Pagpaniid sa Kalibotan

Kinagrabehang mga Tigpatay sa Kalibotan

“Sa tibuok kalibotan, ang mga sakit nga gipahinabo sa mga virus, bakterya, ug mga parasito mao gihapon ang nangunang hinungdan sa kamatayon,” nag-ingon ang Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung. Tungod lang sa tulo ka sakit​—AIDS, malarya, ug tesis​—“gatosan ka milyong tawo ang matakdan matag tuig, nga duolan sa 10 ka milyon ang mangamatay gumikan niana.” Ang mantalaan nag-ingon: “Pagkatungatunga sa ika-20ng siglo, bisan ang daghang eksperto nakombinsir nga ang makatakod nga mga sakit sa dili madugay wala nay dakong epekto. Apan, sama sa klaro kaayong nakita sukad sa pagdagsang sa AIDS, mad cow disease, ug sa foot-and-mouth disease dili pa dugay, ang kapeligrohan sa mga kagawng mananakod ngadto sa tawo ug hayop maoy masakit [gihapon] nga katinuoran. . . . Sa lainlaing mga dapit sa tibuok kalibotan, ang peligroso kaayong mga virus ug bakterya nanungha nga wala gayod damha.” Bisan tuod ang kinaiya sa mga mikroorganismo mismo mao ang kasagarang hinungdan, ang mga estilo sa kinabuhi ug panggawi sa tawo mao usab ang nakaingon sa pagtungha ug pagkaylap niining maong mga hinungdan sa sakit.

Pagpangawat sa Relihiyosong mga Butang

“Bisan pa sa estriktong pamalaod, ang pagpangawat ug pagpalit ug pagbaligyag relihiyosong mga butang didto sa Uropa wala mous-os,” mikomento ang Katolikong mantalaan sa Pransiya nga La Croix. Ang mga butang nga gipangawat naglakip sa mga krus, muwebles, mga butang nga ginama sa bulawan ug plata, kinulit, dibuho, ug bisan mga altar. Sumala pa sa International Council of Museums, sa dili pa dugayng katuigan tali sa 30,000 ug 40,000 ka butang ang nakawat sa Republika sa Czech, ug kapin sa 88,000 sa Italya. Ang Pransiya, nga may 87 ka katedral, maoy pangunang gipuntirya usab sa mga kawatan. Tali sa 1907 ug 1996, mga 2,000 ka butang nga giisip ingong “makasaysayanhong mga handomanan” ang gipangawat gikan sa relihiyosong mga institusyon sa Pransiya, ug wala pay 10 porsiyento niini ang nabawi. Lisod kontrolahon ang maong pagpangawat, ilabina kay ang mga simbahan daling sudlon ug kasagarang wala kaayo guwardiyahi.

Ang Peligrosong Lebel sa Tubig sa London

Sa London, “nagkalot ug mga atabay aron bombahon ang tubig nga nagpameligrong mag-unlod [sa siyudad],” nagtaho ang The Economist. Ang lebel sa tubig mitaas na karon ngadto sa 40 metros ilalom sa nahimutangan sa Trafalgar Square. Sa sayong bahin sa milabayng siglo sa dihang ang industriya nagbomba ug milyonmilyong galon sa tubig, ang lebel sa tubig gibanabanang 93 metros ilalom sa maong plasa. Nagkataas kinig mga tulo ka metros kada tuig ug makapameligro sa sistema sa subwey sa London, sa milyamilyang mga kable niini ilalom sa yuta, ug sa mga pundasyon sa daghang tinukod niini. Gibanabana nga mga 50 ka atabay ang kinahanglang kaloton. “Ang Ahensiya sa Kalikopan nagbanabana nga sa pagkakaron mga [50 milyones ka litro (10 milyones ka galon)] nga tubig kada adlaw ang bombahon gikan sa ilalom sa London,” nag-ingon ang magasin, apan doble nianang gidaghanona ang bombahon sulod sa napulo ka tuig kon dili mahibalik sa normal ang maong kahimtang.

