Pagpaniid sa Kalibotan

Mini nga “Fossil”

“Sulod sa 116 ka tuig kini nagdayandayan sa mga hawanan sa National Museum of Wales sa Cardiff​—ang na-fossil nga kalabera sa 200m[ilyon]-ka-tuig nga manunukob nga nabuhi kanhi sa kadagatan panahon sa Jurassic nga yugto,” matod sa mantalaang The Guardian sa Britanya. “Dayon nakahukom ang mga tigbantay sa museyo sa Cardiff nga retokehon ang kalabera sa nagpuyo-sa-kadagatan nga tigkaog karne nga ichthyosaurus​—ug nahibaloan nila nga sila nalimbongan diay.” “Sa dihang gitangtang namo ang lima ka patong sa pintal among nakaplagan nga maayo kaayo kadtong pagkapalsipikar,” miingon ang tig-atiman sa museyo nga si Caroline Buttler. “Kini maoy kombinasyon sa duha ka matang sa ichthyosaurus ug sa maayong pagkahimo nga mining mga parte sa lawas.” Imbes ilabay kini, ipasundayag kini sa museyo ingong pananglitan sa usa ka mini nga fossil.

Nahugawang mga Linaw sa Bukid

Ang mga linaw sa bukid dili na ingon ka hinlo sama sa gituohan. “Bisan ang kinatas-ang mga linaw, sama sa Schwarzsee sa ibabaw sa Sölden [Austria], hugaw na kaayo,” nagtaho ang magasing natur & kosmos sa Alemanya. Ang mga isda sa habog nga mga linaw adunay sukod sa DDT nga 1,000 ka beses nga mas taas kay sa isda nga makaplagan diha sa mas ubos nga dapit. Ngano? Sa tropikanhong mga nasod ang makahilong kemikal dad-on sa hangin pinaagi sa pag-alisngaw ug ipadpad sa mga huros sa hangin ngadto sa ubang mga bahin sa kalibotan. Sa tugnaw nga mga dapit​—sama sa mga linaw sa bukid—​ang mga partikulo sa DDT manibug-ok ug mahulog ingong mga ulan. Ang “bugnaw kaayong mga linaw sa bukid nagaobra samag bugnawng mga lit-ag,” nag-ingon ang magasin, ug “magsakmit sa DDT gikan sa kahanginan.” Ang DDT​—usa ka pamatay sa dangan nga makahilo sa mga tawo ug mga mananap​—gidili sa Uropa sulod na sa kapin sa 20 ka tuig, apan kini gigamit gihapon diha sa nagakaugmad nga kanasoran.

Personal nga mga Lubnganan

“Ang talagsaong mga lubnganan mao ang bag-ong urog sa paglubong,” miingon ang mantalaang L’Express sa Pransiya. Ang tiggamag mga lubnganan nagtanyag nga magtukod ug personal nga mga monyumento diha sa 25 ka lainlaing mga kolor, sa bag-ong mga disenyo, ug sa mga materyal sama sa dekolor nga mga bildo o metal. Ang mga monyumento nga nahimo na naglakip sa mga eskultora sa usa ka parakyot, usa ka iro ug baka, usa ka guba nga tren, ug usa ka dakong baril sa bino​—nga giorder sa usa ka negosyanteg bino. Usa ka dakong kompaniya nag-ingon nga kini naghimog labing menos 80 ka hulad sa motorsiklo kada tuig aron idayandayan sa mga lubnganan. Sumala sa artikulo, ang mahimo lamang itugot sa lokal nga mga balaod mao ang lapida ug papan, apan gipaluyohan sa balaod sa Pranses ang tagsatagsa ka tinuohan ug gihatagan ug “kagawasan sa pagtukod” ang mga tag-iya sa lubnganan.

