Matatu—Ang Makaiikag nga Sakyanan sa Kenya

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA

DILI mahutdag madasigong pagdayeg ang usa ka bisita sa Kenya sa dihang maghubit sa iyang panaw. Ang usa ka inahang elepante, dakong leyon, ug ang bulok-dugo nga mga pagsalop sa adlaw maoy buhi nga mga larawan nga mangulikot diha sa panumdoman sa magpapanaw. Dinhi, ang katahom dagaya ug nagkadaiya. Bisan pa niana, diha sa kadalanan sa maong dapit, adunay laing butang nga makapadani​—ang daghag-gamit nga matatu. Kining ngalana nagtumong sa usa ka grupo sa depasahero nga mga sakyanan. Ang makalingaw nga mga bahin niini maoy naghimo niini nga labing iladong paagi sa transportasyon sa Kenya.

Ang sinugdanan sa matatu sama gayod ka makaiikag sa paagi sa paggamit niini. Ang kinaunhan niining matanga mao ang daoton nga modelo sa Ford Thames, salin sa mga sakyanan sa Britanikong mga sundalo sa Ethiopia panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan. Sayo sa katuigang 1960, usa ka molupyo sa Nairobi naggamit niining daotong sakyanan aron ihatod ang pipila ka higala padulong sa kaulohan sa siyudad, nga naningil lamag 30 sentimos kada usa para sa gasolina. * Wala magdugay, namatikdan sa uban ang ikahatag nga panapi sa maong karaang mga sakyanan. Busa, daghan niini gipangbag-o aron kasakyan ug mga 21 ka pasahero, nga may tulo ka nag-ubay nga mga bangko nga kahoy isip mga lingkoranan. Kining paagiha maoy susama sa karaang mga bolekaja sa Nigeria. Ang kada tawo mobayad sa naandang pasahe nga tulo ka 10-sentimos matag biyahe. Mao kanay rason kon nganong ang mga sakyanan ginganlag matatu​—gikan sa Swahili nga pulong nga tatu, nga nagkahulogang “tulo.” Sukad niadto, ang matatu giusab na sa bug-os, ngani ang mga modelo karon diyutay na lag kaamgiran sa kagangkagang nga mga matatu kaniadto. Oo, ang matatu karong adlawa maoy usa ka magilakong sakyanan nga gihubit sa usa ka inadlaw nga mantalaan sa Kenya ingong “pormag-jet ug daghag-kolor nga sakyanan.” Dili kini produkto sa cottage industry sa katuigang 1960.

Makapahimuot ang pagsakay sa matatu, ilabina sa dihang ang drayber mosuliot sa naghuot nga trapiko sa siyudad! Mobiyahe kitag diyutay palibot sa Nairobi sakay sa matatu ug atong sulayan kining pagbatia.

 Makalingaw nga Atraksiyon

Ang atong panaw magsugod sa paradahan diin dinosena niining mga sakyanana giparada nga magturnohay paglarga padulong sa nagkalainlaing direksiyon. Ala una na sa hapon, ug nagkalandrakas ang kalihokan sa terminal, ang mga tawo nag-iyahay pagpangitag partikular nga matatu nga magdala kanila sa ilang destinasyon. Ang ubang mga pasahero mopadulong sa ilaya, nga dangtag daghang oras ang pagbiyahe. Ang uban moadto lamag pipila ka milya gikan sa kaulohan sa siyudad, tingali aron makakaon dayon. Mapuslanon kaayo ang matatu.

Namatikdan mo ba nga ang kadaghanan ning mga sakyanana gipintalag daghang sulaw nga mga kolor? Aw, kini gihimo dili lang aron panindoton ang dagway niini. May mga pasahero nga gustong mosakay sa kinanindotang matatu. Kon susihog maayo ang mga sakyanan, makita nato ang nagkalainlaing ngalan nga gipintal diha sa masigkakilid. Ang uban niini naghubit sa bag-ong mga tema​—pananglitan, “El Nino,” “Millennium,” “The Website,” “Internet,” ug “Dot Com.” Ang uban gisulatag “Meek” ug “Missionary” nga nagpaila sa maayong mga hiyas sa tawo o mga kahimoan. Ang kinadul-ang kaindig sa magilakong dagway sa mga matatu mao ang dyip sa Pilipinas. Makapaikag, ang dyip maoy usa ka produkto usab sa mga biya nga sakyanan sa ikaduhang gubat sa kalibotan.

Ang pagpanawag ug mga pasahero makapahimuot gayod. Bisan pa sa dayag nga mga karatula diha sa salamin sa atubangan sa sakyanan nga nagpakita sa mga ruta niini, ang mga konduktor mosinggit ug kusog samtang ang mga drayber magpatokar ug mananoy nga mga honi. Ayawg katingala nga makakita kag mga karatula sa pipila ka matatu nga mopadulong sa “Jerusalem” o “Jericho.” Kon mosakay ka sa usa niini, ikaw makaabot, dili sa Tungang Sidlakan, kondili sa sikbit nga mga balangay sa sidlakan sa Nairobi nga may Biblikanhong mga ngalan. Kay ang mga konduktor maningkamot pagpasakay sa mga pasahero diha sa halos kada matatu, dili ikatingala nga daghan ang maglibog sa pagpili kon asa mosakay!

