Pagpaniid sa Kalibotan

Kinagrabehang mga Katalagman sa 2000

Daghan kaayong kinaiyanhong mga katalagman ang nahitabo sa tibuok kalibotan sa tuig 2000, nagtaho ang kompaniya sa insyurans nga Munich Re. Tanantanan, kapin sa 850 ka kalamidad ang gitaho, nga mipatay ug 10,000 ka tawo ug mikostar ug kapin sa $30 ka bilyon sa danyos. Bisan tuod mas daghan ang kinaiyanhong mga katalagman, ang mga kapildihan sa ekonomiya ug sa kinabuhi dili kaayo grabe kay sa miaging tuig. Tungod kana kay kadaghanan sa mga katalagman nahitabo diha sa mga dapit nga wala kaayo maghuot sa mga tawo, nag-ingon ang balita gikan sa maong kompaniya sa insyurans. Ang mga bagyo maoy nakaingon sa 73 porsiyento sa adunay insyurans nga mga kapildihan, ug ang mga lunop maoy nagpahinabo sa 23 porsiyento. Ang taho nag-ingon nga “ang mga kapildihan nga nahitabo tungod sa kinaiyanhong mga kalamidad angayng dahomon nga magpadayon pag-uswag sa umaabot” tungod sa pag-usbaw sa populasyon ug pagtaas sa bili sa propiedad.

Sihag nga mga Sobre

Usa ka kompaniya sa T.B. nakagama ug espri nga “makapasihag sa wala pa ablihing mga sobre” nga walay makitang timailhan niana, nagtaho ang magasing New Scientist. Ang espri mosaler sa tanang kolor sa sobre ug “dili-mopasa ug elektrisidad, dili-makahilo, dili makadaot sa kalikopan nga likido,” matod pa sa tigpamaba sa kompaniya nga si Bob Schlagel. Gawas lamang sa magpabiling baho sulod sa 10 o 15 minutos, “walay mansa sa tinta diha sa sobre o sa sulat, walay makitang basa, wala gayoy ebidensiya nga gihilabtan kini,” midugang si Schlagel. Ang produkto gigama aron sa pagtabang sa mga ahensiya nga tigpatuman sa balaod nga matiktikan ang mga sulat nga dunay bomba ug ubang posibleng peligroso nga mga pakete. Hinunoa, ang espri magamit usab sa pagbasa sa wala pa ablihi nga mga sulat, nga mitultol sa usa ka opisyal sa tawhanong mga katungod sa pagtawag sa produkto nga kuwestiyonable maylabot sa maayong pamatasan.

Pagnabigar sa Putyukan

Ang abilidad sa mga putyukan sa pagnabigar gikan sa udlan ngadto sa mga bulak ug pagpauli sa puy-anan niini nahibaloan na kaayo. Apan ang mga duot sa tiglalin nga mga putyukan gikan sa Assam, amihanang India, napamatud-an nga makabiyaheg gatosan ka kilometros, ug dayon mopauli dili lamang sa mao gihapong kahoy kondili usab sa mao gihapong sanga diin naghimog udlan ang ilang mga paryente mga duha ka tuig una pa niana! Ang nakapatalagsaon kaayo niini mao nga ang mga trabahador nga mga putyukan mabuhi lamang ug tulo ka bulan o menos pa. Busa ang mga putyukan nga mamauli maoy ubay-ubay pang kaliwatan ang kalayo gikan sa mga putyukan nga nagtukod sa orihinal nga udlan. Usa ka misteryo kon sa unsang paagi makatultol sila sa pagpauli. Ang The Sydney Morning Herald nga mantalaan nagtaho nga lagmit naglangkit kini sa sentido sa pagpanimaho. Ang laing posibilidad mao nga ang buhi pa nga rayna tingali sa usa ka paagi makapasa ug impormasyon sa mga putyukan nga tigpangitag pagkaon ug kapuy-an pinaagi sa usa ka sayaw, nga ipakita kanila kon asa paingon sila molupad.

