Kon sa Unsang Paagi nga Mahimong Dili Makadaot ang Pagkaon

PELIGROSO ba nga mokaon? Mahimong mao kanay ipatuo kanimo sa mga estadistika. Sumala sa World Health Organization (WHO), mga 130 ka milyong tawo sa Uropanhong Rehiyon sa WHO ang apektado sa dala-sa-pagkaon nga sakit matag tuig. Sa United Kingdom lang, kapin sa 100,000 ka kaso sa pagkahilo gumikan sa pagkaon​—nagpahinabog duolan sa 200 ka kamatayon​—gitaho sa 1998. Gibanabana nga sa Tinipong Bansa, mga 76 ka milyong sakit ang moresulta tungod sa dala-sa-pagkaon nga sakit matag tuig ug nga nianang mga hitaboa, 325,000 ang maospital ug 5,000 ang mamatay.

Sa tibuok kalibotan, mas lisod mabatonan ang tukmang mga banabana. Bisan pa niana, ang WHO mitaho nga sa 1998, halos 2.2 ka milyong  tawo ang namatay gumikan sa mga sakit nga nagdalag kalibang​—1.8 ka milyon niana maoy mga bata. Ang taho miingon: “Kadaghanan gayod niining mga hitaboa ikapasangil sa nahugawang pagkaon ug ilimnong tubig.”

Morag makapakugang kanang maong gidaghanona. Apan ang mga estadistika ba angayng makapatarantar kanimo sa paghunahuna nga basin makadaot ang imong ginakaon? Lagmit dili. Tagda ang usa ka pananglitan. Sa Australia, dunay mga 4.2 ka milyong kaso sa dala-sa-pagkaon nga sakit matag tuig​—o mga 11,500 kada adlaw! Morag daghan kaayo kana. Apan tan-awa kana gikan sa laing punto de bista. Ang mga Australiano 20 ka bilyon ka beses nga mokaon sa matag tuig; sa ingon niana ka daghang beses sa pagkaon, ubos pa sa singkuwenta ka bahin sa usa ka porsiyento ang mosangpot sa sakit. Sa ato pa, ang risgo nga nalangkit sa matag tingkaon maoy gamay gayod kaayo.

Bisan pa niana, ang risgo maoy tinuod ug makapatugaw. Unsa may hinungdan nga ang pagkaon magdalag mga sakit, ug unsay mahimo aron mamenosan ang maong risgo?

Mga Hinungdan sa Dala-sa-Pagkaon nga Sakit

Daghang sakit ang ikapasa pinaagig pagkaon​—kapin sa 200 niini, matod pa sa basahong Emerging Infectious Diseases. Apan ang mga hinungdan nga nakaingon nianang tanang sakit dili kaayo daghan. Sumala kang Dr. Iain Swadling, opisyal sa impormasyon bahin sa pagkaon alang sa International Food Information Service, mga  90 porsiyento sa tanang kaso sa dala-sa-pagkaon nga sakit gipahinabo sa “tingali walay duha ka dosena” ka espisye sa mga mikroorganismo. Sa unsang paagi nga ang lainlaing mga hinungdan sa sakit​—mga virus, bakterya, parasito, hilo, ug uban pa—​mahisagol diha sa pagkaon?

Si Dr. Swadling milista ug lima sa labing komon nga mga paagi nga makontaminar ang mga pagkaon: “Ang paggamit ug hilaw nga mga pagkaong nakontaminar; mga tawong may impeksiyon o sakit nga naghikay sa pagkaon; dili-maayong paagi sa pagtipig ug pagkaon nga dugay nang giluto una pa kan-on; kontaminasyon sa usa ka pagkaon ngadto sa laing pagkaon panahon sa paghikay; dili eksaktong pagkaluto o pagkainit sa pagkaon.” Bisan tuod daw makapabalaka ang maong listahan, kana nagbutyag ug usa ka hinungdanon nga maayong balita. Kadaghanang dala-sa-pagkaon nga sakit daling malikayan. Aron mahibaloan kon unsay imong mahimo aron mapaneguro nga dili-makadaot ang pagkaong imong ginakaon, matikdi ang kahon diha sa mga panid 8 ug 9.

