Pagbutyag sa mga Hinungdan

“Kasagaran, ang depresyon sa tin-edyer dili tungod sa usa lamang ka hinungdan kondili sa kombinasyon sa mga hinungdan sa kapit-os.”—Dr. Kathleen McCoy.

UNSAY hinungdan sa depresyon sa tin-edyer? Daghang hinungdan ang mahimong nalangkit. Pananglitan, ang pisikal ug emosyonal nga mga kausaban sa panahon sa pagkadalagita o pagkabayongbayong makapatugob sa mga batan-on sa kawalay-kasegurohan ug kahadlok, nga makapahimo kanilang mas daling maapektahan sa negatibong mga kahimtang sa hunahuna. Dugang pa, ang mga tin-edyer kasagarang dali nga maapektahan sa negatibong mga pagbati sa dihang mobati sila nga sila gisalikway sa ilang mga katalirongan o sa usa ka tawo kang kinsa sila mibatig romantikong gugma. Unya, lain pa, sumala sa giingon sa among pangbukas nga artikulo, ang mga tin-edyer karon nagtubo diha sa kalibotan nga makapahinabo mismo ug depresyon. Sa pagkatinuod nagkinabuhi kita sa “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon.”​—2 Timoteo 3:1.

Nakapasamot pa sa problema, ang mga batan-on nag-atubang sa mga kapit-os sa kinabuhi sa una gayong higayon, ug wala nila mabatoni ang kahanas ni kasinatian sa mga hamtong. Busa, ang mga tin-edyer kasagaran nga mahimong samag mga turista nga nagbiyahe diha sa dili nila sinating teritoryo​—naglibog sa ilang palibot ug, sa daghang kaso, dili gustong mangayog tabang. Kining mga kahimtanga mahimong tabunok nga yuta nga katuboan sa mga binhi sa depresyon.

Apan daghang ubang mga hinungdan ang makapahinabo ug depresyon sa tin-edyer. Hisgotan nato ang pipila lamang.

Depresyon ug Kapildihan

Ang depresyon usahay mahitabo human sa grabeng kapildihan​—tingali sa kamatayon sa usa ka minahal o pagkawala sa usa ka ginikanan tungod sa diborsiyo. Bisan ang kamatayon sa usa ka ginalam nga hayop makapabanlod sa usa ka tin-edyer sa kawalay-paglaom.

Dugang pa, adunay dili kaayo dayag nga mga matang sa kapildihan. Pananglitan, ang pagbalhin ngadto sa bag-ong kasilinganan nagpasabot ug pagbiya sa sinating mga palibot ug minahal nga mga higala. Bisan ang pagkab-ot sa gipaabot-pag-ayong tumong​—sama sa paggraduwar sa tunghaan—​makapatunghag mga pagbati sa kapildihan. Angayng tagdon sa usa nga ang pagsugod ug bag-ong  hugna sa kinabuhi nagpasabot ug pagkawala sa pagkakontento ug kasegurohan sa nangagi. Unya anaay mga batan-on nga kinahanglang moantos sa usa ka matang sa laygay nga balatian. Sa maong kahimtang, ang kaguol nga mahimong lahi sa mga katalirongan sa usa​—tingali dili gani tagdon nila​—makapabati sa usa ka tin-edyer nga daw siya nawad-ag usa ka sukod sa pagkanormal.

Itugot ta, daghang batan-on ang nag-atubang sa maong mga kapildihan nga wala gayod malumsi sa bug-os sa kaguol. Sila nasubo, mihilak, nagbangotan, nagminatay​—apan ngadtongadto sila nakapasibo sa kahimtang. Apan, ngano man nga kadaghanan sa mga tin-edyer nakalahutay sa mga kapit-os sa kinabuhi nga dali rang naulian, samtang ang uban nadaog sa depresyon? Walay sayon nga mga tubag, tungod kay ang depresyon maoy komplikadong abnormalidad. Apan ang ubang mga tin-edyer mahimong mas daling maapektahan sa depresyon.

