Pagpaniid sa Kalibotan

Taiwan Naghatag ug Amnestiya sa ‘mga Tawong Napriso Tungod sa Diktar sa Tanlag’

“Gihatagag kagawasan ni Presidente Chen Shui-bian [sa Taiwan] ang 21 ka piniriso . . . , lakip ang 19 ka ‘tawong napriso tungod sa diktar sa tanlag’ kinsa nabilanggo tungod kay dili magsundalo,” nagtaho ang The China Post. “Ang gihatag nga kagawasan, nga nagsugod sa International Human Rights Day [Disyembre 10, 2000], nag-absuwelto sa 19 ka Saksi ni Jehova, nga gihukman gumikan sa pagdumili sa pinugos nga serbisyo militar tungod sa relihiyosong mga katarongan.” Sa 19, 14 ang giparol na. Kining linain nga kagawasan mao ang una nga nahitabo sa napulo ka tuig. Ang abogado nga si Nigel Li, kang kansang kompaniya sa pamalaod maoy naggunit sa kaso sa mga Saksi, miingon: “Ang mga Saksi ug ang ilang misyon sa pagtinguhag pakigdait nakatandog gayod kanako. . . . Ang ilang gipiling baroganan alang sa pakigdait nagpabanaag ug hataas nga tawhanong sukdanan. Nagpasabot kini nga kinahanglang ato silang hatagan ug linaing pagtahod.”

“‘Sobrang Populasyon’ Dili Tinuod?”

“Bisan tuod daw dili katuohan, ang tibuok populasyon sa kalibotan puwedeng papuy-on sa estado sa Texas sa T.B.,” nagtaho ang magasing Vitality. Sumala sa artikulo, ang banabana sa Hiniusang Kanasoran sa populasyon sa kalibotan karon maoy mga unom ka bilyong tawo, ug ang Texas dunay luna sa yuta nga duolan sa 680,000 kilometro kuwadrado. Busa ang sukod sa luna nga kapuy-an sa kada tawo maoy kapin sa 1,217 piye kuwadrado. “Busa ang usa ka pamilya nga dunay 5 ka membro mag-okupar ug luna nga kapuy-an nga kapin sa 6,085 piye kuwadrado. Bisan didto sa Texas, kana maoy usa na ka mansiyon,” nag-ingon ang Vitality. “Sa kasamtangan, wala na gayoy magpuyo sa ubang dapit sa kalibotan, nga magamit alang sa tanang kalihokan sa mga tawo para sa agrikultura, paggamag mga butang, edukasyon, ug kalingawan!”

Ang Daghag-Gamit nga “Nopal”​—Dakong Tabang sa mga Tawong Dunay Diabetes?

Daghang tawo nagtuo nga ang nopal maoy ordinaryo lamang nga tanom sa desyerto nga motubo diha sa kasulopan. Apan, sumala sa gitaho sa The News  sa Mexico City, ang daghag-gamit nga nopal makapaikag gayod sa mga tawong dunay diabetes. Ngano man? Nakaplagan sa mga siyentipiko nga ang mga pagkaon nga may harina gikan sa gipauga nga nopal puwedeng kan-on sa mga tawong dunay diabetes nga dili motaas ang sukod sa ilang asukar diha sa dugo. Mopatim-aw nga pinaagi sa pagpalig-on sa atay ug pancreas, ipahinabo sa nopal nga mas daling mosanong ang lawas sa insulin.