Paghimog Timbang nga mga Pagpili

Tungod sa nagkadaiyang mga risgo ug mga kabalaka bahin sa pagkaon, ang ubang mga tawo karon nakahukom sa paggahin ug panahon sa pagpalit, paghikay, ug pagkaog mas daghang presko nga pagkaon. Kon moangay ka niining maong kapilian, pangitag mga supermarket o mga tindahan diha sa imong dapit nga namaligyag mga produktong presko, wala gamiti ug mga kemikal. Usa ka libro alang sa mga konsumedor misaysay: “Daghang konsumedor ang makigkontak sa mga tigsuplayg produkto​—sa mga merkadong mamaligya kausa lang sa usa ka semana [diin gibaligya ang preskong mga produkto] o kaha sa dapit diin gikuha ang produkto​—aron makapalit sa mga produkto sa panahon nga kini ilabinang presko ug aron makita ang produksiyon sa pagkaon ug sa gikuhaan niini.” Kini nga batasan makatabang sa dihang mopalit ug mga karne.

Sa samang paagi, mahimong labing maayo kon mopalit ug lokal nga mga kalan-on nga maoy daghan sa maong panahon, tungod kay kini wala mausab  pinaagig pagproseso. Apan, timan-i nga kon mao kini ang imong batasanon, wala kay daghang kapilian sa prutas ug mga utanon sa tibuok tuig.

Angay bang mokaon ka ug organikong pagkaon o pagkaong wala gamiti ug bisan unsang kemikal? Kana maoy usa ka personal nga desisyon. Daghan ang mahiligon ug organikong pagkaon, ang uban seguradong natukmod tungod kay walay salig sa bag-ong mga teknolohiya nga gigamit diha sa industriya sa pagkaon. Apan dili tanan mouyon nga ang pag-uma nga dili mogamit ug bisan unsang kemikal mopatungha ug pagkaong dili makadaot.

Bisan unsa man ang imong piliong pagkaon, susiha pag-ayo ang imong paliton. “Kon pagkaon na gani ang hisgotan,” mimulo ang usa ka eksperto nga gikutlo diha sa senemanang mantalaan nga Die Zeit,  “ang gitan-aw sa konsumedor mao lang ang presyo.” Dalayegon ang pagdaginot, apan susiha usab ang listahan sa mga ingrediente. Gibanabana nga duolan sa katunga sa tanang tawo diha sa mga nasod sa Kasadpan nga nagpalit ug pagkaon dili mogahin ug panahon sa pagbasa sa impormasyon bahin sa nutrisyon nga giimprenta diha sa mga marka. Tinuod, sa pipila ka kayutaan dili gayod kompleto ang pagmarka. Apan kon gusto nimo ang pagkaong dili makadaot, nan himoa ang imong maarangan sa pagsusi sa mga ingrediente.

Kon unsa man ugaling ang mga desisyon nga imong himoon mahitungod sa mga pagkaon nga imong kan-on, tingali kinahanglang andam kang mopahiangay usahay, nga mopahiuyon sa tinuod nga mga kahimtang diha sa dapit nga imong gipuy-an. Alang sa daghang tawo niining modernong mga panahon, imposible gayod​—mahal kaayo, hilabihan ka makahurot ug panahon, ug makahatag gayod ug dakong problema​—ang pagpaneguro nga ang pagkaong ilang ginakaon mao lamang kadtong natino nga dili makadaot sa tanang paagi.

Daw negatibo ba kana nga pagtimbangtimbang sa kalibotan karon? Kana maoy realistikanhon lamang. Apan, ang maayong balita mao nga sa dili madugay mausab ang mga kahimtang alang sa ikaayo.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8, 9]

