Pagpaniid sa Kalibotan

Hugaw nga Kuwarta

“Ang papel de bangko daghan kaayog kagaw,” nag-ingon ang The Globe and Mail sa Canada. Ang di pa dugayng mga panukiduki sa Tinipong Bansa nagpakita nga halos tanang papel de bangko nga gigamit adunay kagaw nga streptococcus, enterobacter, pseudomonas, ug uban pa. Kining mga kagawa, matod sa The Globe, “mahimong peligroso sa mga pasyente nga dali rang mataptan ug sakit sama sa luyahon nga mga tigulang o sa mga tawo nga dunay HIV-AIDS.” Ang ubang mga papel de bangko aduna ganiy mas peligroso pa nga kagaw. Ang mga tigpanukiduki nagsugyot nga panahon na tingali alang sa literal nga “paglaba sa kuwarta.” Sa Hapon ang mga konsumedor makakuha nag kuwarta gikan sa “hinlo nga mga ATM” nga “mopagula ug yen nga gipainit ug hangtod sa 200 C (392 F)​—may igong kainiton nga mopatay sa daghang kagaw apan dili makasunog sa kuwarta.” Human mokupot ug kuwarta, nagtambag ang The Globe, “panghunaw!”

Pagkunhod sa Asin nga Gamiton Diha sa Kadalanan

Matag tingtugnaw, tali sa 400,000 ug 1.4 ka milyong toneladang asin ang ibubo diha sa kadalanan sa Pransiya aron makuha ang niyebe ug yelo, nagtaho ang magasin mahitungod sa kinaiyahan nga Terre sauvage. “Inanayng nadiskobrehan nga kining maong asin makadaot sa kalikopan.” Ang asin nga gigamit diha sa kadalanan magtipun-og sa yuta ug makahugaw sa mga atabay nga tuboran sa tubig nga imnonon, sa lebel sa tubig sa ilawom sa yuta, sa mga lanaw, ug sa mga lim-aw. Makapatay kini sa huyang nga mga tanom sulod sa 50 metros nga gilay-on gikan sa kadalanan nga gibuboan ug asin ug makadaot sa mga tumoy sa gamot sa mga kahoy. Sa dihang masuhop sa mga gamot sa kahoy, makababag kini sa photosynthesis. Kon makasuhop kanunay, ang mga kahoy maluya ug mamatay. Ang mga mananap nga madani ngadto sa kadalanan aron sa pagtilap sa asin kasagarang mabanggaan sa mga sakyanan o mamatay tungod sa pagdalidalig kaon ug sobra ka daghang asin. Ilalom sa pipila ka kahimtang ang asin makatampo usab sa pagkaporma sa peligrosong “itom” nga yelo (nipis, sihag nga yelo nga lisod makita). Diha sa natabonan-ug-niyebe nga dalan, ang mga drayber kasagarang mag-amping, apan daghan ang dili kaayo mag-amping sa pagdrayb diha sa kadalanan nga walay niyebe, nga wala mahibalo nga duna na diay kiniy “itom” nga yelo. Ang mga awtoridad nagsugyot: “Gamita ang asin sa maayong paagi ug diyutay lang ang gamita.”

Ang mga Tig-ik sa Ngiwngiw Nagpadayag sa Kahimtang sa Ilang Panglawas

Sa dihang ang kapehon ug kolor nga mga ngiwngiw motig-ik, gipadayag nila ang kahimtang sa ilang panglawas, nag-ingon ang The Economist. “Si Stephen Redpath sa Centre for Ecology and Hydrology sa Britanya ug ang iyang mga kauban nagtuon sa 22 ka kapehon ug kolor nga mga ngiwngiw diha sa Kielder Forest sa amihanang Inglaterra.” Ang mga tigpanukiduki “nagpatokar ug girekord nga mga tig-ik gikan sa wala-hiilhi nga laking ngiwngiw ug gisukod ang gidugayon nga ang mga ngiwngiw nga ilang gitun-an motubag sa hagit.” Ang mga ngiwngiw nga mas daghag mga parasito diha sa ilang sapasapa sa dugo dugayng mobalos pagtig-ik​—kadtong kinadaghanag mga parasito duha ka pilo sa gidugayon sa walay parasito nga mga ngiwngiw. Dugang pa, sa dihang ang mas daghag parasito nga mga ngiwngiw motig-ik, ang tingog mas ubos kay nianang sa himsog nga mga langgam. “Alang sa mga ngiwngiw mismo kini, sa walay duhaduha, maoy wala tuyoang pagpadayag,” matod sa The Economist.

