Pagpaniid sa Kalibotan

Medikal nga mga Rekord—Lakipan sa mga Batasan sa Pagtan-awg Telebisyon?

Ang medikal nga mga rekord sa usa ka bata angayng lakipan sa iyang mga batasan sa pagtan-awg telebisyon, nagsugyot ang usa ka grupo sa mga doktor sa bata sa Espanya. Sumala sa mantalaan sa Espanya nga Diario Médico, gibati sa mga doktor nga angay nilang mahibaloan kon pila ka oras kada adlaw nga ang bata nga pasyente motan-awg TV maingon man ang matang sa mga programa nga iyang ginatan-aw ug kinsay iyang kauban. Ngano man? Tungod kay ang usa ka surbi nga gihimo sa mga doktor sa bata nagpadayag nga ang pagtan-awg TV motultol ngadto sa walay-ehersisyong estilo sa kinabuhi, misamot nga pagkaagresibo, tinguha sa pagpalit ug mga butang, mubo nga grado sa eskuylahan, ug sa posibilidad nga magiyan sa TV. “Ang mga doktor sa bata nagsugyot nga dili ibutang sa mga ginikanan ang telebisyon diha sa lawak-katulganan sa mga bata o sa dapit diin [ang mga bata] makakontrolar sa mga programa,” matod pa sa taho. “Dugang pa, ang pagtan-awg telebisyon panahon sa pagpangaon kinahanglang likayan, ug kinahanglang limitehan sa mga ginikanan ang pagtan-aw sa mga bata ug telebisyon ngadto sa menos sa duha ka oras kada adlaw, apan mas maayo ang menos sa usa ka oras kada adlaw.”

Pag-usbaw sa Populasyon sa Tsina

“Ang populasyon sa Tsina miusbaw ngadto sa 1.26 ka bilyong tawo ug mas taas ang kinabuhi, mas edukado ug mas siyudadnon,” matod pa sa abcNEWS.com. Sumala ni Zhu Zhixin, direktor sa Nasodnong Buro sa Estadistika, ang populasyon miusbaw ug 132.2 ka milyon sukad sa 1990. Ang mas ubos nga pag-uswag sa gidaghanon nga 1.07 porsiyento kada tuig maoy resulta sa usay-anak nga polisa sa pagkontrol sa pagpanganak nga gisugdan didto sa Tsina sukad sa ulahing bahin sa katuigan sa 1970. Apan, ang mga opisyal nabalaka tungod kay ang 1999 nga surbi nagpadayag nga 117 ka lalaki ang nangatawo sa matag 100 ka babaye, lagmit ingong resulta sa piniling pagpakuha sa gisabak nga mga batang babaye. “Nahadlok ang mga sosyologo nga ang dili-timbang nga gidaghanon sa nangatawo motultol sa kakulang sa mga pangasaw-onon, nagkagrabeng pagpamampam ug pagpangidnap ug pagbaligya sa mga babaye alang sa kaminyoon,” nag-ingon ang taho.

“Bahandi Ilawom sa Yuta”

Ang mga tigpanukiduki nga gipangulohan sa Braziliano nga hydrogeologist (eksperto sa pagtuon sa tubig ilawom sa yuta) nga si Heraldo Campos nakakompleto ug pito-ka-tuig nga proyekto sa paghimog mapa sa kinadak-ang mga pondohanag tubig ilawom sa yuta didto sa Amerika del Sur. Ang Guarani Aquifer, nga nahimutang sa ilawom sa yuta nga nasakop sa Brazil, Uruguay, Paraguay, ug Argentina, adunay katibuk-ang gidak-on nga duolan sa 1.2 ka milyong kilometro kuwadrado ug adunay gibanabanang 40,000 kilometro kubikong tubig. Sumala sa taho sa Global Environment Facility, “ang gidaghanon sa napondong tab-ang nga tubig karon igong makasuplay sa enterong populasyon sa Brazil sulod sa 3,500 ka tuig.” Sa umaabot kining “bahandi ilawom sa yuta” mahimong gamiton usab sa pagsanta sa pagkahimong desyerto sa yuta, ug tungod sa temperatura sa tubig, mahimong gamiton kini ingong kapuling tuboran sa enerhiya. Pinaagi sa pagmapa sa tubigong bahin ilawom sa yuta, ang mga tigpanukiduki naglaom nga mapanalipdan ang mga dapit diin mas daghang tubig ang mohunob sa yuta batok sa igpapatay ug dangan ug kontaminasyon tungod sa abono.

