Pagpaniid sa Kalibotan

Setentay-Nuybe ka Milyong Babaye ang “Nangahanaw”

Usa ka gigastohan-sa-HK nga surbi sa “India, Pakistan, Bangladesh, Nepal, Sri Lanka, Bhutan ug sa Maldives nag-ingon nga mga 79 ka milyong babaye ang ‘nangahanaw sa Habagatang Asia’ tungod sa diskriminasyon batok sa mga babaye, una pa ug human sa pagkatawo,” nag-ingon ang taho sa Reuters. Ang mga babaye “nangahanaw” tungod sa mga aborsiyon ingon man usab sa “pagpatay sa masuso ug sa pag-una sa paghatag ug pagkaon sa mga batang lalaki diha sa rehiyon.” Gikaingon nga ang pagpalabi sa mga batang lalaki magpadayon hangtod sa pagkahamtong, nga moresulta sa grabeng mga suliran sa nutrisyon alang sa mga babaye. “Mas daghan ang mangamatay taliwala sa batang mga babaye ug sa mga babaye nga miabot na sa ilang panuigon nga makapanganak,” nag-ingon ang taho. Ang gidaghanon nga 79 ka milyon gipasukad sa kamatuoran nga aduna lamay 94 ka babaye sa matag 100 ka lalaki diha sa rehiyon, samtang sa tibuok kalibotan ang proporsiyon maoy 106 ka babaye sa matag 100 ka lalaki.

Kinatas-ang Agianan nga Tunel Gibuksan

Ang kinatas-ang agianan nga tunel sa tibuok kalibotan gibuksan sa Norway, nagtaho ang mantalaang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang Laerdal Tunnel may gitas-ong 24.5 kilometros ug nagsumpay sa duha ka kinadak-ang mga siyudad sa Norway, ang Oslo ug Bergen. Sa wala pa kini nga tunel, ang mga drayber sa kotse kinahanglang mopili tali sa naglikoliko nga dalan sa bukid ug sa pagbiyahe sa lansa tabok sa usa ka luok. Gihatagan ug dakong pagtagad ang seguridad sa bag-ong tunel. Aduna kiniy tuyokanan sa mga kotse sa matag 500 metros, dagkong dili-masunog nga mga bentilador nga may panghaw nga makasuyop sa aso ug makahilong mga gas, ug modernong mga sistema sa emerhensiya. Tungod kay daghang tawo ang mahadlok sa tag-as nga mga tunel, gibahin sa dagkong parkinganan ang Laerdal Tunnel ngadto sa upat ka seksiyon. Ang mga paril niini nga mga parkinganan gipadan-agan ug asul nga mga suga aron tan-awon nga morag adlawan ug bation ang kapresko. Bisan pa niana, gipakita sa surbi nga 25 porsiyento sa mga Norwego​—nga mahadlokon sa mga aksidente o sunog—​dili mosulod sa tunel.

Ang Nameligrong mga Hayop Namalik sa Israel

Daghang hayop nga nangawala sa Israel ang nanungha pag-usab, nag-ingon ang usa ka artikulo diha sa mantalaan sa Israel nga Haaretz. Ang ihalas nga mga iro ug panon sa mga lobo namalik sa Negeb ug sa Golan Heights. Sa kinaulahiang ihap, ang gidaghanon sa mga agila sa amihanang Israel miuswag ngadto sa 450. Nakita gani ang usa ka leopardo diha sa Galilea. Ang mga leopardo gituohan nga napuo na niini nga rehiyon, ug ang mga lobo nameligrong mapuo. Apan karon kini nga mga manunukob namalik na usab, ingon man ang ilang tukbonon​—ang mga antelope, ihalas nga mga kanding, ug mga osa. Samtang ang pipila ka hayop namalik nga silasila ra, ang uban gidala ug balik sa ilang kanhing pinuy-anan. Kini naglakip sa ihalas nga mga asno; kapin sa 100 ang nagsuroysuroy na usab sa Negeb.

