Kente—Ang Besti sa mga Hari

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA GHANA

SA HILABIHANG ka paspas, ang mga kamot sa maghahabol hanoy nga nagngadto-nganhi sa ibabaw sa panapton. Samtang ang mga kamot naglihok duyog sa ritmo sa nag-igot nga mga moton ug nagkugiot nga mga plangka, ang artisano nagtagad pag-ayo sa buloknong panapton nga anaa sa iyang atubangan. Gikimpitan sa iyang duha ka tudlo sa tiil ang mga pisi; kining maong mga pisi maoy nagpalihok sa mga heddle​—mga pisi o alambre nga nagsaka-kanaog nga nagbulag ug naggiya sa pinatindog nga lindog sa hablon nga moabot ug hangtod unom ka metros diha sa atubangan sa hablanan. * Sa kaabtik ang iyang mga tudlo naghabol sa tinagsang hilo sa buloknong seda sa pinahigda nga paagi ngadto sa gibulagbulag nga mga lindog sa hablon, nga nagmugna ug hinablon nga isansan ngadto sa panapton.

Ang panapton nga nagama maoy napulo ka sentimetros lamang ang gilapdon. Apan kini adunay hayag nga mga kolor ug kuti nga mga disenyo. Ang artisano mopahiyom tungod sa katagbawan samtang susihon niya ang iyang obra maestra​—ang tinuod nga panaptong kente.

Usa ka Karaang Pangamot

Sulod sa libolibo nang katuigan, ang hanas nga mga artisano naggamit sa karaang pangamot nga paghabol. Ang mga hilo nga gibilik gikan sa lino, gapas, ug seda maoy kanunayng tuboran sa mabatonang materyales alang sa paghabol. Ang sukaranang mga kolor gikuha gikan sa mga gamot ug mga dahon sa mga tanom, ug tungod niana maugmad sa mga maghahabol ang abilidad sa pagmugna ug yanong mga disenyo diha sa ilang panapton.

Ang mga maghahabol taliwala sa tiglaaglaag nga mga tawo sa Aprika nag-imbento ug mga hablanan nga gagmay ug daling daladalaon sa lainlaing lugar. Nailhan  ingong mga strip loom, nagama diha niini ang hiktin nga taas nga panapton nga tulo ngadto sa lima ka pulgada lamang ang gilapdon. Dayon kining tag-as, hiktin nga mga panapton gitahi, gikan sa usa ka tumoy ngadto sa pikas, aron makahimo ug mas dakong panapton nga ikatapis sa lawas ingong sapot. Ang madaladalang mga strip loom gikarga sa bukobuko sa mga mananap nga luwanan latas sa mga desyerto, tabok sa mga suba, ug agi sa tag-as nga kabukiran. Gidaladala subay sa karaang mga ruta sa pamatigayon, ang strip loom may dakong epekto diha sa mga tawo nga migamit niini.

Ang Tinguha Alang sa Panapton

Sulod sa daghang siglo ang mga hari ug mga punoan sa Kasadpang Aprika nagkontrolar sa dagaya-sa-minerales nga yuta nga gitawag ug Gold Coast sa mga manunuhid nga taga-Uropa. * Dinhi daghang bulawan ang gimina, nga nakapadato sa nagmando nga mga haring Ashanti ug sa ilang harianong mga panimalay. Gidayandayanan ug bug-at nga mga alahas nga bulawan ug gibestihan sa linaing pagkahabol nga panapton, kining mga haria ug ang ilang inilang mga punoan nagpasundayag sa ilang bahandi, gahom, ug awtoridad atubangan sa ilang mga sakop. Ang talagsaong besti nga gisul-ob niining maong mga magmamando gitawag ug kente, usa ka pulong nga lagmit nagtumong sa kaamgiran niining maong panapton sa pagkalala sa basket. Ang ubang mga tribo sa Gold Coast naghimo usab sa strip weaving, apan alang sa mga haring Ashanti, ang panaptong kente naghawas sa pagkainila ug harianong kahimtang.

Ang mga strip weaver sa Gold Coast naggamit ug de-hilo nga gibilik sa maong lugar. Ang linubid lamang nga gitinag asul ang magamit. Kining asul nga mga hilo gihabol ngadto sa dili kaayo puti nga panaptong de-hilo aron mahimo ang mga linya ug mga bloke nga adunay yano nga geometrikong mga disenyo alang sa lokal nga mga tawo.

Ang mas nindot nga pagkahabol sa harianon nga panaptong kente maoy alang lamang sa pipila ka grupo sa mga tawo. Ang hanas nga mga grupo sa maghahabol sa hari gitukod aron sa pagmugna ug paggama ug dekalidad nga panapton. Ang paagi sa paghabol gibantayan pag-ayo ug gitago pag-ayo. Ang ubang mga maghahabol gidid-an sa paghabol sa mga disenyo sa panapton nga alang lamang sa hari ug sa iyang harianong panimalay. Nakatigom ang hari ug gatosan ka besti, ang matag usa may kaugalingong talagsaon nga disenyo. Sa naandan, dili gayod niya sublion pagsul-ob diha sa publiko ang mao gihapong besti.