Nagkadaghan ang Dunay Kanser sa Panit

Midaghan pag-ayo ang dunay melanoma, ang kinagrabehan sa mga tumor sa panit, sumala sa ahensiya sa balita sa Espanya nga El Pais Digital. Sa tungatunga sa ika-20ng siglo, ang melanoma nahitabo diha sa 1 sa matag 1,500 ka tawo. Apan pagkatuig 2000, kining gidaghanona miusbaw ngadto sa 1 sa matag 75 ka tawo, sa panguna tungod sa uso sa pagpabrawn sa panit pinaagig pagpabulad sa adlaw. Sa usa ka kombensiyon sa European Society for Medical Oncology, si Propesor J. Kirkwood nag-ingon nga ang hinungdan sa 40 porsiyento sa mga tumor nga melanoma may kalabotan sa henetika, samtang ang nahibiling 60 porsiyento may kalabotan sa sobrang pagpabulad sa adlaw. Ang mga babaye nga gikan sa mga edad nga 23 hangtod sa 50 mao ang labing naapektahan. Si Kirkwood nag-ingon nga panahon sa pagkabata ug pagkadalagita o pagkabayongbayong, ang mga kausaban sa mga selula nga naghatag ug kolor sa panit mahimong matandog sa radyasyon gikan sa adlaw, bisan tuod ug ang kanser ayha pa tingali motungha paglabay sa daghang tuig. “Ang panit mahinumdom sa nadawat nga radyasyon gikan sa adlaw,” miingon si Kirkwood.

Asukar Gihimong Plastik

Ang mga siyentipiko sa Institute of Technological Research sa Brazil nakadiskobre sa usa ka bag-ong espisye sa bakterya nga makaarang sa paghimong plastik sa asukar. Ang nadiskobrehan kaniadto nga espisye maghilis ug mag-usab sa asukar human lamang kini mabungkag ngadto sa mas gagmayng mga molekula, apan “ang dakong potensiyal niining [bag-ong nadiskobre nga bakterya] anaa sa katakos niini sa direktang paghilis sa asukar,” matod sa inhenyero nga si Carlos Rossell. Sa dihang masobrahan  pagpakaon, gamiton sa bakterya ang sobrang asukar sa paggama ug gagmitoyng lugas sa madunot nga plastik, nga tangtangon sa mga siyentipiko ginamit ang pluwido nga pangpatunaw. Sumala sa mga tigpanukiduki, “ang usa ka kilo [2.2 libras] nga plastik makuha gikan sa tulo ka kilo [6.6 libras] nga asukar,” matod sa mantalaang O Estado de S. Paulo.

Ang Tambok sa Pagkaon Makapahabol sa Hunahuna

“Ang pagkaon nga daghag tambok makasampong sa mga ugat sa imong utok maingon man sa imong mga ugat sa kasingkasing,” nag-ingon ang magasing New Scientist. Aron masabtan ang mga epekto sa daghag-tambok nga pagkaon diha sa utok, ang mga tigpanukiduki sa Canada “nagpakaon sa mga ilaga nga nag-edad ug usa ka bulan ug pagkaon nga dagaya sa tambok sa mananap o sa tanom hangtod nga sila nag-edad ug upat ka bulan.” Ang grupo nga magsilbing kontrol gipakaon ug diyutayg-tambok nga pagkaon. Dayon ang duha ka grupo gihatagag mga tahas nga kinahanglang kat-onan. Ang mga resulta? Ang mga ilaga nga gihatagag pagkaon nga daghag tambok “mas hinay mokat-on kay sa mga ilaga nga gihatagag pagkaon nga diyutay rag tambok.” Ang tigpanukiduki nga si Gordon Winocur nag-ingon: “Ang mga pagkaon nga daghag tambok makadaot sa halos tanang bahin sa trabaho. Dayag ang diperensiya niining mga mananapa.” Sumala sa taho, ang mga tigpanukiduki mibati nga “ang tambok mopugong sa utok sa pagsuhop ug glucose (usa ka matang sa asukar), lagmit pinaagi sa pagbalda sa obra sa insulin, nga motabang sa pagkontrolar sa sukod sa asukar diha sa dugo.”