Mas Dakong Kaayohan sa Pagpasuso

“Gusto mo bang mouswag ang IQ sa imong bata?” nangutana ang magasing Psychology Today. “Kana mahimong ingon lamang ka sayon sa pagpili sa gatas sa suso inay kay nianang sa gatas nga ginama.” Duha ka fatty acid nga kinaiyanhong makaplagan diha sa gatas sa suso​—ang docosahexaenoic acid (DHA) ug ang arachidonic acid (AA)​—daw mapuslanon sa kaugmaran sa utok. Ang mga pagtuon nagpakita nga ang “mga batang nakasuso ug DHA ug AA mas maayo kay sa ubang grupo maylabot sa memorya, pagsulbad sa problema ug mga katakos sa pagkakat-on sa pinulongan,” nag-ingon ang magasin, nga nagpakita nga ang natural nga gatas sa suso maoy labing maayo.

“Ang panukiduki nagpakita usab kon nganong ang mga tawo ganahan kaayo sa ilang naandang mga pagkaon,” nag-ingon ang magasing Science. “Ang mga babaye nga moinom ug duga sa karot samtang nagmabdos o nagpasuso makapaugmad ug gana sa ilang anak sa pagkaon ug karot. . . . Ang panukiduki nagpakita nga ang pagpasuso mas maayo kay sa gatas nga ginama, tungod kay kini nagpahimo sa mga anak nga daling mosagop sa bag-ong mga pagkaon” ug nagtudlo kanila “kon unsang mga pagkaona ang hilwas​—nga nagpasiugda sa kahinungdanon sa makapahimsog nga pagkaon alang sa nagmabdos ug nagpasusong mga inahan.”

Arang-arang nga Trabaho Gitinguha Gihapon

“Arang-arang nga Trabaho Alang sa Tanan​—Gipangandoy Gihapon,” matod sa usa ka ulohan sa mantalaan sa Alemanya nga Hannoversche Allgemeine Zeitung nga nagtaho bahin sa komperensiya sa “Global Dialogue,” nga gihimo didto  sa tibuok-kalibotang pasundayag nga EXPO 2000 sa Hannover. Bisag gisagop niadtong 1951 ang prinsipyo nga kinahanglang pareho rag suweldo ug trabaho ang mga lalaki ug babaye ug gidili ang pagpatrabaho sa mga bata niadtong 1973, 150 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan ang walay trabaho, 850 ka milyon ang walay regular nga trabaho, ug 250 ka milyong bata ang kinahanglang motrabaho. Katunga sa populasyon sa kalibotan ang nabuhi sa kinitaang menos pa sa duha ka dolyar matag adlaw. Ug bisan pa sa tanang paningkamot, ang kal-ang tali sa adunahan ug kabos midako inay kay mogamay. Ang mga suliran sa adunahan ug kabos nga mga nasod lahi ra usab kaayo. Samtang ang mga politiko sa Uropa maghisgot bahin sa mga plano sa pagbaligya sa aksiyones ug bahin sa impluwensiya sa pundok sa mga mamumuo, ang ilang mga kauban gikan sa nagakaugmad nga mga nasod kinahanglang magtagad sa mas hinungdanong mga isyu, sama sa pasukaranang edukasyon alang sa tanan ug sa paghatag ug trabaho sa umalabot nga henerasyon.

Nameligro ang Masada?

“Ang Masada dili na mabihag pag-usab!” maoy usa ka hugyaw nga nakapadasig sa mga Hudiyo samtang ilang gitukod ang modernong nasod sa Israel. “Apan ang Masada sa pagkatinuod mabihag pag-usab,” matod sa gisibya sa NBC, “sa literal nga paagi, tungod sa mga puwersa sa kinaiyahan.” Ang popular nga suroyanan sa turista “nahimutang sa usa sa labing talandogon nga mga faultline niini nga planeta: ang Dead Sea Rift Valley.” Ang mga pangpang sa bukid nasiak ngadto sa ginatos ka seksiyon, nga ang pipila niini mahimong dali rang matandog sa linog. Gani, ang analisis sa kompiyuter nagpaila nga ubay-ubayng seksiyon sa sidlakang dapit sa Snake Path sa pagkatinuod hugka na, ug kini gibutangan na ug mga tukod nga asero nga 18-metros ang gitas-on. Apan, ang nahibilin nga mga bahin sa palasyo nga gitukod ni Haring Herodes sa amihanang dapit sa Masada “nahimutang usab sa hugka nga yuta” ug gikinahanglan usab nga butangan ug tukod. Sa pagkakaron, ang pagtrabaho niini nga seksiyon wala pa masugdi tungod kay walay pondo. Didto sa Masada, 100 kilometros gikan sa Jerusalem, nga nakig-away ang usa ka pundok sa 967 ka rebeldeng mga Hudiyo sulod sa duha ka tuig nga paglikos sa kasundalohang Romano halos 2,000 ka tuig kanhi. Sa gabii nga wala pa makasulod ang mga Romano pinaagi sa pagguba sa mga kuta, gikaingon nga ang mga Hudiyo mipalabi nga maghikog inay nga mosurender.

