New Scientist, “mas daghan pa kay sa nakaplagan sa tibuok British Isles.” Hinunoa, ang Fynbos nakaimpluwensiya usab sa ubang mga bahin sa kalibotan. Sa unsang paagi?

Talagsaong Pagkadaiya

Kon duna kay geranium nga gibutang diha sa kordiso sa imong bentana, malagmit nga imong gigalam ang kaliwat sa tanom nga gikan sa Fynbos. Sa 250 ka espisye nga kinaiyanhong nanubo dinhi sa yuta, kapin sa dos-tersiya ang makita sa rehiyon sa Fynbos.

Dugang pa, nanubo dinhi ang un-tersiya sa 1,800 ka bulak nga sakop sa pamilyang Iridaceae, lakip ang kapin sa 72 ka gladiolus nga makita lamang dinhi. Bahin sa mga daisy ug mga vygy, ang habagatang tumoy sa Aprika adunay 1,646 ka espisye. * Lakip niini ang mga everlasting, nga dili mopughaw ang kolor ug dugay nang gigamit diha sa paghan-ay ug gipaugang mga bulak.

 Hinunoa, ang labing talagsaong talan-awon sa Fynbos mao ang mamulak nga tanom nga ginganlag erica, o heath. Motuo kag sa dili, sa 740 ka espisye sa erica sa tibuok kalibotan, 625 ka espisye ang anaa sa Fynbos!

Ang “Sugar-Bush” ug ang “Sugarbird”

Gisusi ni Linnaeus ang hugpong sa mga bulak nga gikan sa Fynbos nga may katingalahang pagkadaiya sa mga porma. Iyang ginganlan kini ug Protea (sakop sa pamilyang Proteaceae), gikuha sa ngalan sa Gregong diyos nga si Proteus, kinsa gituohang mag-ilis-ilis ug lawas. Tanantanan, 328 ka nagkalainlaing mga protea ang nagagikan sa rehiyon sa Fynbos. Pagkakulbahinam gayod ang pagbaktas sa kabukiran sa Cape ug dayon sa wala lang damha makakita ka ug dako kaayong protea! Ang dako kaayong bulak niini usahay mas dako pa sa nawong sa tawo.

Lain pang komon nga protea mao ang sugar-bush. Ang mga bulak niining kahoya samag mga tasa, ug aduna kiniy daghang dugos. Naandan sa unang mga molupyo ang pagyugyog sa mga bulak tungod sa usa ka sudlanan aron tigomon ang dugos, ug pagkahuman ilang pabukalan hangtod molatik.

Ang sugarbird sa Cape—usa ka linalang nga makita lamang sa rehiyon sa Fynbos—ganahan usab sa dugos sa mga protea. Ginamit ang taas nga sungo ug dila niini, ang sugarbird mosiba sa dugos nga gitagana sa tanom ug sa baylo motabang sa polinasyon sa tanom pinaagi sa pagbalhin sa mga malo sa bulak ngadto sa laing bulak—usa ka epektibong paagi sa pagpertilisar. Dugang pa, ang sugarbird mokaon sa mga insekto nga modugok sa dagkong mga bulak. Busa, gikinahanglan sa langgam ug bulak ang usag usa aron mabuhi.

 Lain Pang Hinungdanong mga Pagtambayayongay

Ang pipila ka bulak sa protea nahimutang duol sa yuta, nga matabonan sa ubang mga tanom. Ang gagmayng mga ilaga ganahan sa samag-lebadurang baho nga moalisbo gikan niini nga mga protea. Isulod ang ilang mga ulo ngadto sa mga bulak, suyopon sa mga ilaga ang dugos ug dayon moadto sa ubang mga protea, nga magbalhin sa mga malo nga mingtapot sa balhiboong mga nawong niini. Busa ang mga ilaga sa banika ug ang mga protea nagtambayayongay aron mabuhi.

Adunay susamang pagtambayayongay tali sa mga bulak sa erica ug sa mabulokong orens-ug-dughan nga sunbird, nga makita lamang sa rehiyon sa Fynbos. Tungod kay ang porma niini maoy samag bawog nga mga tubo, ang mga bulak sibo gayod sa sungo sa sunbird. Sa dihang isulod sa langgam ang sungo niini aron mosiba sa dugos, ang mga malo motapot sa ulo niini. Sa tibuok tuig ang mamulak nga mga erica motagbaw sa mga panginahanglan sa sunbird, ug ang mga tanom makapahimulos sa serbisyo sa langgam maylabot sa polinasyon. Pagkamakalilipay ang paglakawlakaw sa bakilid ug sa pagtan-aw niining katingalahang pagtambayayongay!

Daghan pang ubang buhing mga linalang ang hinungdanon sa Fynbos. Pananglitan, ang usa ka alibangbang nga ginganlag Table Mountain beauty mao ang bugtong tigmalo sa 15 ka espisye sa pulang mga bulak. Usa niining mga bulaka mao ang nabantog nga disa, nga nagdayandayan sa Table Mountain.

Unya dunay pipila ka mole nga mga ilaga nga maningaon sa unorong mga gamot sa mga tanom nga sakop sa mga pamilya sa orkid, liryo, ug iris. Ang mole nga mga ilaga sa Cape magdala sa pinutol nga mga gamot ngadto sa ilang lungag ug magtipig niini. Ang pipila ka bahin sa gamot mangahulog diha sa agianan niini o dili mahurot ug kaon diha sa lungag, ug kini sagad nga mogamot ug manurok.