Ang Biokemikal nga Kalambigitan

Daghang propesyonal sa kahimsog sa utok ang nagtuo nga ang biokemikal nga pagkadili-timbang diha sa utok adunay dakong kalabotan sa depresyon. * Ang pagkadili-timbang mahimong ipasa pinaagi sa gene, kay ang mga tigpanukiduki nakakaplag nga ang mga tin-edyer nga dunay ginikanan nga nag-antos sa depresyon mas lagmit nga maapektahan usab sa maong kahimtang. “Sa kadaghanang kahimtang ang mga bata nga nag-antos sa depresyon adunay labing menos usa ka ginikanan nga nag-antos usab sa depresyon,” matod pa sa librong Lonely, Sad and Angry.

Magpatungha kini sa pangutana, Napanunod ba gayod sa mga bata ang depresyon, o nakat-onan lamang nila kana sa depresyon tungod sa pagkinabuhi uban sa ginikanan nga naapektahan niana? Ang ‘panulondon kontra impluwensiya nga pangutana’ maoy lisod tubagon, kay ang utok hilabihan ka komplikado, sama usab sa daghang ubang mga hinungdan nga makapahinabog depresyon sa tin-edyer.

Depresyon ug ang Palibot sa Pamilya

Ang depresyon gitawag ug suliran nga iya sa pamilya, ug aduna kiniy lig-ong basehanan. Sa nahisgotan na, mahimong adunay sangkap sa gene nga magpasa ug kiling nga makaagom sa depresyon gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa sunod. Apan ang palibot sa pamilya mahimong may bahin usab. “Ang mga anak nga giabusohan sa ilang mga ginikanan adunay dakong risgo nga makaagom sa depresyon,” misulat si Dr. Mark S. Gold. “Mao man usab ang mga batan-on kansang mga ginikanan hilabihan ka hinawayon ug kinsa naghatag ug dakong pagtagad sa mga kakulangan sa ilang anak.” Ang depresyon mahimong moresulta usab kon ang mga ginikanan sobrang nagpakitag pagmahal ug sobra ka mapanalipdanon sa bata. Apan, makaiikag nga nakaplagan sa usa ka tigdukiduki nga ang mga bata mas dali pa ganing maapektohan sa depresyon kon ang mga ginikanan wala gayod magpakitag kaikag kanila.

Apan, wala kini magpasabot nga ang tanang tin-edyer nga nag-antos sa depresyon maoy mga biktima sa sayop nga pagdumala sa ginikanan. Ang maong malangkobong pangangkon magbalewala sa daghang ubang mga hinungdan nga makapahinabo sa maong problema. Bisan pa niana, sa daghang kaso ang palibot sa pamilya maoy hinungdanong bahin nga makaapektar sa situwasyon. “Ang mga anak nga nagpuyo sa mga panimalay diin kanunayng magkabangi ang mga ginikanan mas may purohan nga makaagom sa depresyon kay sa mga bata diha sa dili kaayo samok nga mga palibot,” nagsulat si Dr. David G. Fassler. “Ang usa ka rason mao nga ang nag-away nga mga ginikanan magumon pag-ayo sa ilang mga kabingkilan nga mapasagdan na nila ang mga panginahanglan sa ilang mga bata. Ang lain mao nga ang mga ginikanan kasagarang maghimo sa mga anak nga maoy sentro sa ilang mga panaglalis, nga makapabating sad-an, makapasuko, ug makapayugot sa mga batan-on.”

Kini maoy pipila lamang sa mga hinungdan nga makapahinabog depresyon sa tin-edyer. Aduna pay lain. Pananglitan, ang ubang mga eksperto nag-ingon nga ang mga kahimtang sa palibot (sama sa dili maayong nutrisyon, mga hilo, ug pag-abuso sa makagiyan nga substansiya) makapahinabog depresyon. Ang uban nag-ingon nga ang pipila ka tambal (sama sa pipila ka antihistamine ug mga tranquilizer) mahimong maoy makaingon sa depresyon. Lain pa, morag ang mga bata nga adunay mga abnormalidad sa pagkat-on maoy ilabinang dali nga maapektahan sa depresyon, lagmit tungod kay ang ilang pagtamod-sa-kaugalingon morag mawala sa dihang maamgohan nila nga dili sila makaapas sa ilang mga klasmet.

Apan, bisan unsa pay hinungdan, hinungdanong tagdon ang pangutana, Sa unsang paagi matabangan ang mga tin-edyer nga nag-antos sa depresyon?

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Ang kabingkilan sa pamilya kasagarang maoy makaingon sa depresyon