Sakay na sa Strawberry! Lagmit ang pagsakay ingon kalami sa maong prutas. Daw daghan ang gustong mosakay niini nga matatu, kay dangtan rag pila ka minutos mapuno man dayon. Ang mananoy nga musika gikan sa gagmayng mga speaker nga gitaod diha sa kisame sa sakyanan makapahupay sa mga pasahero. Hinuon, ayaw damha nga ingon niana diha sa tanang matatu. Ang uban nasayran nga dunay dagkong mga loudspeaker ilalom sa mga lingkoranan, nga  maoy gigikanan sa makabungog nga mga musika. Buweno, kapin nag diyes minutos human mapuno ang tanang lingkoranan. Apan, ang atong gisakyang matatu wala pa moirog. Unsa pa may gihulat? Ang agianan tali sa mga lingkoranan pun-on pa ug manindog nga mga pasahero. Di madugay halos wala ka nay kalisoan. Ngani, ang matatu lagmit mohunong pag makadaghan samtang magbiyahe aron magpasakay ug dugang mga pasahero.

Sa kataposan milarga na ang atong gisakyan. Ang mga tawong bug-os nga estranyo sa usag usa bibo nga nag-estoryahay, sagad bahin sa topiko nianang adlawa. Nahisama kadtog tiyanggihan. Apan, pagbantay lang nga dili ka malinga pag-ayo sa panagkabildo. Ang uban nasayran nga nakalimot pagpara kay nalangkit pag-ayo sa maong mga kabildohay.

Atong gihisgotan nga daghag-gamit ang matatu. Wala kini limitahe sa usa lang ka ruta. Aron makab-ot ang gitakda-sa-kaugalingong panahon sa pag-abot, ang drayber moagi diha sa bisan unsang kaagian lakip ang agianan sa mga tawo​—usahay diriyot pang makabangga. Sa kasamtangan, ang trabaho sa konduktor dili sayon. Maningkamot siya pagpaningil ug plete gikan sa nagkayagaw nga mga pasahero, ang uban kanila magpalimonglimong. Hinuon, talagsa ra siyang magpadala sa ginagmayng kasamok. Ang pasahero kinahanglang mobayad kay kon dili ang matatu mohunong dayon ug siya pakanaogon​—usahay sa hinaras nga paagi! Ang konduktor magpahibalo sa drayber alang niadtong gustong mokawas, ug sa samang higayon molantaw sa mga gustong mosakay. Iyang pahibal-on ang drayber pinaagi sa pagtihol, pagdukdok sa atop, o pagbagting sa kampanilya nga maayong pagkahimutang duol sa pultahan. Bisan tuod may gitudlong hunonganan sa tanang depasaherong sakyanan, ang matatu makahunong bisan diin sa bisan unsang panahon, aron magpasakay o magpakawas sa mga pasahero.

Kay nakagikan na sa kaulohan sa siyudad, nia na kita karon sa gamayng sikbit nga balangay, diin ang kadaghanang pasahero mokawas. Panahon na nga ang matatu mobalik sa gigikanang paradahan niini. Magpasakay pa kinig dugang pasahero diha sa dalan. Sila usab makasinati sa among naagian. Sa walay duhaduha, ang among pagsakay sa Strawberry, bisan pag libaongon, makalingaw gayod.

Magsige pa ug Biyahe

Kay nag-aberids ug 30,000 ka sakyanan, ang industriya sa sakyanang matatu sa Kenya nabag-o gikan sa pagkahimong salin sa gubat mga  dekada kanhi ngadto sa usa ka bibo, milyonmilyong dolyar nga negosyo. Hinuon, ang pagkadaghag-gamit niini nakamugnag pipila ka suliran. Pananglitan, ang mga drayber giakusahan nga dili mosunod sa mga balaod sa trapiko nga maoy gisunod sa ubang mga tawong mogamit sa dalan, ug daghang regulasyon ang gipasar nga balaod sa mga awtoridad aron himoong kasarangan ang industriya. Usahay ang mga tag-iya dili mouyon sa maong mga paagi mao nga dili usab sila mamasahero, hinungdan nga malisdan ang libolibong tawo nga nagsalig sa mga matatu kada adlaw. Bisan tingali dili tanan moangay sa pamaagi sa mga matatu, kining mga sakyanana nagtaganag kapiliang paagi sa daling transportasyon alang sa ubos-ug-kita nga mga tawo ning maong rehiyon.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 22, 23]

Modelo sa Ford Thames

[Credit Line]

Noor Khamis/The People Daily