Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Daotan sa Pagbalos?

“Giinsulto niya ako.”—Conneel, edad 15, nga napriso tungod sa pagbuno.

Si Andrew, edad 14, nga nakapatayg usa ka maestra panahon sa usa ka sayaw sa eskuylahan, miingon nga siya nagdumot sa mga magtutudlo ug sa iyang mga ginikanan ug nasuko sa mga dalaga tungod sa pagdumili kaniya.

ANG magasing Time nagtawag niini nga “daotan nga kiling.” Usa ka nasukong batan-on miyuhot sa pagdala ug awtomatikong pusil sa iyang eskuylahan ug nagtiro sa iyang mga kauban sa eskuylahan ug mga magtutudlo. Ang maong mga trahedya daw nahimong ordinaryo kaayo sa Tinipong Bansa nga usa ka network sa balita sa telebisyon nagbatbat sa maong kiling ingong “pagsulbong sa kabangisan.”

Maayo na lang, panalagsa ra ang mga pagpamusil diha sa eskuylahan. Bisan pa niana, ang bag-ong mga krimen tungod sa mabangisong kasuko nagpadayag nga ang pipila ka batan-on nasuko pag-ayo. Unsa ba ang daw makabikil nianang mga pagsilaob sa kasuko? Ang pipila sa maong mga batan-on lagmit nasuko tungod sa usa ka inhustisya o sa pag-abuso sa gahom nga ilang naagoman diha sa mga kamot sa may-awtoridad nga mga tawo. Ang uban lagmit nasuko sa kanunay nga pagsungog sa ilang mga isigkaingon. Usa ka 12-anyos nga batang lalaki mipusil sa usa ka kasaring​—ug dayon sa iyang kaugalingon​—kay gisungog nga siya tamboririk.

Matuod, kadaghanang batan-on lagmit wala sa seryoso maghunahuna sa pagbuhat sa maong hingaping kabangisan. Bisan pa niana, dili sayon nga buntogon ang mga pagbati sa kasilo ug kaguol nga moulbo sa dihang ikaw mabiktima sa rasismo, paglupig, o mapintasong pagsungog. Sa pagdumdom sa mga adlaw sa iyang pag-eskuyla, si Ben nag-ingon: “Kanunay nga ako mas mubo kay sa kadaghanang bata nga sama nakog edad. Ug tungod kay kupkop ang buhok sa akong ulo, kanunay akong sungogon ug dagpason ang akong ulo sa ubang mga bata. Kadto makapasuko kaayo kanako. Ang grabe pa mao nga inigpangayo nakog tabang sa may-awtoridad nga mga tawo, sila dili manumbaling kanako. Kadto labi pang nakapasuko kanako!” Si Ben midugang: “Ang nakapugong lang kanako sa pagkuhag pusil ug pagpamusil niadtong mga tawhana mao ang pagkawalay makuha nga pusil.”

Unsay angay nga pag-isip nimo sa mga batan-on nga gustong modaot niadtong nagdaot kanila? Ug unsay angay nimong himoon kon mabiktima ka sa daotang tratasyon mismo? Sa tubag, tagda kon unsay giingon sa Pulong sa Diyos.

Pagpugong-sa-Kaugalingon—Usa ka Ilhanan sa Kalig-on!

Dili gayod bag-o ang daotang tratasyon ug inhustisya. Usa ka magsusulat sa Bibliya mihatag niining tambaga: “Likayi ang kasuko ug biyai ang kaaligutgot; ayaw pagpanginit nga mosangko lamang sa pagbuhat ug daotan.” (Salmo 37:8) Masubsob kaayo, nga ang mabangisong kasuko naglangkit sa pagkawala sa pagpugong-sa-kaugalingon ug  ipahayag kini nga walay pagsapayan sa mga sangpotanan. Ang pagtugot sa kaugalingon nga ‘manginit’ mahimong mosangpot sa pagsilaob sa kasuko! Unsa kahay resulta?