Pagbantay sa Tingga Diha sa Alahas

“Kon ang imong anak lagmit makausap o makasupsop ug alahas nga hayan adunay tingga, ilabay dihadiha kining mga butanga,” mitambag ang usa ka taho sa Health Canada. Gibutyag sa mga pagsusi sa laboratoryo bahin sa baratohong uso nga alahas nga sagad gipalit alang sa mga bata nga kadaghanan sa mga sampol adunay tingga nga tali sa 50 ug 100 porsiyento. “Ang pagtulon ug bisan diyutayng tingga mahimong makadaot sa himsog nga kaugmaran sa pangisip ug batasan sa mga masuso ug mga bata,” nag-ingon ang taho. Siyempre, lisod tinoon ang gidaghanon sa tingga kon walay himan sa pagsusi. Busa tungod kay sagad nga baratohon ra ang alahas sa mga bata, ang kinamaayohang estratehiya tingali mao kanang girekomendar diha sa mantalaang National Post: “Kon nagduda ka, ilabay kana.”

Kinaiyanhong Puy-anan—Yawi sa Pagkonserbar

“Ang pagpanalipod sa puy-anan [mao ang] yawi sa pagkonserbar sa kaihalasan,” nag-ingon ang mantalaang Times of Zambia. Ang taho nag-ingon nga ang kinadak-ang hinungdan sa pag-us-os sa gidaghanon sa kaihalasan mao ang pagdaot sa ilang puy-anan. “Ang sobrang pagpasibsib, mga sunog, pagkakankan sa yuta, [ug] pagtikad” nalakip sa mga hinungdan sa problema. “Dayag nga hinungdanon ang agrikultura ug dili nato mawagtang kini,” nag-ingon ang artikulo. Apan sa mga dapit diin ang agrikultura “dili kaayo mapuslanon tungod sa dagol nga yuta,” ang kinaiyanhong mga puy-anan mahimong mapreserbar, nag-ingon ang Times. Kon ang binuhing mga mananap dad-on ngadto niining mga dapita, kini malisdan sa pagsagubang sa mga parasito sama sa mga garapata ug mga bunhok, apan ang “ihalas nga mga mananap adunay kinaiyanhong paagi sa pagsagubang sa maong mga dangan,” gikan sa paglunang  sa lapok ug pagligid sa abog ngadto sa pagpatuhik sa mga langgam hangtod mahinlo na kini.

Mga Saksi sa Rusya Nakaangkon ug Kadaogan sa Korte

Ang The New York Times sa Pebrero 24, 2001, nagtaho: “Naangkon sa mga Saksi ni Jehova ang lagmit layog-abot nga kadaogan karon [Pebrero 23] diha sa usa ka korte sa Moscow batok sa mga piskal nga naningkamot sa pagbando sa grupo ilalom sa 1997 nga balaod nga nagdili sa relihiyosong mga sekta nga nagdasig ug pagdumot o pagkadili-matugoton.” Gihunong ang husay niadtong Marso 12, 1999, ug lima ka eksperto ang gitudlo aron susihon ang mga pagtulon-an sa mga Saksi. Ang kaso temporaryong gihunong sulod sa duolan sa duha ka tuig. Human kini giablihan pag-usab niadtong Pebrero 6, 2001, mikabat lamang ug duolan sa tulo ka semana ayha madesisyoni sa korte nga walay-basehanan ang mga sumbong sa piskal. Apan, ang magsusumbong mihangyo sa Moscow City Court sa pagsugo nga husayon pag-usab. Sa Mayo 30 kanang hangyoa giuyonan, ug ang kaso gibalik ngadto sa korte aron husayon pag-usab ang kaso. “Ang Ortodoksong Iglesya sa Rusya, nga grabeng nagsupak sa misyonaryong mga kalihokan,” matod sa Los Angeles Times, “maoy usa sa pangunang mga tigpaluyo sa 1997 nga balaod sa relihiyon, nga nagpugos sa daghang denominasyon nga moagi sa malisod nga proseso sa pagrehistro.”

