Nganong Kulatahon man sa mga Lalaki ang mga Babaye?

ANG pipila ka eksperto moingon nga ang mga babaye mas daling mapatay sa ilang mga kapikas kay sa tanang uban pang mga tig-atake. Sa paningkamot nga mahunong ang pag-abuso sa kapikas, daghang pagtuon ang ginahimo. Unsang matanga sa lalaki ang mangulata ug asawa? Sama sa unsa ang panahon sa iyang pagkabata? Mapintas na ba siya panahon sa pagpangulitawo? Unsay pagsanong sa tigpangulata sa pagtambal?

Usa ka butang nga nakat-onan sa mga eksperto mao nga dili managsama ang tanang tigpangulata. Sa usa ka bahin anaa ang lalaki nga panalagsa rang mangulata. Dili siya mogamit ug hinagiban ug wala siyay rekord nga nag-abuso sa iyang kapikas. Alang kaniya, ang pagbuhat sa kapintasan dili niya kinaiya ug daw natukbil lamang sa mga hinungdan sa gawas. Sa laing bahin anaa ang lalaki nga nakaugmad ug hilig sa sigeng pagpangulata. Ang iyang pag-abuso nagapadayon, ug diyutay lamang ang timailhan sa paghinulsol, kon duna man.

Bisan pa niana, ang kamatuoran nga dunay lainlaing matang sa mga tigpangulata wala magpasabot nga ang ubang matang sa pagpangulata dili seryoso. Sa pagkatinuod, ang bisan unsang matang sa pisikal nga pag-abuso makadaot​—makapatay pa gani. Sa ingon, ang kamatuoran nga ang kapintasan sa usa ka lalaki dili pirme o dili grabe kay sa ubang lalaki wala magpahimo niana nga puwede ra. Walay butang nga gitawag ug “dalawatong” pagpangulata. Apan, unsa ang mga hinungdan nga magtukmod sa usa ka lalaki nga mag-abuso sa pisikal sa usa ka babaye nga iyang gipanumpaan nga panggaon sa tibuok niyang kinabuhi?

Ang Impluwensiya sa Pamilya

Dili ikatingala, daghang lalaki nga abusado sa pisikal gimatuto usab diha sa abusadong mga pamilya. “Daghang tigpangulata nagdako diha sa mga panimalay nga samag ‘panggubatan,’” misulat si Michael Groetsch, nga migugol ug kapin sa duha ka dekada sa pagpanukiduki bahin sa pagpangabuso sa kapikas. “Isip mga masuso ug mga bata, sila nagtubo diha sa gubot nga mga palibot diin ang emosyonal ug pisikal nga kapintasan maoy ‘naandan.’” Sumala sa usa ka eksperto, ang lalaki nga gimatuto sa maong palibot “makasundog sa taras sa iyang amahan ngadto sa mga babaye sa kinasayohang ang-ang sa kinabuhi. Ang batang lalaki makakat-on nga ang lalaki kinahanglang magkontrolar kanunay sa mga babaye ug ang paagi sa pagkontrolar mao ang paghadlok, pagpasakit, ug pagpakaulaw kanila. Sa  samang panahon, iyang makat-onan nga ang usa ka seguradong paagi nga maangkon ang pag-uyon sa iyang amahan mao ang paggawi sama sa iyang amahan.”

Gipatin-aw sa Bibliya nga ang panggawi sa usa ka ginikanan adunay dakong epekto diha sa usa ka bata, sa ikaayo o ikadaot man. (Proverbio 22:6; Colosas 3:21) Siyempre, dili ikapasangil ang palibot sa pamilya sa pagpangulata sa usa ka lalaki, apan kini tingali makatabang sa pagpasabot kon diin matisok ang mga binhi sa mapintasong kinaiya.