Tagda ang pananglitan ni Cain ug Abel sa Bibliya. “Si Cain nanginit sa dakong kasuko” sa iyang igsoong si Abel. Ingong resulta, “samtang didto sila sa kapatagan si Cain mihasmag kang Abel nga iyang igsoon ug mipatay kaniya.” (Genesis 4:​5, 8) Ang laing pananglitan sa mabangisong kasuko naglangkit kang Haring Saul. Kay nasina sa militaryong mga kalamposan sa batan-ong si David, aktuwal nga gilabay niyag mga bangkaw dili lamang si David kondili ang iyang kaugalingong anak usab nga si Jonatan!​—1 Samuel 18:11; 19:10; 20:30-34.

Tinuod, may mga panahon nga angay ang pagkasuko. Apan bisan pa sa maong panahon, ang matarong nga kasuko mahimong mosangpot sa kadaotan kon kini dili mapugngan. Pananglitan, si Simeon ug Levi tinong may katarongan nga masuko kang Sekem sa dihang nahibaloan nila nga iyang gilugos ang ilang igsoong babaye nga si Dina. Apan inay magpabilin nga kalmado, gipukaw nila ang mabangisong kasuko, sumala sa gipaila sa ilang mga pulong sa ulahi: “Tratahon ba diay ni bisan kinsa ang among igsoong babaye sama sa usa ka pampam?” (Genesis 34:31) Ug sa dihang ang ilang kasuko misilaob pag-ayo, sila “mikuha ang matag usa sa iyang espada ug misulod sa siyudad nga wala katahapi ug gipatay ang matag lalaki” nga nagpuyo sa balangay ni Sekem. Mananakod ang ilang mabangisong kasuko kay “ang ubang mga anak nga lalaki ni Jacob” miduyog sa pag-atake nga may tuyong mopatay. (Genesis 34:25-27) Bisan sa mga tuig sa ulahi, ang amahan ni Simeon ug Levi, si Jacob, nagpahayag nga daotan ang ilang mabangisong kasuko.​—Genesis 49:5-7.

Makakat-on kitag hinungdanong punto gikan niini: Ang mabangisong kasuko usa ka ilhanan dili sa kalig-on kondili sa kahuyangan. Ang Proverbio 16:32 nag-ingon: “Siya nga mahinay sa kasuko mas maayo pa kay sa tawong gamhanan, ug siya nga nagapugong sa iyang espiritu kay niadtong nagbihag sa usa ka siyudad.”

Ang Kabuangan sa Pagbalos

Busa ang Kasulatan naghatag niining tambaga: “Ayaw balosi si bisan kinsa ug daotan tungod sa daotan. . . . Ayaw kamo pagpanimalos.” (Roma 12:​17, 19) Ang pagbalos​—kon kaha naglangkit sa pisikal nga kabangisan o sa mapintas lang nga mga pulong​—maoy dili diyosnon. Sa samang panahon, ang maong panimalos yanong dili praktikal ug dili maalamon. Sa usa ka katarongan, ang kabangisan sagad mosangpot sa dugang nga kabangisan. (Mateo 26:52) Ug ang mapintasong mga pulong subsob mopatunghag dugang mapintasong mga pulong. Hinumdomi, usab, ang kasuko subsob nga dili makataronganon. Pananglitan, makahibalo ka ba gayod nga ang tawo nga nakapasilo kanimo nagdumot kanimo? Mahimo kaha nga kanang tawhana dili lang mahunahunaon o kaha bagison? Ug bisan pag ang pagkamadinaoton nalangkit, ang kahimtang ba makapamatarong sa pagpanimalos?

Tagda ang mga pulong sa Bibliya sa Ecclesiastes 7:​21, 22: “Ayaw ipatagad sa imong kasingkasing ang tanang pulong nga isulti sa mga tawo, aron dili mo madungog ang imong alagad nga magapanghimaraot kanimo. Kay ang imong kasingkasing nahibalo pag-ayo nga gani sa makadaghan ikaw, ikaw mismo, nakapanghimaraot sa uban.” Oo, dili maayo nga ang mga tawo mosultig daotang mga butang bahin kanimo. Apan ang Bibliya nag-ila nga kini usa ka kamatuoran sa kinabuhi. Dili ba tinuod nga lagmit nakasulti kag mga butang nga dili unta angayng isulti? Busa nganong maglungotlungot ka man sa dihang may mosultig dili-malulotong butang bahin kanimo? Kasagaran, ang labing maayong paagi sa pagsagubang sa pagsungog maoy dili lang pagtagad niana.