Mga Balos sa Pagbasa Ngadto sa Bata

“Sa dihang makita [sa mga bata] nga ang ilang inahan ug amahan kinabubut-ong mobasa, mosulay sila sa pagsundog kanila,” nag-ingon ang senemanang mantalaan nga Przyjaciółka sa Polandia. Sa panahon diin nagkadaghang bata ang manan-aw ug TV, matod sa artikulo, takos nga basahan ang mga bata bisag duha ka tuig pa ang panuigon, nga danihon ang ilang pagtagad nganha sa mga hulagway ug isaysay kini. Mahimong pangutan-on sa mga ginikanan ang bata bahin sa bag-o pa nilang nabasa aron pagtino kon nasabtan ba niya ang impormasyon. “Ug kon ang bata mapul-an na . . . , sulayi pagpaalegre ang pagbasa pinaagi sa buhing mga kompas ug pagbag-obag-o sa tingog.” Ang mga ginikanan gidasig sa pagsusi kon unsay gikaikagan sa ilang anak ug estoryahan siya bahin niini. “Paghisgot bahin sa imong paboritong mga libro sa mga bata, pagsugyot ug pipila ka makaiikag nga mga ulohan. . . . Ayaw paghunong sa pagbasa ngadto sa imong mga anak, bisan pag makahimo na sila niini,” nag-ingon ang Przyjaciółka. “Usahay igo na ang pagbasa ug pipila sa unang mga panid agig pangpadasig, ug ang bata malipayng mopadayon pagbasa.”

Depektoso nga mga Igtitilaw

Kada tuig sa Japan kapin sa 140,000 ka tawo, lakip na ang mas daghang batan-on kay sukad masukad, ang nawad-an sa ilang sentido sa pagtilaw, sumala sa mga kalkulasyon sa espesyalista sa dalunggan, ilong, ug tutonlan nga si Hiroshi Tomita. Bisan tuod nga ang tambal ug mga sakitsakit sa lawas makapahinabo sa maong abnormalidad, nag-ingon ang taho diha sa The Daily Yomiuri, nagtuo si Tomita nga mga 30 porsiyento sa mga kaso nalangkit sa diyutay rang zinc diha sa pagkaon, usa ka hinungdanong trace mineral. “Ang zinc,” matod pa sa artikulo, “adunay dakong bahin sa pagpatungha ug bag-ong mga selula sa igtitilaw, ug ang kakulang [sa zinc] mosangpot sa inanay nga pagkawala sa pagkasensitibo sa lami.”  Ang way-sustansiyang pagkaon, giproseso nga pagkaon, ug kakulang sa kadaiyahan sa pagkaon ngatanan makapasamot sa abnormalidad. Ang artikulo nag-ingon nga “ang mga aditibo sama sa phosphate, nga anaa sa daghang andam-nang-kaonon nga mga pagkaon, makaiban sa suplay sa zinc diha sa lawas ug makapugong sa pagsuhop niini.” Alang niadtong dili lamian sa pagkaon, si Tomita nagsugyot nga mokaon ug mga pagkaon nga daghan ug zinc. Naglakip kini sa mga talaba, gagmayng isda, ug atay. Ang lainlain ug makapahimsog nga pagkaon makapasig-uli sa mga igtitilaw, apan kon ang grabe nga abnormalidad dili matambalan sulod sa kapin sa unom ka bulan, diyutay na lang ang tsansa nga maulian, matod ni Tomita.

Nagkadaghan ang mga Moske sa Tinipong Bansa

Nagpakita nga nagkadaghan ang mga Muslim, “ang gidaghanon sa mga moske sa Tinipong Bansa miuswag ug mga 25 porsiyento sulod sa unom ka tuig, ngadto sa kapin sa 1,200,” nag-ingon ang The New York Times. Si John Esposito, direktor sa Center for Muslim-Christian Understanding sa Georgetown University, nagtuo nga ang populasyon sa Muslim karon maoy “mga upat ngadto sa unom ka milyon.” Basig mas daghan pa gani, sumala sa usa ka bag-ong surbi nga gipaluyohan sa upat ka Amerikanong Islamikong mga organisasyon. Bisan unsa pay kahimtang, tungod sa “padayong paglalin ug sa daghang dakodako nga mga pamilya sa Muslim” modaghan pa sila, miingon si Esposito. “Sulod sa pipila ka dekada ang Islam mahimong ikaduhang-kinadak-an nga relihiyon sa Amerika.” Ang mga tumatambong diha sa mga moske, matod sa Times, “kadaghanan mga lalaki.” Ang pagtuon nagpakita usab nga “ang mga magsisimba naggikan sa lainlaing grupo sa minoriya: un-tersiya ang gikan sa Habagatang Asia, 30 porsiyento ang Aprikano-Amerikano, 25 porsiyento ang Arabo.”

