Pag-ila sa mga Ilhanan

“Ang kasubo maoy normal, himsog nga emosyon; ang depresyon maoy usa ka sakit. Lisod sabton ug ilhon ang kalainan.”—Dr. David G. Fassler.

SAMA sa kadaghanang ubang mga abnormalidad, ang depresyon adunay dayag nga mga simtoma. Apan ang mga ilhanan dili gayod daling mailhan. Ngano man? Tungod kay halos tanang tin-edyer masubo matag karon ug unya, sama usab sa mga hamtong. Unsay kalainan tali sa usa lamang ka kahimtang sa kaluya sa buot ug sa depresyon? Dako ang kalabotan sa kagrabehon ug kadugayon sa maong kahimtang.

Ang kagrabehon naglangkit sa sukod nga ang negatibong mga pagbati nakaapektar sa mga batan-on. Mas grabe pa kay sa mubong yugto sa kawalay-paglaom, ang depresyon maoy dulot nga emosyonal nga balatian nga makadaot pag-ayo sa katakos sa tin-edyer sa paglihok sa normal nga paagi. Si Dr. Andrew Slaby naghubit sa kagrabe sa maong kahimtang niining paagiha: “Handurawa ang kinagrabehang pisikal nga sakit nga naagian nimo sukad​—nabali nga bukog, nagsakit nga ngipon, o nagbati​—pilopiloa kana ug kanapulo ug hunahunaa nga wala ka masayod kon unsay hinungdan; unya posibleng mabanabana nimo ang kasakit sa depresyon.”

Ang kadugayon nagtumong sa kon unsa ka dugay magpadayon ang kawalay-kadasig. Sumala sa klinikal nga mga propesor nga si Leon Cytryn ug Donald H. McKnew, Jr., “ang usa ka bata nga walay timailhan nga nahupayan o nahibalik sa normal nga kinabuhi sulod sa usa ka semana human mibatig kasubo (tungod sa bisan unsang hinungdan)​—o sulod sa unom ka bulan human makaagom sa iyang giisip nga grabeng kapildihan​—nameligrong makaagom sa depresyon.”

Komon nga mga Simtoma

Ang depresyon madayagnos lamang sa dihang ang batan-on magpasundayag ug ubay-ubayng simtoma kada adlaw, sa dakong bahin sa adlaw, sulod sa labing menos duha ka semana. Ang medyo mubo nga pag-atake gitawag ug depressive episode. Ang dysthymia, ang mas molaygay nga matang sa dili-grabe o kasarangan nga depresyon, madayagnos sa dihang ang mga simtoma magpabilin sulod sa labing menos usa ka tuig nga mga duha ka bulan lamang ang kahupayan. Sa bisan haing kahimtang, unsa ang pipila ka komon nga simtoma sa depresyon? *

Kalit nga kausaban sa buot ug panggawi. Ang kanhing masinugtanon nga tin-edyer kalit lang mahimong makiawayon. Ang pagrebelde ug bisan ang paglayas gikan sa balay maoy komon taliwala sa mga tin-edyer nga nag-antos sa depresyon.

 Pagpalain gikan sa katilingban. Ang batan-on nga nag-antos sa depresyon mobulag sa mga higala. O mahimong ang mga higala maoy mobulag sa batan-on nga nag-antos sa depresyon, kay nakamatikod ug dili-maayong kausaban sa iyang tinamdan ug panggawi.

Menos nga kaikag sa halos tanang kalihokan. Ang tin-edyer dili aktibong makigbahin nga dili maoy naandan niya. Ang mga pasatiempo nga bag-o lang giisip nga makaiikag sa pagkakaron gihunahuna na nga makalaay.

Dakong kausaban sa mga batasan sa pagkaon. Daghang eksperto mibati nga ang mga abnormalidad sama sa anorexia, bulimia, ug dili-mapugngang paghinobrag kaon sagad nga moduyog (ug usahay gipahinabo) sa depresyon.

Mga suliran sa pagkatulog. Ang tin-edyer kulang o kaha sobra sa tulog. Ang uban nakaugmad ug makapalibog nga mga batasan sa pagkatulog, magtukaw sa tibuok gabii ug matulog sa entero adlaw.

Pag-us-os sa grado. Ang batan-on nga nag-antos sa depresyon maglisod sa pagpakiglabot sa mga magtutudlo ug mga katalirongan, ug ang mga grado mosugod pag-us-os. Sa dili madugay ang tin-edyer magpanuko na gayod sa pag-adto sa eskuylahan.

Peligroso o makadaot-sa-kaugalingon nga mga lihok. Ang mga panggawi nga hilabihan ka peligroso magpadayag tingali nga ang usa ka batan-on wala kaayoy interes nga mabuhi. Ang pagsamad sa kaugalingon (sama sa paghiwa sa panit) mahimong usa usab ka simtoma.

Mga pagbati sa kawalay-bili o dili-angay nga pagbatig pagkasad-an. Ang tin-edyer mahimong hinawayon kaayo sa kaugalingon, nga mobati nga siya usa ka bug-os nga kapakyasan, bisan pag ang mga kamatuoran magpakita tingali nga dili siya ingon niana.

Mga sakit nga anaa lamang sa hunahuna. Sa dihang walay makitang pisikal nga hinungdan, ang paglabad sa ulo, pagsakit sa bukobuko, pagsakit sa tiyan, ug ang susamang mga suliran mahimong magpakita ug nagpahiping depresyon.