Impluwensiya sa Kultura

Sa pipila ka kayutaan ang pagsukmag ug babaye giisip nga dalawaton, normal pa gani. “Ang katungod sa usa ka bana sa pagsukmag o paghadlok sa iyang asawa sa pisikal dulot nga gidawat diha sa daghang katilingban,” matod sa usa ka taho sa Hiniusang Kanasoran.

Bisan sa kayutaan diin ang maong pag-abuso dili madawat, daghang indibiduwal nagsagop ug mapintasong paagi sa panggawi. Makapakurat ang di-makataronganong panghunahuna sa pipila ka lalaki niining bahina. Sumala sa Weekly Mail and Guardian, sa Habagatang Aprika, nakaplagan sa usa ka pagtuon sa Cape Peninsula nga kadaghanan sa mga lalaking nag-ingon nga wala nila abusohi ang ilang mga kapikas mibati nga dalawaton ang pagsukmag ug usa ka babaye ug ang maong panggawi dili pagaisipong kapintasan.

Dayag, ang maong balikong pangisip sagad magsugod sa pagkabata. Sa Britanya, pananglitan, usa ka pagtuon nagpakita nga 75 porsiyento sa mga batang lalaki nga nagpangedarog 11 ug 12 mibati nga mahimo ra mang sukmagon sa usa ka lalaki ang babaye kon siya masuko.

Dili Ikapangatarongan ang Pagpangulata

Ang mga punto sa ibabaw tingali motabang sa pagpasabot bahin sa pag-abuso sa kapikas, apan dili niini ikapangatarongan ang pagpangulata. Sa  yano, ang pagsukmag sa kapikas sa usa maoy usa ka dakong sala sa mga mata sa Diyos. Sa iyang Pulong, ang Bibliya, atong mabasa: “Ang mga bana angay nga maghigugma sa ilang mga asawa sama sa ilang kaugalingong mga lawas. Siya nga nahigugma sa iyang asawa nahigugma sa iyang kaugalingon, kay wala gayoy tawo nga nagdumot sa iyang kaugalingong unod; kondili nagapakaon ug nagapangga niini, ingon sa ginahimo usab ni Kristo sa kongregasyon.”​—Efeso 5:​28, 29.

Dugay nang gitagna sa Bibliya nga panahon sa “kataposang mga adlaw” niining sistemaha sa mga butang, daghan ang mahimong “abusado,” nga “walay kinaiyanhong pagbati,” ug “mabangis.” (2 Timoteo 3:1-3; The New English Bible) Ang pagkaylap sa pag-abuso sa kapikas maoy laing ilhanan lamang nga kita nagkinabuhi mismo sa yugto sa panahon nga gihisgotan niining tagnaa. Apan unsay arang mahimo aron matabangan ang mga biktima sa pisikal nga pag-abuso? Duna pa kahay paglaom nga ang mga tigpangulata magbag-o sa ilang batasan?

[Blurb sa panid 5]

“Ang mangulata sa iyang asawa sama ra ka kriminal sa usa ka lalaki nga manukmag sa usa ka estranyo.”—When Men Batter Women

[Kahon sa panid 6]

“Machismo” Usa ka Tibuok-Yutang Suliran

Ang Latin Amerika naghatag sa pulong “machismo” o pagkamatso ngadto sa nagasultig-Ingles nga kalibotan. Nagtumong kini sa agresibong garbo sa lalaki ug nagpasabot sa abusadong tinamdan ngadto sa mga babaye. Apan ang pagkamatso makita dili lamang sa Latin Amerika, sumala sa makita sa mosunod nga mga taho.

Ehipto: Usa ka tulo-ka-bulang pagtuon sa Alejandria nagpakita nga ang kapintasan diha sa panimalay maoy pangunang hinungdan sa mga kadaot sa mga babaye. Kini ang hinungdan sa 27.9 porsiyento sa tanang pagdangop sa mga babaye ngadto sa lokal nga mga ahensiya nga nagtaganag kahupayan sa emosyonal nga kasakit.​—Résumé 5 of the Fourth World Conference on Women.