Himan sa Pagpaantos Gibaligya

“Nagkadaghan ang mga kompaniya nga namaligyag mga himan sa pagpaantos,” matod sa usa ka artikulo sa mantalaang Aleman nga Südwest Presse. Sumala sa organisasyon sa tawhanong mga katungod nga Amnesty International, 150 ka kompaniya sa tibuok kalibotan ang gituohan nga miduyog niining mangilngig nga negosyo, lakip na sa 30 sa Alemanya ug 97 sa Tinipong Bansa. Ang ilang mga baligya naglakip dili lamang sa mga talikala para sa bitiis ug sa gansanggansangon nga mga posas sa kumagko kondili sa tag-as-ug-boltahe nga elektrik nga pangpakurat. Usa ka kompaniya sa Tinipong Bansa giingon nga nagtanyag ug mga bakos nga dunay remote control nga mopasulod ug hangtod sa 50,000-boltahe nga koryente nganha sa lawas sa biktima. Ang maong moderno kaayong mga himan mas nagustoan sa mga tigpaantos, tungod kay halos walay timailhan nga silay nagbuhat niini diha sa ilang mga biktima.

Mga Lawa Diha sa Niyebe

Sa iyang pagtuon sa mga crab spider, ang Aleman nga tigpanukiduki nga si Peter Jaeger sa Mainz University “nag-ila sa 50 ka bag-ong mga matang nga midaghan diha sa niyebe ug yelo sa Himalayas, sa gihabogon nga hangtod sa 3,800 metros [12,500 ka piye],” matod sa mantalaang The Asian Age. “Bisag moabot ug upat ka sentimetros [1.6 pulgada] ang ilang gidak-on, ang higanteng mga crab spider dili peligroso sa mga tawo.” Magtago sila sa mga liki sa mga bato o sa ilalom sa panit sa kahoy ug maningaon sa mga insekto, nga dali ra nilang mapalgan tungod sa ilang sensitibong pandungog. Apan nganong dili man mobagtok kining maong mga lawa sa tingtugnaw? Dili sama sa ubang mga lawa sa init-init nga mga klima, ang mga espisye sa Himalayas nasangkapan sa “biolohikal nga kontra-pagbatok,” matod ni Jaeger. “Nagpondo sila ug puro-kaayong mga alkohol diha sa ilang mga pluwido sa lawas ug makapaarang kini kanila sa paglahutay sa mga temperatura nga ubos sa pagbagtok.”

Pagsimhot sa mga Sakit

Ang usa ka sniffing test mahimong makatabang sa sayong pagdayagnos sa mga sakit sama sa Parkinson o Alzheimer, nagtaho ang magasin sa siyensiya sa Alemanya nga natur & kosmos. Ang nagakadaot nga sentido sa pagsimhot mahitabo sa sayong bahin sa sakit nga Parkinson ug nalakip sa labing komon nga mga simtomas. Tungod sa paghago ni Propesor Gerd Kobal, nahimo na karon ang usa ka praktikal nga paagi sa pagsusi sa sukod sa kadaot diha sa sentido sa pagsimhot sa pasyente. Samtang ang mas dayag nga mga simtomas sa Parkinson, sama sa pagpangurog ug pagpanggahi sa kaunoran, mahitabo sa ulahing hugna, ang pagkadaot sa sentido sa pagsimhot matiktikan daghang bulan o bisan katuigan nga sayo pa, tungod sa bag-ong naugmad nga sniffing test. Nagpaposible kini nga matambalan ang pasyente nga mahimong magpahinay sa paggrabe niining sa pagkakaron walay kaayohan nga sakit.

Nausik nga Pagkaon

“Daghan kaayong pagkaon ang nausik diha sa mga salosalo sa kasal ug ubang gastosong mga parti,” matod sa Mainichi Daily News sa Japan. Usa ka surbi sa gobyerno bahin sa nausik nga pagkaon nagpadayag nga ang mga panimalay nag-usik, sa aberids, ug 7.7 porsiyento sa ilang pagkaon, ang mga tigbaligyag pagkaon nag-usik ug 1.1 porsiyento, ug ang mga restawran naglabay ug 5.1 porsiyento nga wala-malutong pagkaon. Apan, “ang maluhong mga parti nga datslan naglabay ug 15.7 porsiyento sa ilang mga pagkaon,” ug duolan sa 24 porsiyento sa pagkaon nga giandam alang sa mga bangkete sa kasal ang “wala makaon o gilabay,” miingon ang mantalaan. Ang mga tiggama lamang ug pagkaon ang nagtaho ug “halos walay nausik nga pagkaon.”