Mikita Gikan sa Gidonar nga mga Sapot

“Diyutay lamang” sa gidonar nga mga sapot ang nakaabot gayod niadtong tinuod nga nanginahanglan, matod sa Alemang mantalaan nga Südwest Presse. Sa Alemanya matag tuig, kapin sa 500,000 ka toneladang mga sapot ang gidonar aron sa pagtabang sa mga nanginahanglan. Apan, sa katibuk-an, ang mga organisasyon nga nangolekta sa mga sapot nagbaligya niini ngadto sa mga negosyante, nga ginegosyo ang gidonar nga mga sapot nga mokitag ginatos ka milyong mark sa Alemanya. Sagad ang mga organisasyon nga nagkolekta sa donasyon wala mahibalo kon unsay nahitabo sa gidonar nga mga sapot. Ang artikulo nag-ingon: “Kon buot nimong makaseguro nga ang imong gidonar nga mga sapot mapahimuslan gayod sa mga kabos, ikaw mismo ang maghatag niini ngadto sa mga nanginahanglan o ipadala kini ngadto sa kasaligang mga tawo sa dapit nga may krisis.”

Kon Nganong ang mga Bata Nalisdan sa Pagpakigkomunikar

Sumala sa mantalaang Berliner Morgenpost, ang tigpamaba sa asosasyon sa mga pedyatrisyan sa Berlin nag-ingon nga ang hinungdan sa mga problema sa komunikasyon diha sa mga bata mao ang sobrang pagtan-awg telebisyon ug paggamit sa kompiyuter. Siya miingon nga ang mga bata, ilabina ang wala pa magtungha, angayng mogugol ug menos nga panahon sa pagtan-awg TV o paggamit sa kompiyuter ug mas daghang panahon sa pagpakigkomunikar sa tinuod nga mga tawo ug pagdawat ug pagdasig gikan kanila. Dugang pa, ang bag-ong panukiduki, nag-ingon ang The Sunday Times sa Britanya, nagsugyot nga “nagakadaghang tawo nga nagpanuigon ug bayente ug trayenta ang nag-antos sa grabeng pagkamalimtanon” ug sa pagkawalay-katakos sa “pag-ila kon unsay hinungdanon ug dili-hinungdanon nga mga impormasyon” tungod sa “nagakadakong pagsalig diha sa teknolohiya sa kompiyuter.”

Nagakahanaw nga mga Pinulongan

Ginaplano sa hiniusang proyekto sa Brazil ug Alemanya ang paghimog rekord sa lumad nga mga pinulongan sa Brazil nga nameligrong mahanaw, nagtaho ang mantalaang Folha de S. Paulo sa Brazil. Naglaom ang mga tigdukiduki nga mapreserbar ang Trumai, Aweti, ug Cuicuro nga mga pinulongan pinaagi sa pagmugnag digital data bank sa mga pulong ug mga tingog. Sumala sa batid sa pinulongan nga si Aryon Rodrigues, 180 na lamang sa orihinal nga 1,200 ka lumad nga mga pinulongan sa Brazil ang naglungtad. Gikan niini, labing menos 50 ang gisulti sa menos sa 100 ka tawo. Sa kaso sa usa ka pinulongan, ang Makú, ang bugtong migamit sa maong pinulongan mao ang 70-anyos nga biyudo nga nagpuyo sa amihanang Brazil. Si Rodrigues nag-ingon nga ang pagpreserbar sa lumad nga mga pinulongan hinungdanon sa pagkonserbar sa tradisyonal nga kultura sa mga tawo.

Mga Suliran sa Basura sa Mexico City

Trayenta porsiyento sa basura sa Mexico City ang nagpabilin diha sa publikong mga dalan nga lagmit mahimong makadaot nga polusyon, nag-ingon ang dili pa dugayng taho sa mantalaang El Universal sa Mexico City. Si Aarón Mastache Mondragón, sekretaryo sa kalikopan, nag-ingon nga 10 porsiyento lamang sa basura sa Mexico City ang gigamit pag-usab ug nga mga 48 porsiyento ang dili madunot. Pinasukad sa mga impormasyon gikan sa National Institute of Recyclers, ang karton nga itiketa dangtag usa ka bulan ayha pa madunot; ang sanga sa kawayan, gikan sa usa hangtod sa tulo ka bulan; ang algodon nga tualya, gikan sa usa hangtod sa lima ka bulan; ang delana nga medyas, usa ka tuig; ang pinintalang kahoy, kapig diyutay sa usa ka tuig; ang lata, 100 ka bulan; ang latang aluminum, gikan sa 200 hangtod sa 500 ka tuig; ug ang botelya nga bildo, kapin sa usa ka milyon ka tuig.