Ang Kinabag-ohang Katay sa Kabukiran sa Rocky

NGA gikapoy pag-ayo, kami nagpagawas sa pangkamping nga kosinilya ug nagsugod pagluto sa pamahaw. Among gidrayb ang dul-ag 5,000 kilometros sa lima ka adlaw, nga mibiyahe gikan sa New York paingon sa Wyoming. Samtang namahaw kami, gisud-ong namo ang silinganan.

Sulaw ang kahayag sa adlaw, hayahay ug lab-as ang hangin. Apan lahi sa among nangaging mga piknik sa daplin sa dalan​—talagsaon ang katahom sa talan-awon! Kami nangaon duol sa baybayon sa Jackson Lake sa Grand Teton National Park. Ang halangdong kabukiran didto sa among atubangan. Sa among 16,000-kilometros nga pagsuroy sa Kasadpang bahin sa Tinipong Bansa walay ingon ka kahibulongan. Kami nahibalo nga kon makahigayon kami sa pagbalik, mobalik gayod kami.

Ang Grand Teton maoy mga 4,200 metros sa gihabogon, ug ang usa ka dosenang laing mga tumoy sa bukid sa maong katay sa kabukiran moabot sa kapig 3,700 metros. Bisan pag dili gayod gagmay, kini maoy dili kinahabogang kabukiran. Depende sa imong pagsingabot nga nagsakayg kotse, mahimong dili ka makakita sa Teton Range. Gikan sa kasadpanhong kiliran, ikaw basin makakita lang nga inanayng nagpahandag pataas ang yuta​—butang nga dili ka maukyaban! Apan, kon magsingabot gikan sa silangang kiliran, kining mga bukira mosulbong ug kalit gikan sa kapatagan nga nagbuntaog sa kapin sa usa ug tunga ka kilometro sa walog sa ubos. Makadani gayod kini sa atensiyon.

Among Pagduaw Pag-usab

Human sa katuigan nga pagpanghinaot, sa kataposan kami nakabalik. Niadtong higayona milandig kami sa Jackson Hole, Wyoming, ug midrayb paamihanan ngadto sa kabukirang Teton. Kuyog kanamo samtang magsugod ang atong adlaw diha sa samag-kristal, daw-mutya nga Jenny Lake, nga nahimutang sa tiilan sa labing habog nga mga tumoy sa maong katay sa kabukiran.

Nangilogkilog ang among panit tungod sa kabugnaw sa hangin sa sayong kabuntagon. Wala pa mamasibas ang adlaw, apan dili ra diay kami ang mga tawo didto. Ang pila ka maisogong mga tawo nagtikawtikaw na. Gustong makuhaan sa pila ka retratista ang katahom sa mga bukid nga gidigo sa mga bulok nga rosas ug bulawanon  tungod sa unang mga bugway sa kahayag sa kabuntagon. Sa kalit wala kami makalihok​—gitutokan kami sa usa ka dakong bayeng lagsaw! Kini tiso nga nagbarog, nga alisto ug mabinantayon, tungod kay nanibsib ang iyang nati sa distansiyang mga siyam ka metros gikan kanamo. Hinay kaayong gikuha namo ang among kamera. Nga gipugngan ang among pagginhawa, among gipuntirya, gipokus, ug giletratohan. Kami nakaginhawa na usab; mao pay pagsugod sa among adlaw didto sa Jenny Lake.

Kuyog sa usa ka grupo sa mga tigbaklay nga misakay ug bangka nga buweltabuwelta, sa taudtaod didto na kami sa tiilan sa dalandalan nga usag tunga ka kilometro patungas sa Inspiration Point. Nangawas kami sa bangka, ug dihadiha gihakop kami sa kabugnaw sa lasang. Samtang gitungas namo ang titip nga dalandalan, nag-anam kawala ang lanaw. Nadungog namo ang daganas sa usa ka halayong busay. Nga gikutasan, migula kami sa lasang ug mihunong ibabaw sa nag-igdal nga bato. Kami nagpainit sa masanagong kahayag sa kabuntagon ug mihanggab sa mabugnawng hangin sa alpino nga kabukiran. Sa ubos namo ang Jenny Lake nabuklad, nga samag nagsidlak nga asul nga sapiro. Nahimutang taliwala sa samag laso sa kakahoyang nagtindog diha sa linaing bungdo, ang lanaw samag obra-maestra sa usa ka alahero.

Ibabaw namo nagbuntaog ang habog nga mga tumoy sa kabukiran nga nailhang Cathedral Group. Sa katuigang 1930, si Dr. Fryxell, usa ka naturalista nga nagtuon sa maong katay sa kabukiran, misulat: “Nga nagbuntaog ibabaw sa tanan, tungod sa talinis nga mga tuktok [kining mga bukira] mopunting sa panan-aw ug sa mga hunahuna sa usa ka tawo ngadto sa taas pa gayod.” Kay nahupong sa kahingangha, among gidimdim ang katahom sa Inspiration Point. Gibati namong ang among mga kahago nabaslan na. Apan may dugang pang tan-awonon.