Sa susama, dili maalamon ang hingaping pagsanong sa dihang imong gibati nga dili maayo ang pagtratar kanimo. Usa ka tin-edyer nga ginganlag David nahinumdom kon unsay nahitabo sa dihang siya nakigdulag basketbol uban sa pipila ka isigka-Kristohanon. “May usang sakop sa laing tem nga nakaigo kanako sa bola,” matod ni David. Sa madali iyang gihinapos nga madinaoton kadto nga buhat, mibalos si David, nga gibalik paglabay ang bola ngadto sa laing magdudula. “Ako nasuko pag-ayo,” miadmitir si David. Apan sa wala pa mograbe ang kahimtang, si David miampo kang Jehova. Siya miingon sa iyang kaugalingon, ‘Unsa ba kining akong ginabuhat, nga gusto nako nga awayon ang usa ka Kristohanong igsoon?’ Sa ulahi, sila nagpinasayloay.

Sa maong mga kahimtang, maayong hinumdoman ang panig-ingnan ni Jesu-Kristo. “Sa gisultihan siya ug pasipala, wala siya mobalos sa pagsultig pasipala. Sa nag-antos siya, wala siya manghulga.” (1 Pedro 2:23) Oo, sa dihang pit-oson, inay magmabatokon, ampo sa Diyos ug hangyoa siya nga tabangan ka sa pagpugong sa kaugalingon.  Siya madagayaong “mohatag ug balaang espiritu niadtong nagapangayo kaniya.” (Lucas 11:13) Inay mobalos sa dihang may makapasilo kanimo, tingali ang angayng himoon mao ang pagduol sa maong tawo ug pagpakigsulti bahin niana. (Mateo 5:​23, 24) O kon ikaw biktima sa mapinadayonong matang sa seryosong paghasi, tingali gikan sa usa ka maton sa eskuylahan, ayaw tinguhaa ang mangil-ad nga pakigharong. Hinunoa, kinahanglang imong himoon ang praktikal nga mga lakang sa pagpanalipod sa imong kaugalingon. *

Usa ka Batan-on nga Naghiklin sa Mabangisong Kasuko

Daghang batan-on nagpadapat niining mga prinsipyoha sa Bibliya nga may maayong mga resulta. Pananglitan, si Catrina gipasagop sa bata pa kaayong edad. Matod niya: “May problema ako sa mabangisong kasuko kay wala ko kasabot kon nganong giabandonar ako sa tinuod kong inahan. Busa gipahungaw ko kadto sa akong inahan sa pagkasinagop. Tungod sa binuang nga katarongan, akong gibati nga kon sakiton ko siya, makabalos gayod ako sa tinuod kong inahan. Busa akong gihimo ang tanan​—mapasipalahong sinultihan, pag-undak-undak, pagkasapoton. Ang paglamba sa mga pultahan maoy akong kinaham. Tigsulti usab akog ‘Di ko gusto nimo!’​—kanang tanan tungod kay ako nasuko pag-ayo. Sa paghinumdom, dili ako makatuo nga akong gihimo kanang mga butanga.”

Unsay nakatabang kang Catrina sa pagpugong sa iyang kasuko? Mitubag siya: “Pagbasa ug Bibliya! Kini mahinungdanon kaayo kay si Jehova nahibalo kon unsay atong gibati.” Si Catrina nakakaplag usab ug kahupayan sa dihang siya ug ang iyang pamilya nagbasag mga artikulo sa Pagmata! nga naghisgot bahin sa iyang linaing pamilyahanong kahimtang. * “Kaming tanan nakahimo sa paglingkod sa tingob ug pagsabot sa mga pagbati sa usag usa,” siya nahinumdom.

Ikaw usab makakat-on sa pagpugong sa imong mga pagbati sa mabangisong kasuko. Kon atubangon sa pagsungog, pagdaogdaog, o daotang tratasyon, hinumdomi ang mga pulong sa Bibliya sa Salmo 4:4: “Mapikal kamo, apan ayaw pagpakasala.” Kanang mga pulonga makatabang kanimo sa paglikay nga magpadaog sa makapadaot nga kasuko.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 15]

Masubsob, ang labing maayong paagi sa pagsagubang sa pagsungog mao ang dili lang pagtagad niana