‘Dili Diay Talagsaon’

“Karon pa lang gayod namo maamgohi nga ubos diay kita,” nag-ingon ang New Scientist. “Samtang among gidayeg ang among kaugalingon tungod sa dakong kalamposan nga among nahimo sa pag-abanid sa genome sa tawo, ang genome mismo nakapaamgo kanamo nga dili diay kita talagsaon. Nadiskobrehan nga ang atong mga gene lima ka pilo lamang ang gidaghanon kon itandi sa iyaha sa usa ka bakterya, tulo ka pilo kay sa iyaha sa wati ug mga doble ang gidaghanon kay sa iyaha sa langaw.” Dugang pa, “mga 40 porsiyento sa atong mga gene ang susama nianang sa mga wati nga nematode, 60 porsiyento nga susama nianang sa mga langaw sa prutas ug 90 porsiyento nga susama nianang sa mga ilaga.” Dugang pa, ang kahibalo bahin sa genome sa tawo mag-usab sa atong panglantaw sa rasa, nag-ingon ang magasin. Ang duha ka tawo parehas tingalig hitsura ug parehas ug rasa, apan sa henetika sila magkalahi gayod kaayo kon itandi sa duha ka tawo gikan sa duha ka etnikong grupo nga magkalahi kaayo sa usag usa. Si Luigi Cavalli-Sforza sa Stanford University miingon: “Dako kaayo ang mga kalainan tali sa mga tawo sa mao rang mga rasa mao nga walay katarongan nga hunahunaon ang mga rasa ingong magkalahi​—o ingong naglungtad pa gani.”

Ang Negosyo sa Pornograpiya

“Ang pornograpiya maoy mas dakong negosyo kay sa gitingob nga negosyo sa propesyonal nga potbol, basketbol ug besbol. Mas daghang salapi ang ibayad sa mga tawo alang sa pornograpiya sa Amerika sulod sa usa ka tuig kay sa ilang ibayad sa mga tiket sa sine, mas daghan kay sa ilang ibayad sa tanang gitingob nga mga publikong pasundayag,” nag-ingon ang The New York Times Magazine. “Ang negosyo sa pornograpiya  gibanabana nga mokabat sa kabug-osan ug gikan sa $10 bilyones ngadto sa $14 bilyones kada tuig sa Tinipong Bansa kon imong iapil ang mga kompaniya sa radyo ug telebisyon nga dunay programa sa pornograpiya ug mga sine sa cable tv ug satelayt nga may dugang nga bayad kon tan-awon, mga Web site sa Internet, mga sine nga ipasalida diha sa mga lawak sa hotel, pagpaminaw ug pornograpiya sa telepono, mga himan nga gamiton sa masturbasyon ug . . . mga magasin.” Ang artikulo midugang: “Sa kantidad nga $10 bilyones, ang pornograpiya dili na usa ka gamayng kalingawan kon itandi sa dagkong kalingawan sama, pananglitan, sa $600 milyones nga industriya sa teatro sa Broadway​—kini mao ang dakong kalingawan.” Pananglitan, sa miaging tuig ang Hollywood nagpagawas ug 400 ka salida, samtang ang industriya sa pornograpiya naggamag 11,000 ka video nga nagpakitag dayag nga mga buhat sa sekso. Apan, halos walay Amerikanong moingon nga nanan-aw sila niini. “Walay negosyo nga sama sa negosyo sa pornograpiya,” nag-ingon ang Times. “Ang pornograpiya maoy usa ka salida nga walay moangkon nga nagtan-aw apan makapatingala nga wala gayod kini ihunong sa pagpasalida.”