Ang dalandalan sa katingalahan nahimo nang patag karon samtang naglikoliko kini padulhog sa  Cascade Canyon. Sa wala madugay gidungawan na kami sa mga pangpang nga bato, ug sa ilang mga kilid nagdagayday ang mga sulog. Naghunahuna kami, ‘Unsa kahang mga puwersaha ang nagporma niining dapita?’ Sa kalit, among nasugatan ang usa ka mahinamong bata. Siya wala makapugong sa iyang gibati. Nga gikutasan, siya mihunghong: “Nakakita kamig usa ka moose! Dali, makita usab ninyo kini!”

Nahiklin ang mga hunahuna kon naunsa pagkaporma ang maong dapit. Nga gisakmit ang among kamera, kami nangandam nga mokuhag letrato sa usa sa matahom nga kahayopang naglibotlibot niining parkeha. Gidala kami sa batang babaye ngadto sa usa ka bantaawng dapit. Uban sa hinay nilang mga tingog, ang ubang sakop sa iyang pamilya mitudlo. Didto, sa lasaklasak ubay sa suba, nakita namo ang usa ka laking moose. Kami, nga mitutok sa kahingangha, nagpataas sa kamera, hinay nga nagsultihay bahin sa pagkaatol nga didto kami sa tukmang gutlo.

Kinaiyahan sa Yuta ug mga Tipak sa Kabhang sa Yuta

Kay daghan kaayong makita, dali nga makalimtan ang kasaysayan niining talagsaong dapit. Bisan pa niana, ang tigdumala sa parke naningkamot gayod sa pagpahibalo ug pag-edukar sa publiko, nga nagpatik ug ubay-ubayng pulyeto ug nagtaganag ginurupong mga pagbaklay nga giyahan sa mga magbalantay sa lasang ug naturalista. Gipatin-aw nga bisan pag ang yuta ilalom sa atong mga tiil maoy gahi, sa usa ka paagi kini sama sa nayelong lanaw sa tingpamulak​—dili tibuok sama sa makita! Ang mga geologo nagtuo sa teoriya nga ang kabhang sa yuta gilangkoban ug daghang tectonic nga mga tipak sa yuta ug nagalihok ang maong mga tipak sa yuta, nga nahimutang sa lapad kaayong humok nga bato. Alang kanamo, ang makaiikag nga punto sa maong teoriya mao nga dihang magkabangga ang maong mga tipak, ang resulta mao nga maporma ang katay sa kabukiran.

Sa kahimtang sa Teton Range, mopatim-aw nga ang usa ka tipak milihok nga samag bara de kabra nga nagligwat sa laing tipak. Ang resulta mao ang gitawag sa mga geologo nga naghirig nga kabhang sa yuta ubay sa liki. Ang Teton Range, sumala pa nila, bag-o pang naporma, sumala sa mga termino sa mga geologo. Busa ang among pulyeto bahin sa parke nagtawag niini “ang kinabag-ohan ug labing nindot nga katay sa kabukiran sa Rocky Mountain.”

 Ang mga Eskultor Mao ang Tubig ug Yelo

Alang kanamo ang maong mga tubag makaiikag, apan kana nagpatunghag mas daghang pangutana. Gipalandong namo ang among pagbaklay sa Jenny Lake. Unsay hinungdan sa pagkagansangon sa maong mga tumoy sa bukid? Unya, unsa man kadtong linaing bungdo nga naglibot sa lanaw, nga daghan kaayog mga kahoy? Ang tubag sa mga geologo? Ang tubig maoy nakaingon nianang tanan. Ang teoriya mao nga sa kanhing panahon, gikabkab sa dagkong mga yelo ang dagkong mga walog sa Teton Range. Ang bungdo nga naglibot sa lanaw, nga maoy tapok sa yuta ug graba, naporma sa naglihok nga yelo. Kini nakapugong sa bahin sa karon-natunaw nang yelo ug naghawid usab sa mas tabunok nga yuta.

Ang maong teoriya maoy hinungdan sa daghan kaayong mga tanom palibot sa lanaw, ilabina kon itandi sa umaw-ug-dagway nga kagrabahan ug kabagnotan sa duol nga kapatagan. Kay naikag, among gidasig ang magbalantay sa lasang ug naturalista nga moestorya pag dugang kanamo. Ang usa ka laing hitabo, matod niya, maoy hinungdan sa gansangong porma sa mga tumoy sa bukid. Gitawag niya kanag frost-wedging o pagkunya pinaagig yelo. Ang tubig moagay ngadto sa mga giwang diha sa bato, nga molapad sa dihang mayelo na. Ang maong puwersa sa kadugayan magligwat nga magpagawas sa mga bahin sa bato, nga mahibilin ang dagway nga tinigib. Tim-os kaming nagpasalamat kaniya alang sa iyang gipahayag ug sa iyang kasibot alang sa maong mga bukid.