Balikbalik nga mga hunahuna sa kamatayon o paghikog. Ang pagkalinga sa ngilngig nga mga ulohan mahimong magpakita nga ang usa adunay depresyon. Mao man usab ang mga hulga nga maghikog.​—Tan-awa ang kahon sa ubos.

Ang “Bipolar Disorder”

Ang pipila niini nga mga simtoma mahimong makita diha sa laing makapalibog nga balatian​—ang bipolar disorder. Sumala nila ni Dr. Barbara D. Ingersoll ug Sam Goldstein, ang bipolar disorder (nga nailhan usab ingong manic-depressive disorder) maoy “usa ka kahimtang nga mailhan pinaagi sa mga yugto sa pagkamagul-anon nga sal-angan  sa mga yugto sa hilabihang kalipay ug kalagsik​—ngani, sobra kaayo nga molapas pa kini sa normal nga sukod sa kalipay.”

Kining maong hugna sa hilabihang kalipay gitawag ug mania. Lakip sa mga simtoma niini mao ang paspas kaayo nga paghunahuna, sobrang pagkatabian, ug kawalay-gana sa pagkatulog. Gani, ang nag-antos niining sakita mahimong dili matulog sulod sa daghang adlaw nga dili magluya. Ang laing simtoma sa bipolar disorder mao ang mahinaykon kaayong panggawi nga dili maghunahuna sa mga sangpotanan. “Ang mania kasagarang moapektar sa panghunahuna, panghukom, ug pakiglabot sa ubang tawo sa mga paagi nga makapahinabog grabeng mga suliran ug kaulaw,” miingon ang taho sa National Institute of Mental Health sa T.B. Unsa kadugay kining hugna sa mania? Usahay sulod lamang sa pipila ka adlaw; sa ubang mga kaso, ang mania magpabilin sulod sa ubay-ubayng bulan una pa kini mapulihan sa kaatbang niini, ang depresyon.

Lakip sa nameligro kaayong makabaton ug sakit nga bipolar disorder mao ang mga tawo nga dunay mga membro sa pamilya nga duna niining sakita. Ang maayong balita mao nga dunay paglaom alang sa nag-antos niana. “Kon madayagnos ug sayo, ug matambalan sa hustong paagi,” nag-ingon ang librong The Bipolar Child,  “kining mga bataa ug ang ilang mga pamilya mahimong magkinabuhi nga normal.”

Hinungdanong matikdan nga ang usa lamang ka simtoma dili magpakita nga ang usa adunay depresyon o bipolar disorder. Kasagaran, ang daghang simtoma nga gipadayag sulod sa usa ka yugto sa panahon ang motultol sa dayagnosis nga depresyon. Bisan pa niana, nagpabilin ang pangutana, Nganong kining makapalibog nga abnormalidad nag-apektar sa mga tin-edyer?

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

SA DIHANG ANG USA KA BATA GUSTONG MAMATAY

Sumala sa Centers for Disease Control sa T.B., sa usa ka di pa dugayng tuig mas daghang batan-on sa Tinipong Bansa ang nangamatay tungod sa paghikog kay sa nangamatay tungod sa kanser, sakit sa kasingkasing, AIDS, mga depekto sa pagkatawo, estrok, pulmonya, trangkaso, ug laygay nga sakit sa baga nga usahon. Laing makapatugaw nga kamatuoran: Adunay dakong pag-uswag sa gitahong mga paghikog taliwala sa mga batan-on nga nag-edad ug tali sa 10 ug 14.

Masanta ba ang paghikog sa mga batan-on? Sa ubang kaso, oo. “Ang mga estadistika nagpakita nga daghang paghikog ang sa pagkatinuod giunhan sa mga pagsulay sa paghikog o pagpasabotsabot ug pagpasidaan,” misulat si Dr. Kathleen McCoy. “Sa dihang ang imong tin-edyer bisan magpasabotsabot lang gani nga naghunahuna siyang maghikog, panahon na nga hatagan siyag dakong pagtagad ug lagmit mangayog propesyonal nga tabang.”

Ang pagkakaylap sa depresyon sa mga tin-edyer nagpasiugda sa panginahanglan nga ang mga ginikanan ug ubang mga hamtong mag-isip nga seryoso sa bisan unsang mga timailhan nga gihatag sa usa ka batan-on nga gusto niyang taposon ang iyang kinabuhi. “Halos sa tanang kaso sa paghikog nga akong nasusi, ang mga timailhan sa mga plano sa usa ka batan-on wala panumbalinga o gipakamenos,” misulat si Dr. Andrew Slaby diha sa iyang librong No One Saw My Pain. “Ang mga membro sa pamilya ug mga higala wala makasabot sa kadako sa mga kausaban nga ilang nakita. Ilang gihatagag dakong pagtagad ang mga sangpotanan ug dili ang nagpahiping mga suliran, mao nga ang ‘mga suliran sa pamilya’ o ‘pag-abuso sa droga’ o ‘anorexia’ nahimong maoy dayagnosis. Usahay ang kasuko, ang kalibog, ug ang kasapoton maoy gitambalan apan dili ang depresyon. Ang nagpahiping suliran nagpabilin, masakit ug nagkagrabe.”

Tin-aw ang mensahe: Isipang seryoso ang tanang timailhan sa mga kiling sa paghikog!

[Hulagway sa panid 7]

Usahay, ang pagrebelde maoy ilhanan sa nagpahiping depresyon

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga tin-edyer nga nag-antos sa depresyon kasagarang mawad-ag interes sa mga kalihokan nga kaniadto nakapaikag kanila