Ang Pinulongan ug ang Utok

Duha ka parte sa utok nga gigamit sa makadungog nga mga tawo sa dihang gisabot ug gisulti ang pinulongan gigamit usab sa mga bungol sa dihang naggamit ug senyas nga pinulongan, nagtaho ang Science News. Ang mga brain scan, o pagsusi sa utok, nagpakita nga “kining maong mga pundok sa tisyu sa utok molihok dayon diha sa mga tawong bungol nga naggamit ug senyas nga pinulongan,” nag-ingon ang taho. Sumala kang Laura-Ann Petitto sa McGill University sa Montreal, kinsa maoy nangulo sa pagtuon, nagpakita kini nga kining mga parteha sa utok maoy nagkontrol sa “paninugdang mga bahin sa pinulongan nga ikapahayag pinaagi kaha sa pagsulti o sa pagsenyas.” Nagpasiugda kini sa panginahanglan alang sa dugang pang pagtuon bahin sa pagkamapasiboon sa utok sa tawo sa pagproseso sa pinulongan. Matod pa sa Science News: “Nagsaylob pag-ayo ang mga parte sa utok nga nalangkit sa gisulti ug gisenyas nga pinulongan.”

Paghimong Dalawaton sa Pagpamampam

Usa ka korte sa Alemanya ang mihukom nga ang pagpamampam “sa paninugdan dili imoral,” basta dili kini maglangkit ug kriminal nga pagpanghaylo, nagtaho ang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang administratibong korte sa Berlin nagpakanaog ug hukom nga ang usa ka naytklab sa Berlin-Wilmersdorf mahimong magpadayon sa negosyo, bisan tuod gigamit kini sa mga pampam sa pagpakigkita sa ilang mga kustomer ug dayon mangabang ug mga kuwarto diha sa duol. Ang mga huwes nag-ingon nga ang ilang hukom nagbanaag sa nausab nga tinamdan sa katilingban maylabot sa pagpamampam. Ang usa ka surbi sa 1,002 ka tawo nagpakita nga 62 porsiyento ang mibati nga ang pagpamampam kinahanglang ilhon ingong ordinaryong pangita. Sumala sa mga huwes, ang ikaduhang pagsurbi nagpadayag nga kadaghanan mibati nga “ang pagkahimong bahin sa seksuwal nga mga serbisyo diha sa  gambalay sa ekonomiya” sa Alemanya dugay nang nahitabo.

Pagkatulog ug ang Panumdoman

Ang mga tigpanukiduki bahin sa pagkatulog nakakaplag nga ang maayong pagkatulog sa gabii, inay kay magpulaw, “gikinahanglan aron epektibong mahinumdoman ang mga panghitabo paglabay sa daghang semana,” miingon ang The Independent sa London. Si Propesor Robert Stickgold sa Harvard Medical School migamit ug 24 ka boluntaryo​—katunga kanila gitugotan nga matulog sa gabii human magtuon, samtang ang uban gipapulaw sa tibuok gabii. Dayon ang duha ka grupo normal na ug kinatulgan sa misunod nga duha ka gabii aron matabangan ang walay-tulog nga grupo nga maulian sa ilang kakapoy. Ang usa ka pagsusi sa panumdoman nagpakita nga kadtong natulog sa unang gabii “kanunayng mas maayo sa paghimo sa mga buluhaton nga naglangkit sa panumdoman, samtang ang ikaduhang grupo wala moarang-arang, bisan pag maayo na ang ilang kinatulgan sulod sa duha ka gabii. Tungod kay ang pagkatulog dayag nga motabang sa pagpalig-on sa panumdoman, kining maong mga kaplag nagpakita nga ang pagtuon imbes matulog​—ilabina ang unang duha o tulo ka oras sa pagkatulog​—diyutay rag kaayohan.

Mga Kapeligrohan sa Mutasyon sa Chernobyl

“Ang mga tanom nga nagtubo duol sa naguba nga nukleyar nga planta sa Chernobyl sa Ukraine nakaplagan nga adunay unom ka pilo nga kadaot sa gene kon itandi sa normal nga tanom,” nagtaho ang The Independent sa London. Ang mga tigpanukiduki nga taga-Switzerland, Britanya, ug Ukraine nagtanom ug duha ka parehong tanom nga trigo​—ang usa diha sa kontaminado nga yuta ug ang lain gitanom 30 kilometros ang gilay-on diha sa susama apan dili kontaminado nga yuta. Dayon gigamit nila ang mga binhi gikan niining mga tanoma sa pagtanom ug dugang pa diha sa parehong duha ka lokasyon. Bisan tuod naladlad sa medyo ubos nga sukod sa radyasyon, ang trigo nga duol sa nahimutangan sa reaktor nagpakitag makapakurat nga dakong kadaot sa gene, o mutasyon. Ang nabalakang mga siyentipiko nagpasidaan nga ang dugayng pagkaladlad sa maong radyasyon mahimong dunay wala pa mahibaloing mga epekto. Kining maong mga kaplag ilabinang nakapabalaka bahin sa umaabot nga mga kaliwatan sa mga tanom, mananap, ug mga tawo nga naladlad sa radyasyon sa Chernobyl.