Magbantay Pag-ayo sa Adlaw

Ang dugayng pagkabulad sa adlaw nga walay igong proteksiyon makakanser sa panit, nag-ingon ang artikulo diha sa mantalaang El Universal sa Mexico. Sumala sa dermatologong si Adriana Anides Fonseca, ang radyasyon sa init sa adlaw adunay tiningob nga epekto nga kasagarang mopatim-aw mismo ingong makamatay nga sakit human sa panuigong 50. Siya nagrekomendar sa paggamit ug sunscreen (o haplas nga panalipod batok sa kainit sa adlaw) 30 minutos sa dili pa magpabulad sa adlaw ug sa paggamit niini pag-usab sa matag tulo o upat ka oras, human sa paghaw-as gikan sa tubig, o sa dihang sington pag-ayo. Ang mga tawo nga putiog panit nagkinahanglag filter nga may sun protection factor nga labaw sa 30 o 40; ug ang mga tawo nga itomon ug panit mogamit ug filter nga may sun protection factor nga 15 ngadto sa 30. Bisan pa niana, angayng hinumdoman nga ang sunscreen dili mohatag ug bug-os nga proteksiyon batok sa kadaot nga ikapatungha sa radyasyon, ug ang mga losyon nga makapahimong tabonon sa dihang mabulad sa adlaw mas makadaot hinuon tungod kay mas grabe ang pagkapagtong nga ipahinabo niini. Kinahanglang himoon ang linaing pagbantay aron sa pagpanalipod sa gagmayng mga bata batok sa direktang pagkabulad sa adlaw, tungod kay wala pa maugmad sa bug-os ang ilang mga depensa sa panit.

Interes sa Pagkapari Nahanaw

Ang mga ginikanang Katoliko “dili na mapasigarbohong moingong ‘ang akong anak nga pari,’” nag-ingon ang The New York Times. “Ang Katolikong mga lider . . . nasayod pag-ayo nga usa sa dakong hinungdan kon nganong kulang ang mga pari mao nga wala kaayoy Katolikong mga ginikanan nga andam modasig sa ilang mga anak sa pagkuhag mga kurso sa pagkapari.” Usa sa gihatag nga mga hinungdan mao ang pagkadiyutay rag mga anak sa Katolikong mga pamilya, diin “mas lisod dawaton nga ang bugtong anak mosulod sa pagkapari nga dili magminyo,” matod sa artikulo. “Dugang pa, ang dungog sa pagkapari nakunhoran latas sa milabayng dekada sa matag higayon nga dunay taho bahin sa mga bata nga giabusohan sa mga pari, miingon ang mga ginikanan diha sa mga interbiyo.” Usa ka surbi bahin sa labing aktibong mga Katoliko sa simbahan, nga gisugo sa National Conference of Catholic Bishops, nagbutyag nga dos-tersiya sa mga ginikanan ang dili modasig sa ilang mga anak sa pagkuha sa karera sa pagkapari o pagkamadre. Matod ni Edward J. Burns, usa ka pari ug hawas sa grupo, ang usa ka batan-on, dili-minyong paris panahon sa family reunion dili sawayon kon ilang ipahibalo nga sila nagpuyopuyo. Apan, ang usa ka batan-ong lalaki nga nagplanong magpari lagmit gayod maymayan sa mga membro sa pamilya nga moingon, “Segurado ka ba gayod nga ikaw gustong magpari?”