Gipamenosan sa Batikano ang Gikusgon sa Signal sa Estasyon sa Radyo Niini

“Ang Radyo Batikano miuyon nga menosan ang gikusgon sa pagsibya niini agig sanong sa gikahadlokan nga posibleng mga epekto diha sa panglawas tungod sa mga transmitter sa estasyon sa radyo nga kusog ug signal.” Mao kana ang taho sa magasing New Scientist. Ang panahon sa transmisyon sa medium wave gikunhoran ug katunga, ug gimenosan ang gikusgon sa signal. Ang adlaw-adlawng mga sibya makaabot sa tibuok kalibotan diha sa 60 ka pinulongan ug sa nagkadaiya kaayong mga frequency. Sa dihang gitukod kini 50 ka tuig kanhi, ang 33 ka antena sa estasyon nahimutang diha sa usa ka luna nga wala kaayoy molupyo sa gawas sa Roma. Karon, mga 100,000 ka tawo ang nagpuyo sa duol, ug gikahadlokan nga ang kusog kaayong mga transmisyon mao ang hinungdan sa sakit nga leukemia sa maong dapit. Ang estasyon walay transmitter ug receiver didto sa ubang mga nasod aron sa pagpakusog sa mga signal niini. Human maglatid ang Italya ug bag-ong mga sukdanan sa radyasyon sa 1998, gihangyo niini ang Batikano nga pamenosan ang gikusgon sa signal sa maong estasyon. Bisan tuod nag-ingon nga wala mameligro ang panglawas sa mga tawo ug nga dili sila mabut-an sa Italya tungod kay sila independente nga estado, ang Batikano mihukom sa pagpamenos sa gikusgon sa signal ingong “usa ka buhat nga nagpakitag maayong kabubut-on,” nag-ingon ang New Scientist.

Binotelyang Tubig Kontra Tubig sa Gripo

“Popular kaayo ang binotelyang tubig mao nga dunay kapin sa 700 ka marka sa produktong tubig nga gigama sa tibuok kalibotan,” nagtaho ang The New York Times. Apan, “sa daghang kaso ang bugtong kalainan tali sa mahal nga binotelyang tubig ug sa tubig sa gripo mao ang sudlanan.” Sumala sa giingon sa World Wide Fund for Nature (WWF), “ang binotelyang tubig mahimong dili mas luwas o mas makapahimsog kay sa tubig sa gripo diha sa daghang kanasoran bisan tuod ang presyo niini mokabat ug taman sa 1,000 ka pilo.” Ang paggamit ug tubig sa gripo dili lamang makadaginot ug salapi kondili makatabang usab sa kalikopan, kay kada tuig 1.5 ka milyong tonelada sa plastik ang gamiton para sa mga botelya sa tubig, ug ang “makahilong mga kemikal nga motungha panahon sa paggama ug pagdispatsar sa mga botelya makapatungha ug mga gas nga maoy nakaingon sa pagkausab sa klima.” Sumala pa kang Dr. Biksham Gujja, pangulo sa WWF International Fresh Water Program, “dunay mas daghang sukdanan nga nagkontrolar sa tubig sa gripo sa Uropa ug Tinipong Bansa kay sa gipatuman sa industriya sa binotelyang tubig.”

Karaang Alejandria Gihimoag Mapa

Human sa lima ka tuig nga pagpangalot ug mga pagsurbi sa ilalom sa tubig, ang karaang Alejandria sa kataposan nahimoan na ug kompletong mapa. Gipakita diha sa mapa kon diin nagbarog ang mga palasyo sa mga Paraon ug ang nahimutangan sa mga baraderohan ug sa mga templo. Ang Pranses nga arkeologong si Franck Goddio ug ang iyang tem naggamit ug mga dibuho pinasukad sa mga impormasyon nga gihatag sa mga mananalom maingon man sa elektronikong mga surbi nianang naunlod nga siyudad, ug nahingangha sila sa mga resulta. “Wala madugay human sa unang elektronikong mga surbi sa dunggoanan, among naamgohan nga ang topograpiya sa karaang mga distrito sa Alejandria lahi diay kaayo kay sa among gidahom hangtod karon,” matod ni Goddio.

“Motuo Ka bag mga Anghel?”

Ang pangutana sa itaas, nga gisukna ngadto sa kapin sa 500 ka molupyo sa Quebec, gitubag ug oo sa 66 porsiyento niadtong gipangutana. Sumala sa gitaho diha sa Le Journal de Montréal sa Canada, ang usa ka tigdukiduki nag-ingon nga ang hinungdan sa kaylap nga pagtuo sa dili-kinaiyanhon maoy dili lamang tungod sa Romano Katolisismo kondili usab tungod sa kusog nga impluwensiya sa Budhista diha sa maong probinsiya. Bisan pa niana, ang sosyologo nga si Martin Geoffroy natingala nga un-tersiya lamang niadtong gisurbi ang miangkon nga nagtuo sa Yawa. “Ang makapatugaw,” matod niya, “mao ang pagkapositibo. Motuo kita sa mga anghel apan dili sa yawa. Wala nato tuohi ang negatibo.”