Ang gatosan ka tanom sa Fynbos mopatunghag unoron, lanahong mga pungango sa mga liso niini nga ang moalisbong baho kinaham kaayo sa mga hulmigas. Kuptan sa mga hulmigas ang mga pungango ug dayon guyoron ang mga liso ngadto sa ilalom sa yuta. Human niana, kaonon sa mga hulmigas ang humok nga mga pungango apan ibilin ang gahi nga mga liso. Nianang paagiha, ang nalubong nga mga liso, nga dili mahilabtan sa mga langgam ug mga ilaga, mahimong manurok sa ulahi.

Dayon dunay mga langaw nga sinangkapan ug tag-as nga mga sungo nga nanuybo gikan sa baba niini. Kining mga langawa maoy batid nga mga tigmalo sa mga tanom sa Fynbos nga dunay tag-as ug samag-tubo nga mga bulak. Ang usa ka langaw adunay sungo nga halos tulo ka pulgada ang gitas-on. Sa pagkatinuod, hinungdanon kaayo ang pagtambayayongay sa padayong paglungtad sa Fynbos!

Nameligrong Pagtambayayongay

“Makapasubo,” nag-ingon ang batid sa kalikopan nga si T.F.J. van Rensburg diha sa librong An Introduction to Fynbos, “nga ang Tawo, kinsa maoy gipiyalan sa Kalalangan, sa daghang kaso maoy responsable sa kalaglagan sa pipila ka kinaiyanhong mga dapit.” Sa pagkatinuod, ang dako kaayong kadaot nahitabo sulod lamang sa medyo mubong panahon, nga sumala sa giingon ni Dr. Piet van Wyk: “Sa 300 o kapin pang katuigan sukad sa kolonisasyon, ang patag nga kasagbotan sa Fynbos grabeng gidaot ug giusab sa tawo nga tungod niana 31 porsiyento na lamang sa orihinal . . . nga mga tanom sa Fynbos ang nahibilin. Katloag-siyam ka espisye sa Fynbos ang napuo na, samtang ang dugang 1,033 nga kaniadto nameligro karon hapit nang mawala.”

Ang mga binuhatan sa tawo nagpameligro usab sa hinungdanong pagtambayayongay tali sa mga hayop ug mga tanom sa Fynbos. “Ang mga ekolohista,” matod pa sa librong Table Mountain—A Natural Wonder, “nagsugod pa lamang sa pagsabot sa komplikadong hayop/tanom nga mga relasyon nga nagalungtad diha sa Fynbos. Kon ang usa ka tanom mapuo, ang tigmalo (ilaga, alibangbang o bakukang) niini mapuo ba usab?” Ug komosta ang mga langgam sa Fynbos? Sumala sa biologo sa Habagatang Aprika nga si C. J. Skead, peligrong mapuo ang mga sugarbird tungod sa “suod nga kalambigitan [niini] sa mga espisye sa Protea.”

Ang maong makapatugawng mga taho bahin sa rehiyon sa Fynbos angay gayong kabalak-an. Bisan pa niana, alang niadtong kinsa, sama kang Linnaeus, nagtuo sa “Manggihatagong Maglalalang,” aduna pay rason nga molaom. Kay kita makasalig nga ang yuta molambo ug mamulak nga wala pa mahitabo sukad masukad sa dihang tumanon ni Jehova nga Diyos ang iyang saad sa ‘pagbag-o sa tanang butang.’—Pinadayag 21:5.

[Mga footnote]

[Mga mapa sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Rehiyon sa Fynbos

Table Mountain

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 16]

Ang painted lady, usa sa 72 ka gladiolus nga makita lamang niining dapita

[Credit Line]

Una Coetzee (www.agulhasfynbos.co.za)

[Hulagway sa panid 16]

Ang ubang mga bulak sa protea mas dako pa kay sa nawong sa tawo

[Credit Line]

Nigel Dennis

[Hulagway sa panid 16, 17]

Sa Table Mountain lamang, 1,470 ka nagkalainlaing espisye sa tanom ang natala

[Hulagway sa panid 16, 17]

Bulak sa strawberry everlasting

[Credit Line]

Nigel Dennis

[Hulagway sa panid 17]

Usa sa daghang espisye sa daisy nga makita sa Fynbos

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Hulagway sa panid 17]

Ang Table Mountain beauty mao ang bugtong tigmalo sa 15 ka espisye sa pulang mga bulak

[Credit Line]

Colin Paterson-Jones

[Hulagway sa panid 17]

Pincushion protea

[Credit Line]

National Parks Board of South Africa

[Hulagway sa panid 18]

Usa ka talagsaong pagtambayayongay ang naglungtad tali sa mga bulak sa erica ug sa sunbird

[Hulagway sa panid 18]

Colin Paterson-Jones

[Hulagway sa panid 18]

Ang mga protea ug ang sugarbird sa Cape maoy suod nga managhigala

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Hulagway sa panid 18]

Usa ka Watsonia

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Picture Credit Line sa panid 18]

National Parks Board of South Africa