Hugaw nga Hangin Ibabaw sa Indian Ocean

Ang dagkong mga luna sa amihanang bahin sa Indian Ocean wala damha nga dunay taas nga sukod sa hugaw nga hangin, nagtaho ang mantalaang MorgenWelt Nachrichten. Nakaplagan sa mga tigdukiduki gikan sa unom ka nasod nga panahon sa tingtugnaw, ipadpad sa hanging habagat ang anuos, abo, organikong mga partikulo, mineral nga abog, mga nitrate, ug sulfate gikan sa habagatan ug habagatan-sidlakang Asia ngadto sa Indian Ocean. Gikan sa Enero hangtod sa Marso 1999, usa ka lut-od sa morag aso, nga may sukod nga duolan sa tulo ka kilometros ang gihabogon, nagtabon sa usa ka luna nga kapin sa napulo ka milyong kilometro kuwadrado, nga mas dako pa kay sa yuta sa Canada. “Sumala sa mga siyentipiko, ang pagdaghan sa hugaw sa Asia nagpahinabog dakong pag-us-os sa kalidad sa hangin, nga nag-apektar sa rehiyon ug sa tibuok kalibotan,” nag-ingon ang mantalaan.

Tsokolet​—Makaayo sa Panglawas?

Ang tsokolet giingon sa pipila nga maayo sa imong panglawas, nag-ingon ang mantalaang Nihon Keizai Shimbun sa Hapon. Ngano man? Tungod kay ang tsokolet dunay cocoa polyphenol, nga motabang sa pagsanta sa arteriosclerosis ug kanser. Dugang pa, ang tsokolet gikaingong epektibo sa pagbalanse sa sistema sa imyunidad ug sa pagtabang sa lawas nga maulian gikan sa tensiyon. Si Propesor Hiroshige Itakura sa Ibaraki Christian University nag-ingon: “Ang maayog kalidad nga tsokolet nga naggamit ug daghang liso sa cocoa ug gamay ra kaayong asukar ug mantika mao ang labing epektibo.” Hinunoa, gipasiugda usab sa propesor ang kahinungdanon sa pagkaog “berde ug dalag nga mga utanon ug mga protina nga dunay lainlaing matang sa polyphenol” nga gikinahanglan sa lawas.

Gitas-on sa Kinabuhi

Bisan tuod ang mga magtutuo sa mga butang maylabot sa umaabot  naglaom nga ang gitas-on sa kinabuhi moabot ug 100, lisod kining molapas sa 80. Sumala sa The Globe and Mail sa Canada, ang mga eksperto nag-ingon nga “walay mahitabo nga dakong pag-uswag sa gitas-on sa kinabuhi gawas kon ang biomedikal nga mga tigdukiduki mangitag paagi sa pag-usab sa proseso sa pagtigulang ug himoon kining sayon nga mabatonan sa baratong presyo. Samtang dili pa kana mahitabo, bisag unsa ka daghang pagpauswag sa estilo sa kinabuhi ang atong himoon, bisag unsa ka daghang bitamina ang atong tomaron ug bisag unsa ka daghang hormone ang iineksiyon sa atong lawas, walay mahitabo nga dakong kausaban sa gitas-on sa kinabuhi.” Kon mahitungod sa gitas-on sa kinabuhi, ang Canada giklasipikar sa World Health Organization nga ika-12 taliwala sa 191 ka nasod sa milabayng tuig. Ang gitas-on sa panahon sa kahimsog sa dili pa magsugod ang pagkamasakiton gibanabana nga 70 alang sa mga lalaki ug 74 alang sa mga babaye. Sa Hapon, nga giisip ingong labing himsog nga nasod, ang usa ka lungsoranon makadahom sa pagkinabuhi nga maayog panglawas sa halos 75 ka tuig, matod sa taho.

Lubnganan sa Higanteng mga Tipay

Kapin sa 500 ka fossil sa higanteng mga tipay, ang pipila may sirkumperensiya nga moabot ug 3.5 metros ug may gibug-atong moabot ug 300 kilos, nakaplagan sa Acostambo, Peru, sa gihabogong 3,750 metros ibabaw sa lebel sa dagat, nagtaho ang El Comercio. Nakaplagan sa paleontologo nga si Arturo Vildozola ang nahimutangan sa mga tipay mga pipila lang ka metros gikan sa haywey nga agianan gikan sa lungsod sa Pampas paingon sa lungsod sa Colcabamba. Morag wala mamatikdi ang mga tipay sa uban sa una, bisan pag nagkatag kini diha sa yuta sa daghan nang katuigan. Kining nadiskobrehan nga higanteng mga tipay nagpalig-on sa ideya nga sa una gitabonan sa dagat ang kabukiran sa Andes.