Ang mga Lalaki ug Babaye Magkalahig Paagi sa Pagpaminaw

Natino sa mga tigpanukiduki nga ang mga babaye naggamit sa duha ka bahin sa ilang utok alang sa pagpaminaw, samtang ang mga lalaki mogamit lamang ug usa ka bahin sa ilang utok, nagtaho ang Discovery.com News. Sa usa ka pagtuon, 20 ka lalaki ug 20 ka babaye ang gipailalom sa pagsusi sa utok samtang namati sa usa ka teyp rekording sa usa ka libro. Ang mga pagsusi sa utok nagpakita nga kasagaran ang mga lalaki namati ginamit ang walang bahin sa ilang utok, nga nalangkit sa pagpamati ug pagsulti. Ang mga babaye, sa laing bahin, nagpakitag kalihokan sa duha ka bahin sa utok. Si Dr. Joseph T. Lurito, usa ka luyoluyong propesor sa radyolohiya sa Indiana University School of Medicine, nag-ingon: “Ang among panukiduki nagsugyot nga ang pagproseso sa pinulongan magkalahi tali sa mga lalaki ug babaye, apan dili kana awtomatikong magpasabot nga lahi ang pagkaepisyente nila.” Ang ubang mga pagtuon daw nagpakita nga ang mga babaye “makaarang sa pagpamati sa duha ka kabildohay sa samang higayon,” nag-ingon si Dr. Lurito.

Relihiyon nga Gimugna sa Tagsatagsa ka Tawo

Misamot ka huyang ang relihiyon sa Pransiya. Usa kini sa mga panghinapos sa usa ka surbi nga gipasiugda sa Katolikong magasin nga La Vie. Sa dihang gihangyo sa pagpili gikan sa listahan sa 14 ka prioridad, 7 porsiyento lamang niadtong gisurbi ang mipili sa “espirituwal nga pangagpas” ingong hinungdanon kanila. Gipili nga una sa espirituwal nga mga pangagpas mao ang libreng panahon, kalamposan sa propesyon, personal nga kagawasan, kultural nga kinabuhi, seksuwal nga kinabuhi, ug materyal nga kalamposan. Sumala sa mga sosyologong si Pierre Bréchon ug Gérard Mermet, ang surbi nagpakita nga ang relihiyon gimugna na sa tagsatagsa ka tawo. Sa unsang diwa? Ang mga tawo “naghiusa” sa lainlaing mga pagtulon-an, nga pilion ang “daw nahiuyon sa ilang kaugalingong dalan sa kinabuhi ug panghunahuna,” matod ni Bréchon.

Legal nga Paghikog

Sa miaging Abril ang Netherlands nahimong unang nasod nga pormal nga naghimong legal sa giabagan nga paghikog, nagtaho ang NRC Handelsblad sa Rotterdam. Ang Olandes nga Senado nag-uyon sa gitawag ug balaodnon sa pagpatay-agig-kaluoy nga giuyonan sa 46 kontra sa 28. Ang pagpatuman sa maong balaodnon magtugot sa mga doktor sa pagtabang sa paghunos sa kinabuhi sa mga pasyente nga dunay sakit nga ikamatay o nag-atubang sa nagsugmat-sugmat ug dili-maagwanta nga “pag-antos.” Ang Olandes nga mga magbabalaod nagbaod nga ang mga pasyente nga patyon agig kaluoy kinahanglang makakab-ot sa mosunod nga estriktong mga lagda: Ang hangyo sa pasyente kinahanglang boluntaryo. Ang pasyente ug doktor kinahanglang magkauyon nga walay makataronganong alternatibo nga solusyon nga dalawaton sa pasyente. Ang doktor kinahanglang mokonsulta sa lain pang doktor nga dili sakop sa usa ka yunit nga nakaeksamin usab sa maong pasyente. Ug ang pagpatay agig kaluoy kinahanglang himoon diha sa paagi nga dalawaton sa medikal nga propesyon.