Mga Balay nga Makahatag ug Sakit

“Ang mga balay sa Melbourne [Australia] nga wala pay usa ka tuig nasudlan ug hangtod sa 20 ka pilo sa hilwas nga sukod sa mga volatile organic compound (VOC) nga girekomendar sa National Health and Medical Research Council,” nag-ingon ang New Scientist. Ang usa niining mga kemikala mao ang formaldehyde, “nga makapahinabog pangatol sa panit ug lagmit sa kanser.” Ang formaldehyde mohungaw gikan sa mga materyales sa konstruksiyon sama sa mga tabla ug muwebles. Ang bag-ong mga alpombra magpagula ug styrene, laing gituohan nga makakanser, “samtang ang mga pintura ug mga solvent mopagula ug nagkadaiyang makahilo nga mga substansiya,” nag-ingon ang taho. “Ang mga kemikal lagmit dili magpameligro sa panglawas sa kadaghanang tawo. Apan kini makapalabad sa ulo ug makadaot sa gamayng grupo sa sensitibo kaayong mga tawo.”

Nag-una sa Kalibotan sa Produksiyon sa Gatas

Ang India mao na karon ang nag-una sa produksiyon sa gatas sa kalibotan, nag-ingon ang The Hindustan Times. “Ang interesado-sa-kalikopan nga Worldwatch Institute [sa Washington, D.C.] nagdayeg sa kausaban sa produksiyon sa gatas sa India,” nag-ingon ang taho. “Sukad sa 1994, ang gatas nahimong pangunang produkto sa uma sa India ug sa 1997, naapsan sa maong nasod ang TB ug nag-una kini sa produksiyon sa gatas sa kalibotan.” Si Lester Brown, tsirman sa Worldwatch Institute, gikutlo nga nag-ingon: “Katingad-an nga gihimo kini pinaagi sa pagpakaon sa mga baka ug segundaryong mga produkto ug mga dagami inay sa lugas. Nahimo sa India ang pagpadaghan sa suplay sa protina nga wala pakaona ang mga baka ug lugas nga maoy kan-onon sa tawo.”

Gipasayon ang Paggasto ug Kuwarta

Ang modernong teknolohiya naghimo sa pagpamalit nga usa ka 24-oras-kada-adlaw, 7-ka-adlaw-kada-semana nga nasodnong pasatiempo alang sa daghang Canadiano, nagtaho ang mantalaang Calgary Herald. “Ang mga konsumedor makapamalit nga walay hunong pinaagi sa Internet, The Shopping Channel [sa telebisyon], sa mga katalog nga gipadala pinaagi sa koreyo o makapamalit ug mga butang ginamit ang kredit kard dihadiha dayon.” Ang mga kard nga tag-as ug mga limite sa utang nagdasig sa mga tawo sa paggastog sobra. Ang ubang kredit kard nagtanyag ug dugang mga panghaylo. Si Larry Wood, propesor labot sa panalapi diha sa University of Calgary, nag-ingon: “Ang mga tawo dunay kuwarta nga ikapalit sa usa ka butang apan utangon kana ug ikarga sa kredit kard aron makadawat ug mga ganti o mga puntos, nga naghunahunang gamiton nila ang kuwarta sa pagbayad niana sa kataposan sa bulan. Dayon gastoon nila ang kuwarta ug nakautang pa sila.” Apan, si Wood nagtuo nga ang problema mas mograbe pa. Sa paningkamot nga mamentinar ang kahimtang sa kinabuhi, gibati niya nga ang mga konsumedor mangutang inay menosan ang ilang gasto. Sumala sa usa ka surbi sa 1999 Statistics Canada, ang utang sa kredit kard didto sa Canada may katibuk-ang gidaghanon nga kapin sa $14 ka bilyon.