Baho sa “Bag-ong Kotse”

Ang mga kemikal gikan sa pintal ug alpombra sulod sa mga tinukod maoy hinungdan sa mga sakit nga gitawag usahay sa Hapon nga “sick-house syndrome.” Apan ang mga materyales sa bag-ong mga kotse mobuga usab ug dagkong mga sukod sa makahilong mga kemikal, nagtaho ang mantalaang The Daily Yomiuri. Sa dihang gisusi ang usa ka bag-ong sakyanan, nakaplagan sa mga tigdukiduki sa Prefectural Institute of Public Health sa Osaka nga ang gidaghanon sa makadaot nga mga substansiya maoy mga 34 ka pilo kay sa limitasyon nga gitakda sa Health and Welfare Ministry alang sa mga balay. Bisan human sa usa ka tuig nga paggamit sa sakyanan, ang sukod sa kemikal nagpabiling labaw sa temporaryong limitasyon nga gitakda. Nag-ingon si Iwao Uchiyama sa National Public Health Institute: “Kon ang usa anaa sa sulod sa awto sa taas nga panahon, siya angayng mag-amping pag-ayo.” Sa unsang paagi? Siya mikomento: “Kon sa pagpahangin, ang kotse mas daling pahanginan kay sa balay.”

Pagmabdos sa mga Tin-edyer sa Tinipong Bansa

“Ang Tinipong Bansa nanguna sa ugmad nga kalibotan kon bahin sa pagmabdos sa mga tin-edyer,” nag-ingon ang magasing U.S.News & World Report. Gibanabana nga matag tuig, usa ka milyong tin-edyer sa Tinipong Bansa ang magmabdos ug 25 porsiyento kanila manganak sa ikaduhang anak sulod sa duha ka tuig human manganak sa panganay. Ang ihap niadtong 1997 nagpakita nga ang Mississippi may kinatas-ang porsiyento sa mga tin-edyer nga nanganak (20 porsiyento), samtang ang Massachusetts may kinaubsang porsiyento (7.2 porsiyento). Sa katibuk-an, ang kinatas-ang sukod sa pagmabdos sa mga tin-edyer anaa sa gitawag nga Bible Belt, nga nahimutang sa habagatang bahin sa Tinipong Bansa.

Kapintasan Batok sa mga Tigulang Diha sa Panimalay

“Ang kasungian bahin sa propiedad nahimo nang kasagarang hinungdan sa kapintasan batok sa mga tigulang diha sa panimalay,” nagtaho ang O Estado de S. Paulo. Ang usa ka pagtuon bahin sa mga reklamo nga gisumiter ngadto sa kapolisan sa São Paulo, Brazil, tali sa 1991 ug 1998 nagpakita nga ang mga paryente​—mga anak, apo, ilang mga kapikas, ug uban pa—​nalangkit sa 47 porsiyento sa mga kaso. “Ang pisikal ug sikolohikal nga kapintasan kasagarang moresulta tungod kay gisulayan nga pugson ang tigulang sa pagbalhin sa propiedad o sa pagbahinbahin sa iyang kabtangan taliwala sa iyang mga paryente samtang buhi pa siya,” matod sa abogadong si João Estêvão da Silva. Usahay kuwarta usab ang hinungdan sa way-puangod nga pag-abandonar kanila diha sa mga ospital sa gobyerno ug sa mga balay alang sa mga tigulang. “Tungod sa kakabos, ang mga tigulang nahimong palas-anon, ug nagpahinabo kinig panagbingkil sa pamilya,” nagpatin-aw si Silva.