Mga Lakang Nga Imong Mahimo

◼ Panghunaw. Paneguroa nga manghunaw sa init, may sabon nga tubig sa dili pa maghikay sa matag potahe. Panghunaw kanunay human mogamit sa kasilyas, mohinlo sa usa ka masuso o usa ka bata (sama sa pag-ilis ug lampin o pagpahid sa sip-on), o mogunit ug bisan unsang mananap, lakip na sa mga binuhi diha sa balay. Hugasi ug init, may sabon nga tubig ang bisan unsang galamiton, mga tadtaran, ug mga lamesa human maghikay sa matag potahe​—ilabina human kini gamita sa paghikay ug hilaw nga karne, manok, o kalan-on sa dagat. “Hugasi ang prutas ug mga utanon diha sa mainit-init nga tubig,” misugyot ang magasing Test, aron mawala ang nabiling mga insekto ug mga pamatay sa dangan. Sa daghang kahimtang ang pagpakpak, pagpanit, ug pagpabukal mao ang kinamaayohang mga paagi aron mahinloan ang mga kalan-on. Kuhaa ug ilabay ang panggawas nga mga dahon sa letsugas o repolyo.

◼ Lutoa pag-ayo. Kon ang kainit sa sulod nga bahin sa pagkaon mosobrag 70 grado Celsius, bisag sa makadiyot, halos tanang bakterya, virus, ug mga parasito mangamatay. Ang karne sa manok kinahanglang lutoon nga labaw pa niana ang kainit, nga 80 grado Celsius. Ang giinit pag-usab nga pagkaon kinahanglang moabot sa temperatura nga 75 grado Celsius, o kaha kini kinahanglang init ug nag-asoaso. Ayaw pagkaog karne sa manok nga nagpulapula pa ang unod, mga itlog nga malasado pa ang pughak o puti, o isda nga nagsihagsihag pa ug dili pa nimo sayon nga makusnit ang unod pinaagig tenedor.

◼ Lainlaina ang mga pagkaon. Ilain kanunay ang hilawng karne, manok, o kalan-on sa dagat gikan sa ubang pagkaon​—sa dihang mamalit, magtipig, ug maghikay niini. Ayawg tugoti nga ang mga duga motulo sa usag usa o sa ubang mga pagkaon. Dugang pa, ayaw gayod ibutang ang nalutong pagkaon diha sa plato nga gibutangan una ug hilawng karne, isda, o manok, gawas kon kanang platoha gihugasan pag-ayo sa init, may sabon nga tubig.

◼ Tipigi ug pakamiga ang pagkaon sa hustong paagi. Mapugngan ang pagtungha sa peligrosong mga bakterya diha sa repridyeretor, apan ang temperatura kinahanglang 4 grado Celsius. Ang freezer kinahanglang -17 grado Celsius. Ayaw paabtig duha ka oras una pa tipigi ang dali madaot nga mga pagkaon. Kon naghukad ug pagkaon nga taudtaod una pa ang tingkaon, taboni ang tanang pagkaon aron dili batogan ug mga langaw.

◼ Pag-amping sa dihang mokaon sa gawas. Sa usa ka banabana, mga 60 ngadto sa 80 porsiyento sa mga kaso sa dala-sa-pagkaon nga sakit diha sa ugmad nga kanasoran naggikan sa mga pagkaon nga giluto ug gipalit gawas sa balay. Paneguroa nga ang bisan unsang restawran nga inyong kan-an nagtuman sa mga sukdanan sa kahimsog nga gikinahanglan sa balaod. Pag-order ug karneng giluto pag-ayo. Mahitungod sa pagkaon nga paliton sa usa ka dapit ug dad-on aron kan-on sa laing dapit, paneguroa ang pagkaon niini sulod sa duha ka oras sukad sa pagpalit niini. Kon milabay ang mas taas nga panahon, inita pag-usab ang pagkaon sa temperatura nga 74 grado Celsius.

◼ Ilabay ang kaduhaduhaang pagkaon. Kon nagduhaduha ka kon ang pipila ka pagkaon maayo pa o pan-os na, mas maayong maneguro sa kahilwas ug ilabay kini. Tinuod, dili maalamong usikan ang maayong pagkaon. Apan, ang pagsakit tungod sa pan-os nga pagkaon mahimo na hinuong mas gastoso.

[Credit Line]

—Kadaghanan gipasukad sa Food Safety Tips, nga gitagana sa Food Safety Technology Council sa Tinipong Bansa.