Thailand: Diha sa kinadak-ang sikbit nga balangay sa Bangkok, 50 porsiyento sa mga babayeng minyo kanunayng gisukmag.​—Pacific Institute for Women’s Health.

Hong Kong: “Ang gidaghanon sa mga babaye nga nag-ingong gisukmag sa ilang mga kapikas misulbong sa kapig 40 porsiyento sa miaging tuig.”​—South China Morning Post, Hulyo 21, 2000.

Hapon: Ang gidaghanon sa mga babaye nga nangitag kadangpan misaka gikan sa 4,843 sa 1995 ngadto sa 6,340 sa 1998. “Mga un-tersiya nag-ingon nga nangita silag kadangpan gumikan sa pintas nga panggawi sa ilang mga bana.”​—The Japan Times, Septiyembre 10, 2000.

Britanya: “Ang paglugos, pagsukmag o pagdunggab mahitabo diha sa usa ka panimalay sa bisan diin sa Britanya kada unom ka segundos.” Sumala sa taho sa Scotland Yard, “ang kapolisan makadawat ug 1,300 ka tawag sa telepono gikan sa mga biktima sa kapintasan sulod sa panimalay kada adlaw​—kapin sa 570,000 sa usa ka tuig. Otsentay-uno porsiyento sa mga babayeng biktima giatake sa mga lalaki.”​—The Times, Oktubre 25, 2000.

Peru: Setenta porsiyento sa tanang krimen nga gitaho ngadto sa kapolisan naglakip sa mga babayeng gisukmag sa ilang mga bana.​—Pacific Institute for Women’s Health.

Rusya: “Sa usa ka tuig, 14,500 ka babayeng Ruso ang gipatay sa ilang mga bana, ug dugang 56,400 ang naangol o grabeng nasamdan diha sa mga pag-atake sulod sa panimalay.”​—The Guardian.

Tsina: “Kini maoy bag-ong problema. Kini tulin nga nag-uswag, ilabina sa mga dapit sa siyudad,” matod ni Propesor Chen Yiyun, direktor sa Jinglun Family Center. “Ang pagsalga sa mga silingan dili na makapugong sa kapintasan diha sa panimalay.”​—The Guardian.

Nicaragua: “Nag-usbaw ang kapintasan batok sa mga babaye sa Nicaragua. Usa ka surbi nag-ingon nga sa miaging tuig lamang 52 porsiyento sa mga babaye sa Nicaragua nakaagom ug pipila ka matang sa kapintasan diha sa panimalay sa mga kamot sa ilang mga bana.”​—BBC News.

[Kahon sa panid 7]

Mga Timailhan sa Kapeligrohan

Sumala sa pagtuon nga gipangunhan ni Richard J. Gelles sa University of Rhode Island, T.B.A., ang mosunod maoy mga timailhan sa kapeligrohan sa pisikal ug emosyonal nga pag-abuso diha sa panimalay:

1. Ang tawo nalangkit kanhi sa kapintasan diha sa panimalay.

2. Walay trabaho.

3. Mogamit siyag droga labing menos kas-a sa usa ka tuig.

4. Kon nagpuyo siya sa balay, nakita niya ang iyang amahan nga gisukmag ang iyang inahan.

5. Ang parisan wala makasal; nagpuyopuyo lang.

6. Kon nagtrabaho, gamay ra siyag suweldo.

7. Wala siya makagraduwar sa hayskul.

8. Nagpangedaron siyag tali sa 18 ug 30 anyos.

9. Usa sa mga ginikanan o silang duha pintasan sa ilang mga anak diha sa panimalay.

10. Menos kaayo ug kinitaan.

11. Ang lalaki ug babaye lahi ug namat-an nga kultura.

[Hulagway sa panid 7]

Ang kapintasan diha sa panimalay seryosong makaapektar sa mga anak