Ang Kahayopan

Gawas pa sa talagsaong kinaiyahan sa yuta, dagaya ang kahayopan sa maong dapit. Kadto naghimo sa among biyahe paubos sa bantogang Snake River nga mas halandomon. Samtang nagtan-aw kami sa silinganan, among gitan-aw ang pahak nga mga agila ug mga osprey nga naglupad ug dayon milupad paingon sa suba aron manikop ug isda. Ang giya sa among bangka, usa ka nabansayng biologo, mipunting sa usa ka butang nga nakapatingala kanamo. Bisan pag ang pahak nga agila mas dako ug mas talagsaog dagway, ang osprey mao ang mas maayong mangingisda. Iyang giasoyan kami nga siya nakakita ug mga agila nga nangilog ug isda gikan sa mga osprey. Sa pagkamatuod, kami mitan-aw samtang ang usa ka pahak nga agila miatake sa usa ka batang osprey. Gibiyaan sa osprey ang iyang nakuhang isda ug mikalagiw.

Ang pagtan-aw sa ihalas nga kalalangan diha sa naandang puy-anan niini nakapahinam pag-ayo kanamo. Ang National Elk Refuge haduol ra, ug daghang elk ang mopalabay sa ting-init diha sa Grand Teton National Park. Makadaghan kaming mihunong aron mosud-ong sa mga panon sa elk nga hinayng naglakaw samtang naningaon. Sa ubang mga higayon, mitungtong kami sa pantawan sa among hotel aron motan-aw sa moose nga malinawong naningaon taliwala sa mga punoan sa willow. Sa magabii ang maong mga hayop samag makighagwa sa mga panon sa katawhan nga nagtigom sa pagsud-ong kanila nga naningaon. Bisag gikapoy, kami dili dayon mobiya aron lamang makasud-ong sa talagsa rang makita sa mga taga-siyudad​—naglugitom nga hawan sa langit nga nagpangidlap sa kabituonan.

Gidulotan kamig kalingawan ingong panamilit sa among kataposang adlaw. Kahadlok nga may sagol nga kahingangha samtang nagdrayb kami agi sa tunga sa usa ka panon sa bison. Ang panon sa maong gantoong, kalkag-ug-balhibong mga hayop nagkatibulaag sa duha ka daplin sa dalan. Dili gayod namo gustong mobiya! Apan panahon na sa pagbiya.

Samtang kami naglingkod sulod sa ayroplano nga nagpaabot sa paglupad, among gihinumdoman ang among pagduaw. Sa daklit gikalipayan namo ang among naangkon​—kabukiran, hangin sa alpino nga kabukiran, ug kahayopan. Makalilipay kaayo nga matuman ang dugay na namong gipangandoy nga moduaw pag-usab sa Teton Range! Sa pagkamatuod, ang kinabag-ohang bukid sa Rocky Mountains matahom gayod nga bukid.

[Kahon/Hulagway sa panid 19]

Pipila ka Sugyot Alang sa mga Bisita

Hatagig panahon nga makapahiuyon ka sa hangin sa bukid. Ang walog mismo maoy kapig 1,800 metros ibabaw sa linya sa dagat. Ang pipila ka turista gikan sa ubos mahimong maapektahan sa sakit tungod sa gihabogon, sama sa labad-sa-ulo o pagkairitable. Ang mga gulanggulang, ilabina kadtong may sakit sa kasingkasing o mga sakit nga langkit sa pagginhawa, maayong makigsulti sa ilang doktor sa dili pa mohimo sa maong biyahe.

Pangandam sa hustong paagi sa dili pa mobaklay. Hinumdomi nga tungod sa gihabogon ug dili kaayo ulanong dapit ang tubig sa lawas daling mogawas. Pagdala ug daghang tubig nga mainom.

Kini maoy usa ka parke sa kamingawan, nga may daghang dagko ug maanindot, apan ihalas nga kahayopan. Ang pipila ka bisita maikag nga mopaduol, apan ang reaksiyon sa kahayopan dili matagna. Pamati ug sunda ang tambag sa mga magbalantay sa lasang kon unsaon pagdumala ang ihalas nga kalalangan diha sa ilang kalikopan. Gawas nga makaiikag, ang mga pulong sa mga magbalantay sa lasang basin makaluwas sa kinabuhi.

[Mga mapa sa panid 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

GRAND TETON NATIONAL PARK

[Hulagway sa panid 16, 17]

Mount Moran, Teton Range

[Hulagway sa panid 17]

Upper Cascade Canyon

[Hulagway sa panid 18]

Bison

[Hulagway sa panid 18]

Pahak nga agila

[Hulagway sa panid 18]

Pagtunod sa adlaw sa Kabukirang Teton

[Hulagway sa panid 18]

Laking moose