Ang Pagpangita sa Kolor

Sa ika-16 nga siglo, laing matang sa panapton ang mitungha sa Gold Coast. Kining bag-ong panapton wala habola diha sa mga strip loom sa Aprika kondili gigama kini sa halayong kayutaan ug gidala sa unang mga marinero nga taga-Uropa nga nangitag garing, bulawan, ug mga ulipon. Ang panapton nga pinalit gikan sa laing nasod may mga hilo nga hayag, makapadani ug mga kolor. Sa wala madugay, kining panapton nga pinalit gikan sa laing nasod, nga madanihong gihabol ginamit ang pula, dalag, ug berde nga mga hilo, nahimong bililhong manggad sa pamatigayon. Pipila lamang ang makaarang pagpalit nianang mahalon nga panapton gikan sa mga magpapatigayon  nga taga-Uropa. Ang dato lamang nga Ashanti, kinsa maoy nagkontrolar sa pagbaligyag bulawan, garing, ug mga ulipon ngadto sa naglawig nga mga barko nga naghulat diha sa baybayon, ang may ikaarang sa pagpalit niana. Apan ang hinabol nga panapton dili maoy gusto sa hari nga Ashanti ug sa iyang mga punoan.

Sa dihang nabatonan na kanang panaptona, ang mga maghahabol makugihong nagbadbad ug nagtangtang sa gitinguhang buloknon nga mga hilo, dayon gilabay ang panapton nga nahibilin. Kining bililhong mga hilo gihabol pag-usab diha sa mga strip loom sa harianong mga maghahabol. Samtang nagkadaghan ang kolor sa mga materyales, milambo usab ang inisyatibo ug kamamugnaon, nga nag-aghat sa mga artisano sa pagpadayag sa ilang mamugnaon ug teknikal nga mga kahanas diha sa panapton nga wala pa nila mahimo sukad masukad. Ang hanas nga mga maghahabol gikan sa ubang mga tribo gipatrabaho sa mga haring Ashanti, nga miresulta sa paghabol ug panaptong kente nga primera klase.

Ang geometrikong mga disenyo nga kaamgid sa mga isda, langgam, prutas, dahon, pagsalop sa adlaw, balangaw, ug ubang maanindot nga mga talan-awon sa kinaiyahan nagmugnag usa ka arte sa paghabol ug panapton nga hilabihan ka kuti ug may simbolikong kahulogan. Ang panapton nga giapilan paghabol ug bulawanong mga hilo nagrepresentar ug bahandi, ang kolor nga berde naghatag ug ideya sa kalunhaw ug kabag-o, ang itom nagsimbolo sa kasubo, ang pula nagpakita sa kasuko, ug ang kolor nga plata naghulagway sa kaputli ug kalipay.

Ang mga maghahabol mapailobon ug wala magdalidali paghabol sa usa ka piraso sa panapton sulod sa daghang bulan, kay nahibalo nga ang ilang nahabol nga panapton pagahukman ingong sukdanan sa ilang kahanas ug talagsaong kamamugnaon. Diyutay ra ang panginahanglan alang sa maong maanindot kaayong trabaho, kay diyutay ra ang makapalit sa talagsaon ug mahalon nga panaptong kente.

Modernong Kente

Sa paglabay sa panahon, ang impluwensiya sa mga hari ug sa gamhanang mga punoan nagakahanaw. Wala na kinahanglana nga malahi ang harianong panimalay gikan sa ordinaryong tawo pinaagi sa besti. Miuswag ang panginahanglan alang niining maanindot nga panapton, kay gisugdan kini paggamit alang sa dili-harianong mga katuyoan. Gidalidali paghabol aron makatagana sa mas dakong panginahanglan, misugod pag-us-os ang kalidad, pagkagama, ug presyo sa panaptong kente.

Karong panahona ang kente kasagarang gihabol ginamit ang artipisyal nga hilo ug dayon gigamit diha sa dinaghang paggamag mga bag, korbata, bakos, kalo, ug sinina. Pipila lamang ka maghahabol ang interesadong mohabol ug panaptong kente pinaagi sa hago, tagdugay nga mga paagi sa miaging panahon. Ang karaang kente nga primera klase gipabilhan karon ug gipasa gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa lain sulod sa mga pamilya. Sa pagkatinuod, miagi na ang mga adlaw sa dihang ang panaptong kente nga dili-hitupngan ang kanindot ug makapahingangha ang pagkagama gihabol diha sa ordinaryong kahoy nga mga hablanan ug giisip ingong besti sa mga hari.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 16]

Ang mga strip loom gaan ug madaladala

[Hulagway sa panid 17]

Ang maghahabol naggamit sa iyang mga tiil aron palihokon ang mga heddle, o ang mga pisi o alambre nga naggiya sa mga lindog sa hablon